شطرنج جهان در قُرق کودکان نابغه؛ آیا استعداد برای قهرمانی کافی است؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم، در دهه‌های اخیر شطرنج در جهان به سرعت جوان‌تر شده و میانگین سنی حریفان حدود 13 تا 14 سال است. افراد مسن‌تر به تدریج از صحنه مسابقات کنار می‌روند؛ زندگی، کار و خانواده جایگزین حضور فعال آنها می‌شود و شکست خوردن از نوجوانانی با انگیزه که توسط بهترین مربیان تربیت شده‌اند، تجربه‌ای است که چندان خوشایند نیست.

این روزها همه درباره موفقیت‌های نسل جدید کودکان نابغه صحبت می‌کنند؛ «مسیِ شطرنج»، فائوستینو اوروی آرژانتینی و رومن شوگدژیف روس در 10 سالگی با استادبزرگان مجرب رقابت می‌کنند و آن هم نه بدون موفقیت. چه باید گفت وقتی قهرمان فعلی جهان، گوکش دوماراجوی هندی تمامی رکوردها را پشت سر گذاشته و در 18 سالگی بر تخت قهرمانی نشسته است؟

احتمالاً رقابت نوجوانان 15 ساله برای کسب تاج جهانی را نخواهیم دید، زیرا چنین سطحی از رقابت مستلزم آمادگی ذهنی و جسمی بالاست اما اینکه یک کودک بتواند در این سن به جمع نخبگان جهانی راه یابد، حقیقتی غیرقابل‌انکار است.

نابغه بودن تضمین قهرمانی نیست آیا تبدیل‌شدن به یکی از جوان‌ترین استاد بزرگان تاریخ و کودک نابغه‌ای آینده‌دار، تضمینی برای ورود به جمع نخبگان شطرنج جهان است؟ شاید بله و شطرنج‌بازان در این زمینه ثبات جالبی از خود نشان داده‌اند.

رکورددار کنونی جوان‌ترین استادبزرگ تاریخ، آبیمانیو میشرا، آمریکایی هندی‌تبار است که در 12 سال و 4 ماه و 25 روزگی این عنوان را کسب کرد. حالا چهار سال گذشته و ریتینگ او به حدود 2600 رسیده است؛ او اکنون برای کسب مدال در رقابت‌های قهرمانی بزرگسالان آمریکا تلاش می‌کند.

اگر نگاهی به فهرست اعجوبه‌های شطرنج بیندازیم، شاهد چهره‌هایی هستیم که بسیاری از آنها نه تنها به وعده‌های جوانی‌شان وفا کردند، بلکه به ستاره‌هایی در سطح جهانی تبدیل شدند. سرگئی کاریاکین روس، قهرمان شطرنج برق‌آسا و سریع در مسابقه‌ای تاریخی مگنوس کارلسن را تا مرز شکست پیش برد. گوکش دوماراجو قهرمان جهان شد، جووخیر سینداروف و نادربک عبدالستاروف (ازبکستان)، رامشبابو پراگناناندا (هند) و بسیاری دیگر از این نسل طلایی امروز از مدعیان اصلی جهان هستند.

شاید تنها نامی که از میان این کودکان نابغه نتوانست به قله برسد، پاریمارجان نگی باشد. این استاد بزرگ هندی که آینده‌ای درخشان برایش پیش‌بینی می‌شد، به جای رقابت حرفه‌ای، تحصیل در آمریکا را انتخاب کرد، سپس نویسنده کتاب‌های محبوب شطرنج شد اما در میدان‌های جهانی چندان درخششی نداشت.

جالب اینکه مگنوس کارلسن، قهرمان شکست‌ناپذیر جهان پس از نگی در رتبه هشتم فهرست جوان‌ترین استادبزرگان تاریخ قرار دارد. نام‌های بزرگی همچون وی یی (چین)، ریچارد راپورت (مجارستان)، تیمور رجبوف (آذربایجان)، وسلی سو (آمریکا)، ماکسیم واشیه لاگراو (فرانسه)، هو ییفان (چین) و آنیش گیری (هلند) همگی کودکانی نابغه بودند که به قله‌های شطرنج رسیدند.

پیش از عصر کامپیوتر؛ نابغه‌هایی از قرن بیستم نباید اعجوبه‌های پیش از عصر کامپیوتر را فراموش کرد؛ خوزه رائول کاپابلانکا، سومین قهرمان جهان و ساموئل رشفسکی که در کودکی حیرت همگان را برانگیخت. یا بوریس اسپاسکی، دهمین قهرمان جهان و جوان‌ترین استادبزرگ زمان خود. همه این نام‌ها گواه آن هستند که نبوغ در شطرنج تاریخچه‌ای طولانی دارد.

نیمن و چیگورین؛ راهی متفاوت به قله حالا یک پرسش متقابل نیز وجود دارد؛ آیا می‌توان بدون موفقیت‌های چشمگیر در کودکی و با ورود دیرهنگام به دنیای شطرنج به قله رسید؟ پاسخ کوتاه این است که به ندرت اما چنین مواردی وجود دارد. نمونه کلاسیک آن، میخائیل چیگورین اولین مدعی روسی تاج جهانی است. او در پرورشگاه بزرگ شد و تنها در 16 سالگی بازی شطرنج را یاد گرفت. پس از اخراج از مدرسه، زندگی سختی را تجربه کرد و برای تأمین معاش در کافه‌ها شطرنج بازی می‌کرد. با این‌حال، او به یکی از قوی‌ترین بازیکنان روسیه و مدعی قهرمانی جهان تبدیل شد و دو بار با ویلهلم اشتاینیتز، اولین قهرمان جهان رقابت کرد.

در دوران معاصر، شاید تنها مورد مشابه، هانس نیمان آمریکایی باشد. استادبزرگ جنجالی که در کودکی چندان موفقیتی نداشت، حتی در اردوهای تمرینی تیم ملی آمریکا تلاش می‌کرد با کمک تلفن هوشمند مسائل را حل کند اما بعدها به شکلی غیرمنتظره رشد کرد و حالا در جمع 20 شطرنج‌باز برتر جهان قرار دارد.

 نابغه نباشید؛ منحصر‌به‌فرد باشید

پس اگر در 13 سالگی هنوز استاد بزرگ نشده‌اید، ناامید نشوید اما برای رسیدن به اوج باید چیزی بیشتر از نبوغ داشت: باید واقعاً منحصر‌به‌فرد بود.