سکوت ادبیات ایرانی در قبال «انقلاب دوم» شکست / ادبیات انقلاب؛ تشنه رمان انقلاب

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «گروگانگرفتگی» رمانی سیاسی - معمایی است که به قلم نوید ظریف کریمی نوشته و به‌تازگی با همکارینشر معارف و دانشگاه جامع امام حسین (ع) چاپ و منتشر شده است. ظریف کریمی پیش‌تر نیز کتاب دیگری با عنوان «گروگانکشتگی» را با همکاری سوره مهر منتشر کرده بود.

هرچند در جریان پیروزی انقلاب و پس از آن، وقایع مختلفی رخ داده، اما عمده آثاری که در حوزه ادبیات انقلاب نوشته می‌شود، از فقر سوژه و خلاقیت رنج می‌برند. با نگاهی به داستان‌های انقلاب که در سال‌های گذشته منتشر شده، به این نتیجه خواهیم رسید که بسیاری از این آثار گرفتار فضاهای تکراری و بهره بردن از تم‌های مکرری هستند که دیگر برای مخاطب جذابیت خود را از دست داده‌اند؛ از این منظر کتاب ظریف کریمی فرصتی جدید در حوزه ادبیات داستانی انقلاب تلقی می‌شود؛ کتابی که جسورانه به سراغ موضوع انقلاب دوم در قالب یک رمان رفته است. ظریف کریمی پیش از این نیز با انتخاب خاطرات محمدرضا شرکت توتونچی، معروف به عزت‌شاهی مشهد، و نشر آن در کتاب «پرده دوم» نشان داده بود که به موضوعات جدید در پهنه تاریخ انقلاب علاقه بیشتری دارد.

تمرکز عمده «گروگانگرفتگی» بر واقعه گروگانگیری سفارت امریکا در تهران در آبان سال 1358 متمرکز است. داستان محوری کتاب درباره سرقت بعضی از اسناد سفارت امریکاست که گروه‌های مختلفی تلاش می‌کنند آن اسناد را از کشور خارج کنند. تسخیر سفارت آمریکا در تهران در سال 1358 توسط دانشجویان مسلمان یکی از وقایع مهم و سرنوشت‌ساز در تاریخ ملت ایران و انقلاب اسلامی است؛ حادثه‌ای که برآمده از زمینه‌های تاریخی خاص خود بود و با حمایت قاطع امام خمینی (ره) و توده‌های ملت ایران روبه‌رو شد؛ با این حال تاکنون سهم چندانی در روایت داستانی ادبیات انقلاب نداشته است.

با این حال ظریف کریمی کوشیده با پژوهشی در دل تاریخ انقلاب، ضمن ارائه روایتی داستانی از این ماجرا، از زاویه جدیدی به این واقعه مهم و تأثیرگذار بپردازد. هرچند می‌توان مخاطب کتاب «گروگانگرفتگی» را گروه‌های سنی نوجوان تا بزرگسال در نظر گرفت، اما به دلیل اینکه در کتاب اتفاقات حقیقی و تاریخی دخیل هستند، می‌توان این کتاب را به‌صورت ویژه به دانشجویان و طلاب نیز پیشنهاد داد.

رمان با مرور بخشی از حوادث مربوط به اشغال سفارت امریکا به بازخوانی بخشی از رویدادها در قالب داستانی معمایی می‌پردازد. همچنین در خلال روایت ماجرا، مخاطب با برخی از چهره‌های سرشناس انقلاب نیز آشنا می‌شود. کتاب نه می‌تواند و نه قصد دارد همه وقایع مربوط را بازگو کند اما می‌خواهد تا حدی که امکانات درام و داستان اجازه می‌دهد، مخاطب را درباره حوادث و شخصیت‌های انقلاب کنجکاو کند. پس از این، مسیر کشف حقیقت بر عهده خود مخاطب آگاه است.

ظریف کریمی در گفت‌وگویی با تسنیم، درباره تفاوت «گروگانکشتگی» با «گروگانگرفتگی» گفت: در واقع می‌توان کتاب «گروگانکشتگی» را جلد دوم از این دوگانه به شمار آورد؛ هرچند زودتر از «گروگانگرفتگی» منتشر شده است. موضوع این کتاب درباره حوادث پس از ماجرای تسخیر لانه جاسوسی است؛ حال آنکه موضوع محوری کتاب «گروگانگرفتگی» به خود ماجرای تسخیر لانه جاسوسی می‌پردازد.

وی افزود: من چند سال پیش مشغول نگارش کتاب «پرده دوم»، با محوریت خاطرات آقای توتونچی، از انقلابیون سیاسی مشهد، بودم که در خلال آن، به صورت تصادفی به یکسری از مصاحبه‌ها دست پیدا کردم که مربوط به تعدادی از پاسداران و اعضای کمیته در سال‌های 58-59 بود. این افراد مسئولیت انتقال گروگان‌های سفارت آمریکا به مشهد و مراقبت از آنها را برعهده داشتند.

به گفته وی؛ پس از شکست عملیات نیروهای آمریکایی در طبس، گروگان‌های آمریکایی به مکان‌های مختلفی برده شدند تا امکان انجام عملیات‌هایی از این دست در آینده دشوارتر شود؛ از این رو گروگان‌ها به شهرهای مختلفی از جمله شیراز، مشهد و... منتقل شدند. ایده نگارش کتاب «گروگانکشتگی» از دل این مصاحبه‌ها در ذهن من زده شد و با خواندن آنها متوجه شدم که چنین اتفاقی در جریان تسخیر لانه جاسوسی رخ داده است. گروگان‌ها که پنج یا شش نفر بودند، حدود 10 روز در مشهد زندگی کرده بودند. کتاب «گروگانکشتگی» روایتگر سه روز حضور آنها در مشهد است. اما ماجرای کتاب «گروگانگرفتگی» از چند ساعت قبل از تسخیر لانه جاسوسی آغاز می‌شود.

ظریف کریمی با بیان اینکه برای نگارش «گروگانگرفتگی» همچون دیگر مجلد این مجموعه به منابع تاریخی مراجعه کرده است، اضافه کرد: تقریباً تمام مجلدات اسناد لانه جاسوسی را خواندم. نگارش این کتاب در سال 99 آغاز شد و در این مدت علاوه بر این منابع، از تاریخ شفاهی و منابع کتابخانه‌ای نیز بهره بردم. کتاب «گروگانگرفتگی» در واقع با پژوهش بیشتری نسبت به کتاب «گروگانکشتگی» نوشته شد.

سکوت ادبیات ایرانی در قبال انقلاب دوم شکست

نویسنده کتاب «گروگانگرفتگی»، خلاقیت و نوآوری را یکی از دغدغه‌های خود در نویسندگی در حوزه ادبیات انقلاب می‌داند. او به سکوت ادبیات ایرانی طی چهار دهه گذشته در قبال حوادث مهمی چون تسخیر لانه جاسوسی اشاره و اضافه می‌کند: متأسفانه تا پیش از این، داستانی درباره ماجرای تسخیر لانه جاسوسی نوشته نشده بود. من متولد سال 1365 هستم، پیش از من نیز نویسندگان بزرگ و نامداری در حوزه ادبیات انقلاب قلم زده‌اند، اما به هر دلیلی به این موضوع ورود نکرده‌اند. یکی از دلایل این امر می‌تواند سختی نوشتن از واقعه‌ای باشد که افراد دخیل در آن در قید حیات هستند، شاهد ماجرا بوده‌اند و ممکن است با خواندن کتاب، نقدهایی به آن وارد کنند. نوشتن از تاریخ مانند تاریخ صدر اسلام و... سخت است، اما جنس سختی آن با سختی نوشتن درباره وقایعی مانند تسخیر لانه جاسوسی متفاوت است. من سعی کردم با در نظر گرفتن این مسائل، با وسواس بیشتری به ماجرا بپردازم.

وی در پاسخ به این پرسش که پس از انتشار کتاب «گروگانکشتگی» چه بازخوردهایی از سوی حاضران در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی دریافت کرده است، گفت: دریافت بازخورد از انتشار یک کتاب خیلی به نوع کار توزیع و معرفی کتاب از سوی ناشر بستگی دارد. اینکه کتاب درست به دست مخاطب برسد، در این امر مؤثر است. از این منظر نسبت به کار ناشر گلایه دارم؛ انتظار می‌رفت که انتشار این کتاب بتواند حساسیت و توجه فعالان حوزه سیاست یا حاضران در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی را به همراه داشته باشد که متأسفانه اینطور نبود.

ادبیات انقلاب تشنه رمان انقلاب

ظریف کریمی که تجربه کار در حوزه تاریخ شفاهی انقلاب را نیز دارد، در پاسخ به این پرسش که آیا وقت آن نرسیده است که از حوزه تاریخ به سمت خلق آثار ادبی و سرمایه‌گذاری در بخش رمان و داستان انقلاب حرکت کنیم، یادآور شد: وقتش هم گذشته است. خیلی پیش‌تر از این‌ها باید برنامه‌ریزی برای حرکت به سمت این مسیر آغاز می‌شد. همانطور که ما از چند سال پیش شاهد حرکت نهضت تاریخ شفاهی بودیم، باید نهضتی نیز در حوزه تولید رمان و داستان انقلاب شکل می‌گرفت.

این نویسنده ادامه داد: گاه فکر می‌کنیم که تنها دست ادبیات انقلاب در این حوزه خالی است و دیگر حوزه‌ها، مانند ادبیات دفاع مقدس از آثار فاخر و ارزشمندی برخوردار است؛ حال آنکه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب در این زمینه حتی در حوزه پرکاری مانند ادبیات دفاع مقدس فاصله داریم.

وی با بیان اینکه تلاش‌هایی در طول سال‌های گذشته برای تولید اثر خوب در حوزه رمان و داستان انقلاب شکل گرفته، اما این فعالیت‌ها عمدتاً به صورت جزیره‌ای و غیر متمرکز بوده است، یادآور شد: کارهایی در مناطق مختلف کشور مانند خراسان یا ترکمن‌صحرا صورت گرفته، اما همه این کارها دلی بوده است. یکی از دلایلی که در این زمینه کم‌کار هستیم، به میزان توجه مراکز و ناشران به این دست از کارها بازمی‌گردد. وقتی نویسنده برای انتشار کتاب یا پرداخت حق‌التألیفش باید مدت‌ها صبر کند، برای کار کردن سست و بی‌انگیزه می‌شود.

مصائب نویسندگان انقلاب

ظریف کریمی با تأکید بر اینکه یکی از کارهای مهم و مؤثر در این حوزه، بازاندیشی جوایز ادبی است که در حوزه ادبیات انقلاب برگزار می‌شود، اضافه کرد: دو سال است که جایزه داستان انقلاب برگزار نشده و قرار است امسال پس از این وقفه دوباره برپا شود. خوب است مسئولان و کارشناسان بررسی کنند که آیا نویسندگانی که در ادوار مختلف این دست از رویدادها برگزیده شده‌اند، باز هم به کار خود ادامه داده‌اند؟ آیا توانسته‌اند کارهای خود را ارتقا دهند؟ یا جشنواره آنها را به نوعی متوقف کرده است؟

وی با بیان اینکه خلق داستان انقلاب منوط به تلاش یک‌سویه نیست، افزود: برای خلق یک اثر ماندگار باید بخش‌های مختلفی از یک پازل تکمیل شود که نویسنده یکی از این قطعات است. اگر کار بد از آب درآید، می‌گویند ضعف از نویسنده بوده است، اما اگر خوب باشد، آن را به سیاست‌گذاری درست و کار خوب ناشر نسبت می‌دهند.

کتاب داشت بیات می‌شد

نویسنده کتاب «گروگانگرفتگی» به سختی‌هایی که برای انتشار این کتاب داشت، اشاره کرد و گفت: این کتاب در سال 99 نوشته شد، اما با گذشت سه سال، امسال به چاپ رسیده است. دیگر کتاب داشت بیات می‌شد. قرار بود جلد سومی نیز برای این مجموعه بنویسم، اما با دیدن این روند کار، پشیمان شدم و ترجیح می‌دهم سراغ موضوعات دیگری بروم.

در بخش‌هایی از این کتاب می‌خوانیم: یک ساعت بعد قایق موتوری از اسکله قدیمی به سمت هرمز راه افتاد. هنوز دو کیلومتری در خلیج فارس نرفته بودند که ناگهان جهان همانطور نشسته خود را به پشت انداخت توی دریا؛ بدون حرفی؛ بی صدا. نریمان و مرد جنوبی حیرت زده در تاریکی آب را نگاه کردند. جز سیاهی نبود. مرد جنوبی موتور قایق را استندبای گذاشت و چراغ قوه انداخت؛ آب موج افتاده بود ولی نشانی از جهان نبود. فشار خستگی و نگرانی حاصل از رسیدن به آمریکایی ها تمرکز نریمان را از بین برده بود. جنوبی هم چشم به دهان نریمان داشت. نمی‌شد بیش از این معطل کرد؛ حالا دیگر چاره‌ای نبود و نریمان از مرد جنوبی خواست به راهش ادامه دهد. جهان در جهان بی‌کران خلیج فارس محو شد....

نشر معارف کتاب حاضر را در 320 صفحه و در شمارگان هزار نسخه به قیمت 110 هزار تومان منتشر کرده است.