عمده فرار مالیاتی با سندسازی انجام می‌شود

دولت همچنین وعده داد این میزان افزایش را از طریق انسداد راه فرار مالیاتی محقق سازد. در سال‌های گذشته، تحت تاثیر تحریم‌های امریکا و دشوار شدن دسترسی به درآمدهای نفتی، دولت‌ها در ایران بیش‌ازپیش به ابزار مالیات برای تامین مالی بودجه خود توجه کرده‌اند و همین موضوع باعث شده در مدتی کوتاه میزان درآمدهای دولت از محل مالیات به‌شکل قابل‌توجهی افزایش پیدا کند. با این وجود چه از نظر فرار مالیاتی و چه از نظر عدالت مالیاتی هنوز راهی طولانی تا رسیدن به استانداردهای جهانی باقی مانده است. جا ماندن ایران از استانداردهای جهانی مالیات‌ستانی، یکی از موضوعاتی است که در میان کارشناسان اقتصادی کمتر اختلاف‌نظری بر سر آن وجود دارد، اما اختلاف‌نظرهایی در زمینه شیوه‌های بستن راه‌های فرار مالیاتی همیشه مطرح بوده است؛ زیرا به‌اعتقاد برخی کارشناسان معافیت‌های مالیاتی خود راه فرار از پرداخت مالیات را هموار می‌کند. همچنین طرح دریافت مالیات از عایدی سرمایه که قرار بود تا پایان امسال برای تصویب به صحن علنی برود، یک ماه مانده به پایان سال در انتظار تصمیم بهارستان‌نشینان است. براساس این طرح مقرر شده دلالان و واسطه‌گران در بازار ارز، طلا، مسکن و خودرو مشمول پرداخت مالیات باشند. صمت در این گزارش برنامه دولت برای بستن راه‌های فرار مالیاتی را بررسی کرده است.

راهکارهای دولت برای کاهش فرار مالیاتی

میثم حاج‌محمدی، کارشناس امور مالیاتی درباره راهکارهای دولت برای کاهش فرار مالیاتی به صمت گفت: فرارهای مالیاتی عمدتا توسط پردرآمدها و با سندسازی و ارائه آمار غلط صورت می‌گیرد. آثار سوء فرار مالیاتی، در تامین نشدن درآمدهای موردنیاز دولت و در نتیجه عدم ارائه خدمات اجتماعی مطلوب و باکیفیت ظهور و بروز پیدا می‌کند. همچنین فرار مالیاتی سبب می‌شود درآمدها در سطح جامعه به‌نحو متناسب توزیع نشود و انباشت ثروت در دست گروه‌های خاص، نه‌فقط زمینه تقویت قدرت سیاسی برخی گروه‌ها را فراهم آورد، بلکه شکاف طبقاتی ناشی از این امر موجب افزایش تنش سیاسی و اجتماعی در جامعه شود.

وی با تاکید بر اینکه فرار مالیاتی یکی از مصادیق و مظاهر فساد اقتصادی است، گفت: فرار مالیاتی امنیت اقتصادی موردنیاز برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری را دچار اختلال می‌کند؛ از این رو، اصلاح و تجدیدنظر در نظام مالیاتی کشور به‌ویژه نظام کیفری مالیاتی به‌منظور بهبود وضعیت اقتصاد ملی امری ضروری است.

40 درصد مردم مالیات میدهند

این کارشناس امور مالیاتی در ادامه افزود: بررسی صورت‌وضعیت‌های مالی افراد نشان می‌دهد فرار مالیاتی در بین افراد با درآمد بالاتر، بیشتر است؛ به‌طوری‌که آنها 80 تا 90 درصد مالیات تعیین‌شده را نمی‌پردازند. بر این اساس، دولت حداقل هر سال ده‌ها هزار میلیارد تومان از درآمدهایش را به‌خاطر فرارهای مالیاتی از دست می‌دهد. تنها 40 درصد افراد جامعه مالیات پرداخت می‌کنند و این معضل به‌دلیل این است که تعدادی از بنگاه‌های اقتصادی فاقد محل خاص قابل‌شناسایی هستند؛ مثل دلارفروشان و دلالان که همواره بساط خود را در خیابان پهن کرده‌اند.

حاج‌محمدی متذکر شد: فرار مالیاتی یک اقدام آگاهانه ازسوی مودیان است که هدف آن نپرداختن حقوق قانونی دولت است. به‌این‌ترتیب فرار مالیاتی به دو دسته قانونی و سیستماتیک تقسیم می‌شود. فرار مالیاتی قانونی به آن دسته از فرارها گفته می‌شود که به هر دلیلی در قانون زمینه آن چیده و موجب شده برخی از مودیان مالیات خود را پرداخت نکنند.

معافیت خطرناک

حاج‌محمدی در تشریح نوع دوم فرار مالیاتی، معافیت مالیاتی قانونی را خطرناک‌ترین نوع فرار مالیاتی اعلام کرد و گفت: فرارهای بزرگ مالیاتی در اقتصاد ایران ناشی از وضع غیرکارشناسانه معافیت‌های مالیاتی گسترده و ایجاد شرکت‌های صوری است که برخی از مدیران دولتی در رأس آن قرار دارند. یکی از مهم‌ترین مشکلات در بحث نظام مالیاتی، ورود ذی‌نفعان به عرصه قانون‌گذاری برای بخش مالیات کشور است.

فرار، معضلی بینالمللی

وی با اشاره به اینکه فرار مالیاتی از راه معافیت مالیاتی معضل اغلب کشورهای جهان است، گفت: ورود افراد ذی‌نفوذ به ساختار امور مالیاتی، همواره تهدیدی جدی برای اقتصاد هر کشوری است، زیرا این گروه با وضع معافیت‌های مالیاتی خاص راه را برای فرارهای سنگین مالیاتی باز می‌کنند.

این کارشناس امور مالیاتی در پاسخ به این پرسش که چگونه دولت‌ها می‌توانند جلوی فرار مالیاتی از طریق معافیت را بگیرند، توضیح داد: تا زمانی که اطلاعات سازمان امور مالیاتی کامل نشود، فرار مالیاتی وجود خواهد داشت. تکمیل اطلاعات نیز نیازمند اصلاح قوانین مالیاتی است که در حال حاضر وضعیت مناسبی ندارد و جای تفسیرهای متعدد و متناقض دارد؛ بنابراین دولت ابتدا باید ساختار را اصلاح کند؛ به‌ویژه در بخش معافیت‌های مالیاتی. وی افزود: متاسفانه در گمرکات ما به‌دلیل نبود نظارت کافی گاهی کالاهایی با مالیات و عوارض بالا به شکل صوری جای کالاهای مشمول معافیت مالیاتی وارد می‌شوند. این اقدام یکی از انواع رایج فرار مالیاتی باتوجه به قوانین معافیت مالیاتی است.

لزوم اخذ مالیات بالا

این کارشناس امور مالیاتی با اشاره به وزن سنگین مالیات در بودجه 1402 یادآور شد: رقم مالیاتی در نظر گرفته‌شده در بودجه 1402 تنها در شرایطی محقق خواهد شد که هم راه‌های فرار مالیاتی در سطح کلان مسدود شود و هم اینکه طرح مالیات بر عایدی سرمایه در مجلس به تصویب برسد.

وی افزود: در اقتصاد تورم‌زده ایران که نرخ کالاهای سرمایه‌ای هر لحظه در حال افزایش است، باید برای بستن راه‌های دلالی مالیات بر عایدی سرمایه به‌ویژه در سال اول رقمی بالا در نظر گرفته شود. این اقدام تقاضای غیرواقعی را در بازار کالاهای سرمایه‌ای از میان می‌برد و درآمدزایی بالایی برای دولت به همراه خواهد داشت.

مالیات باید تمام بودجه را پوشش دهد

محمدرضا یزدی‌زاده، کارشناس امور مالیاتی درباره نقش تصویب طرح مالیات بر عایدی سرمایه در جلوگیری از فرار مالیاتی به صمت گفت: ما انتظار داریم مالیات تمام بودجه دولت را پوشش دهد، زیرا در غیر این صورت کسری بودجه دولت مصائب و مشکلات زیادی از جمله تورم برای کشور به همراه می‌آورد؛ بنابراین بودجه عمومی دولت باید تمامی از محل درآمدهای مالیاتی تامین شود. وی در ادامه افزود: درآمد مالیاتی دولت در بودجه فقط زمانی محقق می‌شود که راه‌های فرار مالیاتی با بکارگیری ابزار قانون بسته شود. یکی از ابزارهای پیشرانه در بحث فرار مالیاتی، اخذ مالیات بر عایدی سرمایه است.

ابزار مالیات بر ثروت

این کارشناس امور مالیاتی خاطرنشان کرد: در تمام کشورها مالیات درآمد حاصله از هر بخشی که دچار افزایش نرخ شده، اخذ می‌شود و اگر قرار است در ایران چنین طرحی اجرا شود باید متناسب با شرایط کشور صورت گیرد؛ بنابراین اگر بخواهیم درآمدی برای دولت ایجاد و با سفته‌بازی مقابله کنیم، راهکارهایی وجود دارد که طرح مالیات بر عایدی سرمایه از جمله این راهکارهاست. وی تاکید کرد: برای هدایت پول و نقدینگی به سمت تولید باید از ابزارهای دیگری بهره جست. البته مالیات بر عایدی سرمایه نباید شامل بورس شود. گفتنی است اجرای صحیح و مدیریت‌شده طرح مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند مزایایی چون هدایت سرمایه‌های سرگردان به سمت توسعه فعالیت‌های اقتصادی، توسعه عدالت اجتماعی و پیدا کردن مودیان جدید مالیاتی را به همراه داشته باشد؛ در عین حال اجرای ناقص آن موجب فرار سرمایه‌ها از کشور و قدرت مافیای مالیاتی خواهد شد. یزدی‌زاده ادامه داد: برای اینکه بتوانیم کسری بودجه را از طریق مالیات تامین کنیم، ابتدا باید از فرارهای مالیاتی جلوگیری شود، این در حالی است که میزان فرار مالیاتی در کشور حدود 30 درصد است. در مرحله بعد باید برخی از معافیت‌های مالیاتی موجود در کشور که میزان آن حدود 40 درصد است را حذف کنیم و مورد بعدی گسترش پایه‌های مالیاتی جدید در کشور نظیر مالیات بر عایدی است.

مالیات، درآمدزا برای دولت

این کارشناس مسائل مالیاتی با بیان اینکه زمانی که بازارهای مولد رونق پیدا می‌کنند طبیعتا درآمدهای مالیاتی دولت افزایش می‌یابد، گفت: در حال حاضر طرح مالیات بر عایدی سرمایه در مجلس مطرح‌شده که این نوع مالیات مانعی برای سوداگری و نوسانات شدید قیمت‌ها در بازار است و از نوعی فرار مالیاتی پنهان و فعالیت غیرمولد نیز جلوگیری می‌کند. یزدی‌زاده دلیل موافقت دولت با این طرح مجلس را «درآمدزا بودن» آن برای دولت دانست و تاکید کرد: این طرح برای دولت خوب و درآمدزاست، اما خلاف منافع مردم است، زیرا در شرایط تورمی کشور مردم عادی چاره‌ای جز تبدیل ریال به کالایی باارزش‌تر ندارند. وی در ادامه تصریح کرد: برای اجرای صحیح طرح اخذ مالیات از عایدی سرمایه دولت ابتدا باید در سال‌های آتی تراز عملیاتی بودجه را صفر کند؛ یعنی تفاضل اعتبارات هزینه‌ای و درآمدهای مالیاتی و گمرکی را به صفر برساند. البته این موضوع در برنامه ششم توسعه در سال 1400 هدف‌گذاری شده بود، اما این اتفاق نیفتاد.

لزوم بازنگری در قوانین مالیاتی

این کارشناس مسائل مالیاتی ادامه داد: یکی از کارهایی که باید انجام دهیم جلوگیری از فرار مالیاتی افرادی است که مالیات نمی‌پردازند؛ نه اینکه به افرادی که مالیات می‌پردازند فشار مضاعف وارد کنیم. پس باید برای جلوگیری از فرار مالیاتی در سازکار معافیت مالیاتی بازنگری داشته باشیم. روش این کنترل اخذ مالیات از عایدی سرمایه است‌؛ یعنی از مجموع درآمد افرادی که به‌دنبال سوداگری هستند و از این راه درآمدهایی کسب می‌کنند مالیات بگیریم؛ کاری که در بسیاری از کشورهای دیگر هم انجام شده است. وی در ادامه متذکر شد: اکنون لازم است این طرح در مجلس به تصویب برسد، اما زمان اجرای آن قابل‌تجدید‌نظر است، زیرا در زمانی که ارزش پول ملی هر روز بیشتر از روز قبل افت پیدا می‌کند، مردم نباید تاوان این کاهش ارزش پول را بدهند. در واقع شخص خسارت دیده و پایه پولی پایین آمده است؛ نباید از این خسارت مالیات بگیریم.

سخن پایانی

دولت مدعی شده برای سال 1402 با بستن راه‌های فرار مالیاتی می‌تواند رقم در نظر گرفته‌شده برای مالیات در بودجه را محقق سازد. کارشناسان بر این باروند که عمدترین فرار مالیاتی توسط دانه‌درشت‌ها انجام می‌شود و این افراد با استفاده از نفوذ در بخش مالیاتی کشور از معافیت‌های خاصی بهره می‌برند که کلا خلاف قانون است. راه دیگر مبارزه با فرار مالیاتی اخذ مالیات از عایدی سرمایه است، اما برخی متخصصان امر معتقدند زمان اجرای این قانون مرسوم در دنیا سال‌های تورمی‌زده ایران نیست، زیرا آسیب‌های اجرای این طرح قطعا از منافع آن بیشتر خواهد بود.