علم نافع، علم مولد و جامعه دانش‌بنیان
به گزارش مشرق، احمدحسین شریفی، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم در مطلبی با عنوان علم نافع، علم مولد و جامعه دانش‌بنیان در کانال خود در ایتا نوشت؛
در روایات و ادعیه اسلامی تأکید ویژه‌ای بر «علم نافع» شده است. امیرمؤمنان خطاب به فرزندشان امام حسن علیهما السلام می‌فرمایند: وَ اعلَم أَنَهُ لَا خَیرَ فِی عِلم لَا یَنفَعُ؛ در دانشی که سود ندارد، خیری نیست.
مسأله علم نافع در نظام ارزشی اسلام تا آنجا اهمیت دارد که از دعاهای همیشگی پیامبر اکرم (ص) در تعقیبات نماز این بود که: اللَهُمَ اِنِی أَعُوذُ بِکَ مِن عِلم لَا یَنفَع؛ پروردگارا از علمی که سود نداشته باشد به تو پناه می‌برم»
از اینجا دانسته می‌شود که هر دانشی لزوماً «خوب» نیست؛ علم ذاتاً ارزشمند نیست؛ علمی که برای فرد یا جامعه اسلامی ضرر داشته باشد و یا حتی نفعی در پی نداشته باشد، در نظام ارزشی اسلامی، «فاقد ارزش» و حتی ممکن است «ضدارزش» باشد.
علم نافع، یعنی علمی که برای فرد یا جامعه اسلامی سودمند باشد. علمی که جامعه را عالم‌تر و آگاه‌تر کند؛ علمی است که صرفاً در ذهن و ضمیر عالم باقی نماند یا در لابلای کتاب‌ها و کتابخانه‌ها دفن نشود. توضیح آنکه یک علم ممکن است برای فردی خاص، نافع باشد، اما زمانی می‌تواند برای جامعه نافع باشد که سطح دانش و هنر و صنعت مردم را هم بالاتر بیاورد؛ یعنی علمی در خدمت شکل‌دهی به یک «جامعه دانش‌بنیان» باشد.
به تعبیر دیگر، ممکن است تک‌تک آحاد مردم، عالم و دانشمند باشند، اما «جامعه»، جامعه‌ای «دانشمند و دانش‌بنیان» نباشد. و این در جایی است که دانش‌های افراد دانش‌هایی مولد نباشد، میزان دانش جامعه زمانی بالاتر می‌رود که دانش تک‌تک دانشمندان به درستی در میان سایر افراد جامعه توزیع شده باشد و این جز با کاربست دانش در جامعه و صنعت ناشدنی است. «کاربست دانش» موجب می‌شود دانشی که علی‌القاعده در اختیار تعداد قلیلی از افراد است، در اختیار جمع کثیری قرار گیرد. کاربرد دانش موجب می‌شود «جامعه» دانشمندتر و عالم‌تر شود.
اما باید توجه داشت که دانش وقتی در محصول، نمایان می‌شود که افرادی باشند که توانایی کاربردی‌سازی آن را داشته باشند.
براساس پایگاه استنادی WOS رتبه علمی ایران در سال 2021، 17 بوده است اما رتبه تولید «علم فناورانه» 27 بوده است. یعنی ما ده پله در تولید علوم فناورانه، و علوم و دانش‌های کاربردی نسبت به تولید علوم محض، عقب هستیم. این نسبت مع‌الاسف در حوزه علوم انسانی بسیار نگران‌کننده‌تر است. و این نشان می‌دهد که ما باید سرمایه‌گذاری بیشتری در حوزه دانش‌های کاربردی یا کاربست دانش داشته باشیم.