عزاداری سنتی چند هزار ساله لرستانی‌ها با گِل‌مالی + فیلم
خبرگزاری فارس حوزه مسجد و هیأت امیرحسین کسائی: با فرارسیدن ایام محرم و به‌خصوص روز عاشورا، مردم لرستان براساس رسم دیرینه خود عزای سرور و سالار شهیدان را با گِل‌مالی انجام می‌دهند. گل‌مالی مردمان لر در روز عاشورا، از خاکی‌ترین آیین عاشورایی جهان حکایت دارد که اندوه‌بارترین عزاداری برای پسر فاطمه (س) را به تصویر می‌کشد. گل مالی قدمتی چند هزارساله دارد و آغاز آن را می‌توان به زمان نزاع هابیل و قابیل نسبت داد که به امر خداوند زمین را چال کرد و جسد برادرش را به خاک سپرد. در گذشته که پارچه سیاه کم بود، مردم تکه‌ای از دُور (سیاه چادر) را می‌بریدند و روی شانه خود می‌گذاشتند. سپس گِل درست می‌کردند و روی شانه‌هایشان می‌مالیدند، به این نشانه که جسم ما از خاک است و به خاک برمی‌گردد.
مهدی ترکاشوند مداح لرستانی
ریشه تاریخی گِل‌مالی اهالی لرستانی در روز عاشورا
آیین گِل‌مالی در روز عاشورا در استان‌های غربی ایران نظیر لرستان، کرمانشاه و ایلام انجام می‌شود. گِل‌مالی در زبان محلی با عنوان «خره گیری» تلفظ می‌شود که خره به‌معنای «گل» است. مهدی ترکاشوند، مداح اهل بیت (ع) در این خصوص می‌گوید: «لُرها زمانی که عزیزی را از دست می‌دهند، گل و خاک به سر و صورت خود می‌زنند؛ با این تعبیر که با این عزا به خاک نشستیم. این ریشه در تاریخ دارد و در منابع تاریخی هم داریم که در گذشته هم در مصیبت‌ها گل و خاک به سر و صورت می‌زدند. عزاداری سیدالشهدا در روز عاشورا هم حزن و اندوه بزرگی است که به همین خاطر لُرها گل و خاک به سر و صورت خود می‌زنند.»
لُرها خود را در استخر گِل غوطه‌ور می‌کنند
این آیین خاص دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم موسوم به روز تراش عباس شروع می‌شود و تا بعد از شام غریبان ادامه دارد. در روز تراش عباس، مردها به حمام می‌روند و پس از اصلاح سر و صورت، لباس‌های تمیز می‌پوشند. در فاصله چند روز مانده به عاشورا، عده‌ای به‌سراغ جمع‌آوری هیزم می‌روند و اهالی محل بسته به نذری که دارند، به آن‌ها هیزم می‌دهند. ترکاشوند می‌گوید: «در شام تاسوعا حمام‌هایی از گل مانند استخر درست می‌شود و افراد در آن غوطه‌ور می‌شوند و سپس خارج می‌شوند. این عزاداری در روز تاسوعا هم در برخی از شهرها رواج دارد، اما اصل آن در روز عاشوراست. باتوجه به اینکه در ساعات ابتدایی بامداد این کار انجام می‌شود، آتش روشن می‌کنند تا گل‌ها خشک شود و بعد از آن به سطح شهر برای عزاداری می‌آیند.»
دستگیر بی‌دس حسین دسم بیر
در صبح روز عاشورا، از کودک و جوان تا زن و مرد به تکیه‌های محله می‌روند و پس از گل‌مالی خود، دور آتش می‌ایستند تا خشک شوند و در ادامه به سینه‌زنی می‌پردازند. زنان به یاد مصیبت حضرت زینب (س)، گل را بر چادر و سر خود می‌مالند و مردها لباس سیاه خود را به رنگ گل درمی‌آوردند و با همان لباس، نماز ظهر عاشورا را می‌خوانند. ترکاشوند می‌گوید: «در روز عاشورا دسته‌های عزاداری از هیأت‌ها به راه می‌افتد و به سمت مراکز اصلی شهر حرکت می‌کنند و عزاداری می‌کنند. این دسته‌های نوحه‌های متعددی به زبان لُری می‌خوانند. یکی از آن‌ها این است مطلعش این است: «برار برار زینب نالو میکه / گریوه و حال یتیمو میکه» نوحه دیگری نیز برای حضرت عباس (ع) این است: «دستگیر بی‌دس حسین دسم بیر / ساقی حنا رس حسین دسم بیر»
حین سینه‌زنی لُرها گردوغبار به آسمان می‌رود
نوحه‌خوانی در مجالس قدیمی شهرها به صورتی خاص است و ابتدا نوحه خوان، شاه بیت را می‌خواند و دسته پاسخ می‌دهد و سپس در بار دوم، دسته شروع به سینه‌زنی می‌کند. سینه‌زنی در خرم آباد نیز روش خاص خود را دارد؛ به این ترتیب که عزاداران در حالت نشسته، با یک دست سینه می‌زنند تا اینکه نوحه‌خوان فریاد «ای وای شهدا به دشت کربلا» سر می‌دهد و به‌یک‌باره، همه عزاداران می‌ایستند و حین سینه‌زنی با دو دست، جواب نوحه‌خوان را می‌دهند. سینه‌زنی عزاداران باعث بلند شدن گردوغبار به آسمان می‌شود و روی چهره آن‌ها می‌نشیند. گوشه‌ای از یک نوحه لری به این صورت است: «کرب و بلا معطر به خین گل هزارو / حسی غریو و بی‌کس د سوگ سروردارو»
خانه‌های لرستان سقاخانه می‌شود
جدای از این سنت عزاداری که در روز عاشورا برگزار می‌شود در لرستان، سنت‌های دیگری نیز وجود دارد. شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی در لرستان بسیار مرسوم است و سقاخانه‌های متعددی نیز برپا می‌شود تا جایی که در اصطلاح لُرها بسیاری از خانه‌ها سقاخانه می‌شود. ترکاشوند می‌گوید: «از روز نخست دهه اول ماه محرم بسیاری از خانه‌ها قسمت حال و پذیرایی خانه خود را سیاهپوش می‌کنند و گاهی صوت مداحی پخش می‌کنند؛ به این معنا که افراد می‌توانند در آن خانه حاضر شوند و از نذری‌ها میل کنند. در خانه هم چای و حلوا و... به عزاداران می‌دهند. این خانه‌ها سقاخانه نام دارد.»
سقاخانه‌های لرستان میزبان عزاداران حسینی
تهرانی شدن مجالس عزاداری موجب فراموشی سنت‌ها شده است
ترکاشوند ادامه می‌دهد: «سنت دیگری که در لرستان وجود دارد، این است که در ایام دهه اول محرم برخی از اهالی دَرِ خانه را باز می‌گذارند و جمعی از مردم با محوریت کودکان و نوجوانان به در آن خانه می‌روند و در می‌زنند و به اصطلاح لُری می‌پرسند روضه هست یا نیست؟ صاحبخانه که بگوید روضه هست. جمعیت که شاید به 10 نفر برسند در این خانه در حد کوتاهی سینه‌زنی و عزاداری می‌کنند و اشک می‌ریزند و صاحبخانه هم از آنان پذیرایی می‌کنند. البته این سنت های عزاداری این روزها در لرستان کم رنگ شده است زیرا مجالس رویکرد تهرانی گرفته است.»
عزاداری مردم لرستان با لباس‌های گل مالی شده
متاسفانه مجالس عزاداری استان‌ها این روزها به دلیل حجم پرداخت رسانه‌ای به مجالس عزاداری تهران، درحال شبیه شدن به مجالس پایتخت است و کم کم سنت‌های عزاداری شهرها درحال فراموشی است. هیأت‌های بزرگ در استان‌های مختلف جای دارد پرچم عزاداری سنتی را مجدداً بلند کنند و مانع از فراموشی آن شوند.
انتهای پیام /
شما می توانید این مطلب را ویرایش نمایید
این مطلب را برای صفحه اول پیشنهاد کنیدمحشر
لرستان ماه محرم مهدی ترکاشوند روز عاشورا عزاداری سقاخانه این خبر توسط افراد زیر ویرایش شده است
