عملیات طریق‌القدس؛ تجلی حضور مردم و اتحاد و همدلی ارتش و سپاه

به گزارش ایسنا، سرهنگ ستاد قاسم اکبری مقدم پژوهشگر سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران در یادداشتی

در این یادداشت می‌خوانیم:

رژیم بعثی صدام پس از مقدمه چینی‌ها و ایجاد تشنج در روابط دو کشور و تلاش در مشوش نمودن اذهان سازمان ها و نهادهای بین المللی، 26 شهریور ماه 1359(17 سپتامبر1980) بطور یکجانبه «قرارداد 1975» را لغو و متعاقبا در 31 شهریور ماه 1359 (22 سپتامبر1980) حمله گسترده‌ای را به مرزهای ایران آغاز نمود و با راهبرد «عملیات برق‌آسا» سودای فتح سه روزه استان خوزستان که هدف اصلی و اساسی دشمن و اشغال شهرهای مهمی همچون خرمشهر و بستان را در سر داشت، با مقاومت، دلاوری و مجاهدت ارتش، سپاه و نیروهای مردمی؛ 34 روز در پشت دروازه‌های خرمشهر زمینگیر شد و راهبرد آن به شکست انجامید. پس از سدکردن پیشروی عمومی و تثبیت یگان‌های دشمن در سرتاسر جبهه‌های جنگ تحمیلی، طرح‌ریزی‌ها برای اجرای عملیات آفندی یگان‌های خودی آغاز گردید.

با دور کردن تهدید جدی دشمن از حیاتی‌ترین نقطه خوزستان یعنی گلوگاه حیاتی و استراتژیک مواصلاتی شمال اندیمشک (عقب راندن از کرانه غربی رودخانه کرخه در دزفول و شوش)، تقدم تلاش اصلی فرماندهان در منطقه جنوب، به آزادسازی شهرهای خرمشهر و بستان به عنوان اهداف استراتژیکی نظامی در نظر گرفته شد.

آذرماه سال60 و سال دوم جنگ است، رزمندگان حال و هوای خوبی دارند تازه عملیات ثامن الائمه (ع) را در مقیاسی وسیع و گسترده انجام داده‌اند. با روی کار آمدن شهید صیاد شیرازی به عنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش، همبستگی نیروهای ارتش و سپاه بیشتر شده است، راهبرد انجام عملیات‌های آفندی و بازپس‌گیری مناطق اشغالی فکر فرماندهان را به خود اشغال نموده است و اجرای سلسله عملیات‌های کربلا، آغازی برای عملیاتی کردن این راهبرد است. با وجودی که در 5 مهر 1350 و در عملیات ثامن‌الائمه (ع) شرق رودخانه کارون پاکسازی شد، ولی هنوز منطقه غرب دزفول - شوش و در جبهه میانی غرب سوسنگرد - بستان و منطقه جنوب غربی اهواز - خرمشهر در اشغال دشمن است.

برای تحلیلگران نظامی پرواضح بود که درصورت تصرف منطقه میانی غرب سوسنگرد - بستان، ارتباط خطوط دشمن گسسته شده و این امکان برای نیروهای ایرانی بوجود می‌آمد که با امکان صرفه‌جویی قوا نیروی بیشتری برای عملیات‌های آفندی آزاد گردد. با عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا و سازماندهی نیروهای سپاه پاسداران و بسیج مردمی در قالب یگان‌های مانوری پیاده نظام، توان رزمی جمهوری اسلامی ایران افزایش یافت و با مشارکت کامل سپاه در عملیات‌ها از مرحله طرح‌ریزی تا اجرا، اینک دیگر توان رزمی کافی برای اجرای عملیات‌های آفندی وسیع و قاطع بر علیه دشمن وجود داشت و مشارکت نیروهای مردمی نعمتی بود چون ما به شدت نیرو کم داشتیم و همه نیروهای ارتش و سپاه در خط مستقر بودند در صورت رعایت اصل صرفه جویی در قوا نیروی آزاد بیشتری در اختیار قرار می‌گرفت و عملیات می‌توانست تداوم پیدا کند. بنابراین عملیات طریق‌القدس برای قطع ارتباط خطوط پدافندی دشمن در شمال و جنوب و آزادی بستان در آذر ماه 1360 طرح‌ریزی و در دستور کار قرار گرفت، ویژگی مهم و منحصر بفرد این عملیات «حضور مردم در صحنه نبرد» است. این دومین تجلی قدرت مردم در کسب پیروزی‌های بزرگ بود اولین تجربه پیروزی در عملیات ثامن‌الائمه (ع) بود واین تلاش وسیع ایرانی‌ها در جنگ نوعی تغییر استراتژی از دید غربی‌ها قلمداد می‌گردید که هراس و وحشتی در دل کارشناسان نظامی کشورهای حامی صدام قرار داده بود.

قبل از طراحی و اجرای عملیات طریق‌القدس اقدامات و عملیات‌های آفندی زیادی در جبهه میانی (منطقه عمومی دشت آزادگان) توسط نیروهای مسلح ایران انجام شد.

عملیات آزاد سازی سوسنگرد در 26 آبانماه 1359، توسط تیپ 2 و3 لشکر 92 زرهی، گروه رزمی148 لشکر 77 خراسان ارتش، نیروهای مردمی و سپاه سوسنگرد، گروه شهید چمران و گروه رزمی ژاندارمری؛

عملیات نصر در 1359/1015، توسط لشکر 16 زرهی به منظور پاکسازی شمال کرخه و تصرف پادگان حمید؛

آب بستن شمال کرخه توسط سازمان آب خوزستان در منطقه سید علی در شمال کرخه کور که منجر به عقب نشینی دشمن به کرانه جنوبی کرخه کور گردید.

اجرای عملیات خیبر (الله اکبر) در 1360/2/31، توسط تیپ 3 لشکر92، تیپ 1 لشکر16زرهی قزوین، تیپ 55هوابرد و نیروهای سپاه و جنگهای نامنظم شهید چمران به منظور تصرف ارتفاعات ا... اکبر در منطقه عمومی سوسنگرد؛

عملیات طراح در1360/5/5، توسط تیپ 1و 3 لشکر16زرهی قزوین، تیپ 55 هوابرد، گروه رزمی 207 لشکر92 و گردان سپاه سوسنگرد، حمیدیه و نیروهای جنگ‌های نامنظم شهید چمران به منظور گرفتن سر پل منطقه طراح از دشمن، که منجر به بیرون راندن دشمن به پشت رودخانه کرخه کور گردید. چهار روز بعد از این عملیات دکتر چمران در همین منطقه به شهادت رسید.

عملیات شهید مدنی در تاریخ 1360/6/27، توسط تیپ 1 لشکر16 وگردان176مکانیزه و202 سوار زرهی و گروه شهید چمران در ادامه عملیات طراح

عملیات ثامن‌الائمه (ع) در 5 مهرماه 1360، در شرق رودخانه کارون و با محوریت لشکر پیروز 77خراسان ارتش و همکاری سپاه پاسداران انجام و منجر به شکستن حصر آبادان شد.

شهادت فرماندهان دفاع مقدس، سرتیپ ولی ا.. فلاحی رئیس ستاد مشترک ارتش، سرهنگ موسی نامجوی وزیر دفاع، سردار یوسف کلاهدوز قائم مقام سپاه پاسداران، سرهنگ خلبان جواد فکوری و سردار محمد جهان‌آرا فرمانده سپاه خوزستان در هفتم مهرماه سال 1360 و بعد از عملیات بزرگ و پیروزمند ثامن‌الائمه (ع)، باعث شد تا تغییراتی وسیعی در کادر فرماندهی عالی ارتش بوجود آید.

پس از عملیات ثامن الائمه (ع) تدابیر عملیاتی فرماندهان و طراحان نیروی زمینی ارتش و سپاه بر این قرار گرفت که با انجام عملیات آفندی وسیع نیروهای دشمن را در یک منطقه منهدم نمایند و سپس با اتکا به مواضع طبیعی، پدافند نموده و با صرفه‌جویی در قوا، نیروهای خودی را برای پدافند در جایی دیگر بکار گیرند. بر اساس توافق بین مسئولان ارتش و سپاه طرح‌های عملیاتی مشترکی را به نام کربلا نامگذاری و پیش‌بینی نمودند که با اجرای حدود 12عملیات عمده، مناطق اشغال شده کشور آزاد شود.

وجود محور مواصلاتی اهواز، سوسنگرد، بستان و عمق کم پیشروی نیروهای عراقی در این منطقه، همواره ذهنیت فرماندهان نظامی را برای انجام یک عملیات گسترده و تامین مرزهای بین‌المللی به خود مشغول کرده بود. فاصله مواضع مقدم خودی با مرز در مقایسه با منطقه غرب دزفول و منطقه جنوب غربی اهواز و دشت آزادگان، بسیارکم تر بود. از سوی دیگر، این منطقه به دلیل داشتن موقعیت مرکزی در جبهه جنوب سبب پیوستگی سپاه چهارم و سوم ارتش عراق در شمال و جنوب خوزستان می شد. در صورتی که دشمن این منطقه را در اختیار نداشت، مجبور بود ارتباط جبهه شمالی با جنوبی را با دور زدن هورالعظیم از کرانه غربی آن و با استفاده از جاده بصره، العماره، حلفائیه به تنگ چزابه یا فکه برقرار کند.

خط پدافندی اصلی ارتش رژیم بعثی عراق در این منطقه، خاک‌ریزی به طول 20 تا 21 کیلومتر بود که راس جنوبی آن به رودخانه نیسان و راس شمال آن به تپه‌های رملی شمال بستان منتهی می‌شد. در سراسر این خط، با استفاده از کیسه‌های شنی، الوار، تیر آهن و ورقه‌های فلزی، سنگرهای جنگ‌افزار انفرادی و اجتماعی، پناهگاه برای نفرات و به فاصله هر صد متر یک سکوی آتش برای تانک یا نفربرهای حامل موشک مالیوتکا ساخته شده بود. این خاکریز در زمین‌های رملی با یک زاویه تقریبا هفتاد درجه به سمت غرب می‌پیچید و حدود 2/5 الی 3 کیلومتر دیگر در امتداد دامنه‌های تپه‌های رملی ادامه داشت و برای تامین هر چه بهتر پهلوی شمالی ایجاد شده بود. این خاکریز به دلیل شکل ویژه‌اش به خاکریز عصا شکل معروف بود.

مواضع اصلی پدافندی دشمن در جنوب کرخه تا رود نیسان در امتداد همین خاکریز عصا شکل، با همان ویژگی‌ها و مشخصات و مستحکم‌تر از آن احداث شده بود. مواضع جنوب کرخه توسط چهار تیپ پیاده مکانیزه و زرهی دشمن و آتش دست کم چهار گردان توپخانه که با دو تیپ زرهی و مکانیزه دیگر تقویت می شدند پدافند می گردید.

با توجه به چنین وضعی، بررسی های انجام شده نشان داد که اجرای مانور احاطه‌ای در جنوب کرخه امکان پذیر نیست، زیرا، پهلوهای شمالی و جنوبی دشمن در این منطقه به رودخانه‌های کرخه و نیسان متکی بود و گسترش نیروهای دشمن به گونه‌ای بود که هیچ جناح باز یا ضعیفی که امکان اجرای مانور احاطه‌ای را برای نیروهای ایرانی فراهم آورد وجود نداشت، بنابراین، در منطقه جنوب کرخه، نیروهای مسلح ایران ناگزیر باید مانور رخنه‌ای را اجرا می کردند.

در بخش شمال کرخه، پهلوی جنوبی دشمن به رودخانه کرخه و پهلوی شمالی‌اش به منطقه تپه ماهورهای رملی دامنه کوه میشداغ تکیه داشت، بنابراین، تهدید جناح جنوبی و عقبه دشمن به دلیل وجود رودخانه کرخه ممکن نبود. زمین‌های رملی جناح شمالی نیز به دلیل ناممکن بودن حرکت ادوات زرهی و چرخدار غیر قابل عبور نشان می‌داد، به همین علت، نیروهای دشمن در شمال کرخه پهلوی راست خود را برای تامین و جلوگیری از آسیب پذیری به منطقه رملی متکی کردند.

در حقیقت، کلید پیروزی عملیات طریقالقدس و شکست نیروهای دشمن در همین منطقه رملی نهفته بود. تشخیص این نقطه ضعف دشمن و حداکثر استفاده از آن، نقش مهمی را در پیروزی عملیات طریق القدس ایفا کرد.

با اطلاعات و بررسی صورت گرفته، اجرای عملیات‌های مشترک در دستور کار قرار گرفت و طرح‌ریزی‌ها شروع و تقدم به عملیات غرب سوسنگرد و بستان داده شد. به این ترتیب راه‌کار هجوم بر نیروهای دشمن در شمال کرخه، در خط مقدم و عقبه آن‌ها و هم زمان با درگیر شدن یگان‌های مقدم با نیروهای رخنه کننده، نیروهای عمل‌کننده، یگان‌های احتیاط و توپخانه خودی، دشمن را از منطقه رملی هدف حمله قرار دهند.

نهایتا طرح عملیاتی کربلای یک با نام طریق‌القدس تهیه و بصورت مشترک توسط ارتش و سپاه در نیمه شب هشتم آذرماه 1360 با رمز یا حسین (ع) آغاز و بعد از هشت روز نبرد طولانی و سخت با پیروزی کامل پایان یافت.

نیروهای شرکت کننده در عملیات طریق‌القدس شامل: تیپ 3 لشکر 92 زرهی اهواز، لشکر 16 زرهی قزوین، تیپ 1 لشکر 16، تیپ 2 لشکر 16 زرهی، تیپ 3 لشکر 16 زرهی، تیپ 1 لشکر 77 پیروز خراسان، گروه 33 توپخانه، هوانیروز و نیروی هوایی ارتش و تیپ1عاشورا، تیپ2 کربلا، تیپ3 امام حسین (ع)، تیپ 4 امام سجاد (ع) و تیپ امام حسن (ع) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ ستاد پشتیبانی جنگ و جهادگران جهاد سازندگی بودند. در عملیات طریق‌القدس برای اولین بار یگان‌های سپاه پاسداران با رده سازمانی تیپ وارد عملیات شدند و تأثیرات چشمگیری در موفقیت عملیات به همراه داشت.

نتایج عملیات طریق‌القدس شامل؛ آزاد سازی شهر بستان و 600 کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی، - کشته و زخمی شدن15000 نفر نیروهای دشمن و اسارت546 نفر از نیروی دشمن، ساقط شدن دهها فروند هواپیما و بالگرد، انهدام400 دستگاه تانک، نفربر و خودرو و تعداد زیادی تانک و نفربر، خودرو، وسایل مهندسی، انواع تجهیزات و سلاح‌های سبک به غنیمت نیروهای اسلام درآمد.

عملیات طریق‌القدس از آن جهت اهمیت داشت که پیروزی در آن سبب شد، تا پیوستگی خطوط مواصلاتی دشمن از جنوب به شمال و بالعکس در منطقه عملیاتی خوزستان قطع گردید و دشمن نتوانست در عملیات‌های بعدی به سهولت با جابجایی نیروهای خود، جبهه شمالی یا جنوبی را تقویت نماید و این عملیات پلی برای پیروزی در عملیات‌های بعدی شد.

جا دارد یادی شود از جهادگران جهادسازندگی سمنان که در عملیات طریق‌القدس با احداث جاده روی زمین‌های رملی منطقه، نقش مهم و مؤثری در پیروزی و موفقیت عملیات داشتند.

نفوذ از مناطق رملی برای نیروهای پیاده با تحمل دشواری‌های فراوان میسر بود، ولی برای یگان‌های زرهی و مکانیزه غیر قابل عبور بود. ضمن اینکه یگان‌های پیاده برای وصول به عقبه دشمن می‌بایستی مسافتی در حدود 20 کیلومتر را طی نمایند در حالیکه طی این مسافت طولانی در زمین‌های نامناسب و در تاریکی شب مشکلاتی فراهم می‌نمود که نیروها با وصول به هدف به سبب خستگی، توان نبرد نزدیک با دشمن را از دست می‌دادند.

ابتدا فکر استفاده از صفحه‌های فلزی و قابل اتصال به یکدیگر که برای ساختن فرودگاه موقت در زمین‌های سست و باتلاقی برای فرود بالگردها بکار می‌رود مورد توجه قرار گرفت و این مسئله در مناطق رملی عقب مورد آزمایش قرار گرفت، ولی به سبب وزن بالای تانک‌ها، از هم گسیخته شدند و غیرقابل استفاده گردیدند و ضمن اینکه در صورت قابل بهربرداری بودن حداقل 18000 عدد از این صفحه‌ها مورد نیاز بود که تهیه آن در داخل و خرید آن از خارج کشور مستلزم زمان زیادی بود و لذا تنها راه باقیمانده احداث جاده‌ای از مناطق رملی بود. جهادسازندگی سمنان مسئولیت احداث جاده را برعهده گرفت.

لازم به توضیح است کارشناسان اطلاعات تیپ 3 لشکر 92 متوجه شدند بین تپه سبز تا بستان در بین تپه‌های رملی مسیری مناسب جهت جاده‌سازی که مشرف بر مواضع دشمن هستند وجود دارد. این اطلاعات پس از شناسائی دقیق منطقه، این ایده و تفکر را که می‌توان از این مسیر به عقبه دشمن دست یافت را تقویت نمود.

تعدادی از پرسنل سپاه و تیپ 3 لشکر 92 زرهی ارتش، کار شناسایی دقیق مناطق رملی، را با جدیت و پشتکار کم نظیری آغاز نمودند. سه دیدگاه مناسب در فواصل (5-12-19) کیلومتری از تپه سبز توسط این گروه برقرار گردید. ستاد پشتیبانی جنگ و جهادگران جهادسازندگی سمنان کار ساختن یک جاده تاکتیکی را در شرایط بسیار سخت شروع و ظرف مدت دو هفته جاده‌ای به ارتفاع نیم متر از رمل‌ها، آماده نمودند تا نیروهای زرهی و پیاده بتوانند براحتی عملیات دورزدن و حمله از عقبه دشمن را بگونه‌ای انجام دهند که دشمن را غافلگیر نمایند.

این جاده در مدت دو هفته به طول 7 کیلومتر از تپه سبز تا دیدگاه اول احداث گردید و از کیسه‌های شنی برای مهار تپه‌های رملی در کنار جاده استفاده شد و از دیدگاه یکم تا سوم برای مشخص شدن مسیر، دستک‌های چوبی یا آهنی نصب که فانوس‌های کوچکی در شب عملیات به آنها آویخته می‌شد. این کاری بس عظیم، خطرناک و پرتلاش بود که بعنوان یک اقدام برجسته مهندسی و تاکتیکی ناشی از اراده آهنین رزمندگان اسلام در تاریخ نظامی میهن اسلامی ما ثبت شده است. این مسیر که در طول هشت سال دفاع مقدس و بعد از آن متروکه گردیده بود به همت شهید سپهبد علی صیاد شیرازی توسط لشکر 92 زرهی خوزستان آماده شده و به عنوان یکی از آثار ارزشمند دوران دفاع مقدس حفظ می‌گردد و بعدها شهید صیاد نام جاده «پیروزی» را بر آن نهاد.

در عملیات طریق‌القدس نیروی هوایی،150سورتی عملیات بمباران هوایی، 500 سورتی مراقبت مسلحانه هوایی، 15 سورتی پرواز عکسبرداری هوایی، 100سورتی پرواز ترابری هوایی و سوخت‌رسانی در هوا را انجام داد که با کمک سیستم‌های پدافندی دهها فروند هواپیمای دشمن ساقط گردید.

هوانیروز ارتش نیز با 40 فروند بالگرد و 1483 ساعت پرواز ضمن انهدام ادوات رزمی و سنگرهای دشمن، 1650 مجروح را تخلیه و 4862 رزمنده را هلی‌برن و 12 تن آذوقه و مهمات را به رزمندگان رساند.

امام راحل (ره) در پیامی موفقیت و پیروزی در این عملیات را فتح‌الفتوح دانستند و اشاره فرمودند:«... آنچه برای این جانب غرورانگیز و افتخار آفرین است روحیه بزرگ و قلوب سرشار از ایمان و اخلاص و روح شهادت طلبی این عزیزان که سربازان حقیقی ولی الله الاعظم اواحنا فداه هستند می‌باشندو این است فتح الفتوح.

من به ملت بزرگ ایران و به فرماندهان شجاع، قبل از آنکه پیروزی شرافتمندانه و بزرگ خوزستان را تبریک بگویم، وجود چنین رزمندگانی که از دو جبهه معنوی و صوری و ظاهر و باطن، از امتحان سرافراز بیرون آمده‌اند تبریک می‌گویم، مبارک باد بر کشور عزیز ایران و بر ملت شریف ایران چنین رزمندگانی قدرتمند و عاشقانی چنین محو جمال ازلی...».

در پایان یاد و خاطره تمامی شهدای هشت سال دفاع مقدس از جمله شهدای گرانقدر عملیات طریق‌القدس را گرامی داشته و امیدواریم بتوانیم رهروان شایسته‌ای برای آن عزیران باشیم.

انتهای پیام