طلاق اوپن‌ای‌آی از مایکروسافت؟
با وجود آنکه رشد خیره‌کننده اوپن‌ای‌آی در سایه سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های مایکروسافت رقم خورد، حالا خبرها حاکی از فاصله‌گیری این استارت‌آپ از شریک قدرتمندش است؛ گویی فرزند جاه‌طلب در آستانه جدایی از پدرخوانده خود است.
هوش مصنوعی راز موفقیت مایکروسافت
مایکروسافت سال‌هاست که به هوش مصنوعی نه به‌عنوان یک پروژه جانبی، بلکه به‌عنوان ستون اصلی آینده خود نگاه می‌کند. همکاری این شرکت با اوپن‌ای‌آی در سال 2019 دسترسی انحصاری مایکروسافت به مدل‌های پیشرفته‌ای مانند GPT-4 را ممکن کرد؛ مدل‌هایی که اکنون در محصولات مختلف از جمله خلاصه‌نویسی هوشمند در Word و ترجمه هم‌زمان در Teams به کار گرفته می‌شوند. در واقع هوش مصنوعی برای مایکروسافت چیزی الحاقی نیست، بلکه در ذات محصولاتش نهادینه شده است.
به نوشته روزنامه وال‌استریت ژورنال، این رویکرد موتور رشد شرکت را روشن کرده است. در سال مالی 2024 خدمات هوش مصنوعی در Azure رشد سه‌رقمی را تجربه کردند و سهم قابل توجهی در فروش کلان ابر مایکروسافت داشتند که از 110میلیارد دلار فراتر رفت. مایکروسافت تا سال 2023 بیش از 13میلیارد دلار در اوپن‌ای‌آی سرمایه‌گذاری کرد و در ازای آن به منابع پردازشی ویژه و همکاری در توسعه ابزارهای جدید دست یافت. «ساتیا نادلا»، مدیرعامل مایکروسافت، بارها تاکید کرده که هوش مصنوعی «زمان اجرای نرم‌افزارها» است؛ یعنی همان بستری که همه‌چیز، از تحلیل‌های سازمانی تا اپلیکیشن‌های مصرفی بر آن سوار است.
تحلیلگران نیز همین همگرایی عمیق را دلیل برتری مایکروسافت بر رقبایی مانند آمازون و گوگل می‌دانند؛ به‌ویژه آنکه هوش مصنوعی به Azure کمک کرده است تا حدود 25 درصد از بازار خدمات ابری را در اختیار بگیرد. مایکروسافت این قمار بزرگ را به سخت‌افزار هم کشانده است. تراشه‌های اختصاصی مانند Maia برای پردازش سریع‌تر بارهای کاری هوش مصنوعی طراحی شده‌اند تا وابستگی شرکت به انویدیا کاهش یابد. در کنار آن مایکروسافت‌میلیون‌ها نفر را در مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی آموزش می‌دهد تا نیروی کاری آماده برای آینده بسازد. مجموع این اقدامات نشان می‌دهد مایکروسافت هوش مصنوعی را نه موجی زودگذر، بلکه پارادایم تازه‌ای از محاسبات می‌داند؛ پارادایمی که می‌خواهد رهبری آن را در دست داشته باشد.
ترک‌هایی در پایه اتحاد
با وجود تمام هیاهوها نشانه‌هایی از فشار و فاصله در همکاری مایکروسافت و شریک کلیدی‌اش، اوپن‌ای‌آی، آشکار شده است. اگرچه توافق اولیه میان دو شرکت به‌طور رسمی انحصاری نبود، اما مجموعه‌ای از همکاری‌های تازه اوپن‌ای‌آی با شرکت‌هایی چون اوراکل، سافت‌بانک، انویدیا و AMD از تغییر مسیر این استارت‌آپ خبرمی‌دهد. در ژانویه 2025، اوپن‌ای‌آی و سافت‌بانک از پروژه‌ای مشترک به نام Stargate پرده برداشتند، سرمایه‌گذاری عظیمی بین 100تا500میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی که عملا از زیر سایه مایکروسافت عبور می‌کند. گزارشی در سپتامبر از رسانهThe Information نیز شکاف‌های عمیق‌تری را برملا کرد.
بر اساس این گزارش، مدیران اوپن‌ای‌آی در نشست‌های داخلی گفته‌اند که مایکروسافت «با سرعت کافی» در تامین سرورها و مراکز داده برای آموزش مدل‌های بزرگ پیش نمی‌رود. طبق برآوردها سهم مایکروسافت از درآمد اوپن‌ای‌آی تا سال 2030 به 8 درصد کاهش خواهد یافت. این در حالی که است که اکنون 20 درصد است. این کندی عملکرد در زمانی اتفاق می‌افتد که تقاضا برای توان محاسباتی به‌سرعت در حال افزایش است. همین مساله باعث شده اوپن‌ای‌آی برای تامین منابع خود مسیرهای تازه‌ای را امتحان کند؛ از جمله انتقال بخشی از بار کاری به ابر اوراکل و مذاکره با ارائه‌دهندگان منطقه‌ای.
یکی از مدیران شرکت در گفت‌وگویی تصریح کرده است: «ما فقط روی یک اسب شرط نبسته‌ایم.» جمله‌ای که نشان‌دهنده‌ی گذار اوپن‌ای‌آی از وابستگی به استقلال است. اما این تغییر صرفا جنبه لجستیکی ندارد؛ بلکه نشانه‌ای از بلوغ و قدرت‌گیری اوپن‌ای‌آی است. شرکتی که اکنون با ارزشی حدود 157میلیارد دلار توجه سرمایه‌گذاران جهانی را جلب کرده است و دیگر نیازی ندارد خود را به بند انحصار مایکروسافت محدود کند. برای مایکروسافت، این تحولات یادآور واقعیتی است ساده اما مهم؛ اینکه حتی درخشان‌ترین شراکت‌ها نیز زمانی که سرعت رشد یکی از طرفین از دیگری پیشی بگیرد، ممکن است دچار ترک شوند.
مکث برای نفس‌گیری در میانه تب هوش مصنوعی
نشانه دیگری از تردید این است که مایکروسافت اوایل امسال حداقل دو قرارداد بزرگ اجاره مرکز داده را لغو کرد؛ قراردادهایی که در مجموع ظرفیت صدها مگاوات را در برمی‌گرفت. به گزارش مجله Fortune در فوریه این تصمیم حاکی از نگرانی شرکت نسبت به توسعه بیش از اندازه زیرساخت‌های مرتبط با هوش مصنوعی است. تحلیلگران موسسه TD Cowen نیز با اشاره به ترس از «عرضه مازاد» گفتند مایکروسافت فعلا از تبدیل توافق‌های اولیه به قراردادهای کامل خودداری کرده است. در سطح بین‌المللی نیز منابع مالی از پروژه‌های خارج از آمریکا به پروژه‌های داخلی منتقل شده است؛ تغییری که نشانه‌ای از کُند شدن سرعت سرمایه‌گذاری جهانی در هوش مصنوعی تلقی می‌شود.
دلیل اصلی این احتیاط شاید بازدهی نامطمئن سرمایه‌گذاری‌های سنگین در هوش مصنوعی باشد. با وجود تمام تبلیغات و هیاهوها هنوز شرکت‌های معدودی از دستاوردهای تحولی واقعی در این حوزه خبر می‌دهند. بسیاری از پروژه‌های آزمایشی تنها به بهبودهای جزئی در بهره‌وری منجر می‌شوند، نه جهش درآمدی. طبق برآورد مک‌کینزی، تنها حدود 5 درصد از شرکت‌ها توانسته‌اند استفاده از هوش مصنوعی را به مقیاس قابل‌توجهی برسانند که آن هم با چالش‌های داده‌ای و هزینه‌های سنگین روبه‌روست.
مایکروسافت در سال 2024 حدود 56میلیارد دلار سرمایه‌گذاری عمرانی (CapEx) انجام داد؛ رقمی که رشد مناسبی برای Azure به همراه داشت، اما حاشیه سود شرکت زیر فشار شدید پردازنده‌های گرافیکی پرمصرف کاهش یافت. با افزایش محدودیت‌های انرژی - درحالی‌که مراکز داده حدود 2 درصد از برق جهان را مصرف می‌کنند - زمزمه‌های شکل‌گیری حباب هوش مصنوعی بیش از پیش شنیده می‌شود.
تابستان پرشور، پاییز محتاط
احتیاط بهاری مایکروسافت در تضاد با خوش‌بینی تابستان گذشته است. در ژوئن شرکت بار دیگر بر برنامه مالی 2025 خود تاکید کرد؛ سرمایه‌گذاری 80میلیارد دلاری در مراکز داده هوش مصنوعی که نیمی از آن در خاک آمریکا انجام خواهد شد. «برد اسمیت»، رئیس مایکروسافت، آن زمان از این طرح به‌عنوان «سوخت انقلاب صنعتی بعدی» یاد کرده بود؛ پروژه‌هایی که ساخت مراکز جدید در ویسکانسین و سایر مناطق را شامل می‌شد. ظرفیت مراکز داده در آن مقطع به رکورد تازه‌ای رسید و همکاری با شرکت AMD نیز نوید کاهش هزینه تولید تراشه‌های استنتاجی را می‌داد.
اما با آغاز پاییز و آشکار شدن اختلافات میان مایکروسافت و اوپن‌ای‌آی ورق برگشت. اگر مایکروسافت نتواند با سرعت رشد تقاضا هماهنگ بماند آن تعهد 80میلیارد دلاری ممکن است متزلزل به نظر برسد. آیا شرکت در حال بازتنظیم استراتژی برای افزایش بهره‌وری است یا در پی حفاظت در برابر رکود احتمالی. در هر دو صورت این روند نشان‌دهنده واقعیتی است انکارناپذیر که هوش مصنوعی با وجود فرصت‌های عظیم هزینه‌های اولیه سنگینی دارد و بازده آن همچنان نامطمئن است.
در مجموع مایکروسافت هنوز از مسیر خود بازنگشته است؛ آنچه می‌بینیم مدیریت واقع‌بینانه یک رونق پرنوسان است، نه عقب‌نشینی. اختلاف با اوپن‌ای‌آی و کاهش اجاره‌ها نشانه تنظیم عرضه و تقاضاست، نه تردید در اصل مسیر. این شرکت همچنان در صف مقدم پذیرش هوش مصنوعی قرار دارد؛ رشد 30درصدی Azure گویای آن است.
برای سرمایه‌گذاران این یعنی مایکروسافت هنوز شرکتی باثبات و مقاوم است. تنوع درآمدی‌اش ریسک‌های ناشی از هوش مصنوعی را متعادل می‌کند و سهام آن در اوپن‌ای‌آی تضمینی برای بهره‌مندی از رشد آینده است. در نسبت P/E آینده‌نگر 28 برابری و با پیش‌بینی رشد 16 درصدی سود سهام مایکروسافت همچنان گزینه‌ای جذاب برای خرید در زمان افت قیمت محسوب می‌شود.