شکوه معماری عهد تیموری در حرم منور رضوی / مساجد و مدارس علمیه تاریخی حرم رضوی + عکس
به گزارش خبرنگار حج و زیارت و وقف خبرگزاری فارس حرم مطهر امام رضا (ع) مجموعه‌ای از بناهای تاریخی است که پس از شهادت امام رئوف و در دوران حکومت‌های مختلف این بنا‌ها احداث شدند و امروز این مکان مقدس را می‌توان به عنوان یکی از ابنیه تاریخی مهم نه تنها در سطح کشور بلکه در جهان اسلام معرفی کرد.
از جمله ابنیه تاریخی حرم رضوی مساجد و مدرسه‌های احداث شده در این آستان نورانی است که در این راستا دو مسجد «بالاسر» و «گوهرشاد» از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت بسیاری دارند و در زمره تماشایی‌ترین جاهای دیدنی این آستان نورانی به شمار می‌روند، همچنین مدارس علمیه پریزاد و دودر هم از جمله اماکن تاریخ این آستان نورانی هستند.
در این گزارش به معرفی اجمالی این اماکن مقدس و تاریخی می‌پردازیم که نگاهی به پیشینه و معماری این اماکن خالی از لطف نیست.
مسجد بالاسر
مسجد تاریخی بالاسر مبارک اولین بنایی است که پس از روضه منوره ساخته شده و بیش از هزار سال سابقه تاریخی دارد. این بنا بین روضه منوره و رواق دارالسیاده قرار دارد. در ضلع جنوبی مسجد بالاسر محرابی از کاشی معرق با سبک زیبا ایجاد شده و در کنار آن تاریخ 1362 قمری و در طرف دیگر نام محمدخان رضوان (کاشی ساز و نقاش محراب) به چشم می‌خورد.
این مسجد در عهد غزنویان سال 425 قمری در غرب روضه منوره بنا شده و بانی آن ابوالحسن عراقی معروف به دبیر (یکی از رجال آن دوره) است. مسجد تاریخی بالاسر دارای 5/4 متر عرض 8 متر طول و 10 متر ارتفاع است. دیواره مسجد سنگ مرمر و بالای سنگ مرمر مزین به کاشی‌های الوان شش و هشت ضلعی منقوش است که حاوی آیاتی از قرآن و احادیث است.
بالای قسمت کاشی شده دیوار دو کتیبه بسیار زیبا وجود دارد که یکی از آنها کتیبه کاشی سنجری چینی به عرض 50 سانتی متر به خط ثلث برجسته و به رنگ آبی و مزین به آیاتی از قرآن کریم است. در بالای رواق متصل به حرم مطهر دو بیت از دعبل خزاعی (شاعر اهل بیت) به چشم می‌خورد.
در اهمیت این مسجد روایت است که هرکس رو به ضریح حضرت رضا علیه السلام جانب قبله نماز بخواند مثل این است که به تمام قبور معصومین علیهم السلام وخانه کعبه نماز خوانده است. (زندگانی حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام جلد2صفحه168)
همچنین از امام هادی (ع) روایت است که می‌فرمایند: هرکه به درگاه خداوند نیازی دارد، قبر جدم امام رضا (ع) در طوس را بدین‌سان زیارت نماید که نخست غسل کند، در بالاسر دو رکعت نماز بگزارد و در قنوت حاجت خویش را بر زبان آورد... اگر در خواسته‌اش معصیت یا بریدن از خویشان نباشد، مستجاب خواهد شد. زیرا جای قبر آن حضرت پاره‌ای از بهشت است و هر مؤمنی که آن را زیارت کند، خدا او را از آتش رهایی بخشد و در سرای امنیت جای دهد. (عیون اخبارالرضا (ع)، ج2، ص 262 و امالی صدوق 588)
مسجد جامع گوهرشاد
یکی از بناهای با شکوه عهد تیموری در اوایل قرن نهم هجری مسجد جامع گوهرشاد است که در جنوب حرم مطهر قرار دارد و با وسعتی معادل 2855متر مربع و 6048متر مربع زیر بنا دارای 4 ایوان و 7 شبستان است. این مسجد را بانو گوهرشاد همسر میرزا شاهرخ تیموری در سال 821 هجری قمری بنا نهاده است.
گنبد رفیع فیروزه‌های گوهرشاد بر فراز ایوان مقصوره بر عظمت این بنا افزوده است. ارتفاع این گنبد با دو پوسته 41 متر و فضای خالی بین دو پوشش آن 10 متر است.
این بنای عظیم تاریخی نمونه‌ای کامل و برجسته از هنر ایرانی به شمار می‌رود که تمام خصوصیات و ویژگی‌های معمای سنتی ایرانی و اسلامی در آن به کار رفته است. این مسجد زیبا توسط معمار معروف ایرانی قوام الدین شیرازی ساخته شده است.
ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد دارای 500 مترمربع مساحت و 37 متر طول و 5/25 متر ارتفاع است. در دو طرف ایوان دو مناره با ارتفاع 43 متر از کف مسجد ساخته شده است.
در تزئین مسجد دستان پر توان فرزند هنرمند بانو گوهرشاد بایسنقر میرزا شاهکارهایی استثنایی برجای گذاشته است. کتیبه اطراف ایوان مقصوره به خط ثلث نوشته شده و بایسنقر میرزا در قسمت انتهایی این کتیبه نام خودش و تاریخ اتمام مسجد را این گونه نگاشته: «کتبه راجیا الی الله بایسنقر بن شاهرخ بن تیمور گورکانی سنه 821 قمری»
مدارس علمیه حرم رضوی / مدرسه پریزاد
در مجموعه آستان قدس رضوی و اطراف حرم مطهر، شماری از مدارس قدیمی مشهد وجود داشته که برخی از آنها بازسازی شده‌اند، برخی نیز به همان صورت قدیم باقی مانده و چند مدرسه‌ای نیز از میان رفته‌اند.
مدرسه پریزاد یکی از مدارس واقع در حرم مطهر رضوی و از بناهای قرن نهم و آثار باستانی عهد تیموریان بشمار می‌رود. این بنای تاریخی در جنوب غربی حرم مطهر و شمال غربی مسجد گوهرشاد واقع شده و همزمان با اتمام مسجد جامعه گوهرشاد در سال 823 هجری قمری ساخته شده است.
بانی مدرسه بانو پریزاد ندیمه گوهرشاد بوده و ظاهرا از نوادگان خواجه ربیع بن خثیم می‌باشد؛ مدرسه پریزاد همانند دیگر مدارس دوره تیموری بنایی چهار ایوانی است که با 300 متر مربع مساحت در دو طبقه احداث شده و 22 حجره دارد.
این مدرسه تا کنون چندین بار مرمت و تعمیر شده اما هیچ‌گاه سازه اصلی آن تغییر نکرده. از آن جمله تعمیراتی است که در زمان شاه سلیمان صفوی در سال 1091 قمری و توسط نجف قلی خان بیگلربیگی صورت گرفته و کتیبه ورودی مدرسه بر این موضوع گواهی می‌دهد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1368 شمسی به همت آستان قدس رضوی مدرسه با همان الگو و طرح سنتی بازسازی شد. هم اکنون از این مدرسه به عنوان مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی استفاده می‌شود که شامل بخش‌های پاسخگویی به مسائل شرعی به صورت حضوری و تلفنی و مشاور دینی حلقه‌های معرفت حرم‌شناسی است.
مدرسه دودر (دارالقرآن)
این بنای تاریخی از زیباترین و اصیل‌ترین نمونه‌های معماری عصر تیموری است که در جنوب غربی حرم مطهر و در ضلع شمال شرقی صحن جمهوری اسلامی مقابل مدرسه پریزاد واقع است. نام اصلی این مدرسه (مدرسه یوسفیه) بوده که بعدها به مدرسه «دو در» معروف شده است. این بنا یادگار دوره تیموریان در عصر شاهرخ میرزای گورکانی است.
بانی مدرسه امیریوسف خواجه بهادر ملقب به غیاث‌الدین از امرای خراسان و متوفای 846 هجری قمری بوده که در سال 843 هجری قمری مدرسه را بنا نهاد و آرمگاهش هم اکنون در زیر گنبد جنوبی مدرسه قرار دارد.
این بنای تاریخی در زمینی به وسعت 500 متر مربع در دو طبقه شامل 32 حجره احداث شده که از معماری بناهای چهار ایوانی دوره تیموری پیروی می‌کند؛ در حال حاضر از این بنا جهت فعالیت‌های متنوع قرآنی با عنوان (دارالقرآن الکریم) بهره گرفته می‌شود.
انتهای پیام /
مدرسه معماری حرم رضوی جهان اسلام امام رضا مسجد گوهر شاد مسجد بالاسر مدرسه دودر مدرسه پریزاد
