غرب درپی مصالحه با تهران؟
مقامات آمریکایی در یک ماه گذشته بارها از نزدیک شدن ایران به زمان عبور از نقطه گریز سخن گفته‌اند؛ اما پرسش مهم این است که هدف دولت بایدن از تکرار چنین مساله‌ای چیست؟ برخی به ظاهر مواضع، نظر می‌اندازند و تصور می‌کنند که آمریکا به سمت تقابل حرکت می‌کند؛ اما در باطن این سخنان یک واقعیت نهفته است: ضرورت فوری مصالحه با تهران.
نزدیک بودن زمان گریز هسته ای یا به قول مقامات غربی فرصت لازم برای ایران برای ساخت سلاح هسته ای، مساله‌ای است که در گفته های مقامات آمریکایی به کرات شنیده می‌شود. تا پیش از خروج یکجانبه دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از برجام، این زمان یک سال بود اما با خروج وی و یک سال پس از آن، با کاهش تعهدات برجامی ایران این زمان به تدریج کاهش پیدا کرد.
اکنون با غنی سازی اورانیوم 60 درصد در ایران با استفاده از سانتریفیوژهای IR6 و افزایش ذخایر اورانیوم 20درصدی، ایران به گریز هسته ای نزدیک تر شده است و مقامات غربی نیز نسبت به این امر آگاه هستند. هرچند در ایران بارها بر این مساله تاکید شده است که جمهوری اسلامی قصد ساخت سلاح هسته ای ندارد و مشخص است که تهران غنی سازی 60 درصد را با هدف اهرم سازی در مقابل آمریکا انجام می‌دهد.
در آخرین اظهارنظر در مورد گریز هسته ای ایران، کالین کال، معاون وزارت دفاع آمریکا گفته «زمان گریز هسته ای ایران حدود یک سال بود. اکنون این زمان گریز در حد چند هفته است؛ بنابراین در وضعیت خوبی نیستیم.» به گزارش انتخاب، وی افزود: «رئیس جمهور بایدن به صراحت گفته است که ایران اجازه دستیابی به سلاح هسته ای را نخواهد داشت. او ترجیح خود را برای دستیابی به راه حل دیپلماتیک برای این مشکل به وضوح اعلام کرده است. اما ما جایگزین های دیگری نیز در اختیار داریم.»
کمتر از دو ماه پیش نیز کالین کال که در جلسه استماع کنگره حضور یافته بود، گفت: «در سال 2018 زمانی که دولت قبلی تصمیم به خروج از برجام گرفت، ایران حدود 12 ماه زمان نیاز داشت تا مواد لازم برای یک بمب را تولید کند. اکنون این زمان حدود 12 روز طول می کشد.» مایکل کوریلا، فرمانده سنتکام نیز اخیرا در جلسه ای با کمیته نیروهای مسلح سنای آمریکا گفت که ایران در حال حاضر می‌تواند مواد شکافت پذیر کافی برای یک سلاح اتمی را در مدتی کمتر از دو هفته تولید کند. اما چرا مقامات و مسوولان آمریکایی تا به این حد روی زمان گریز هسته ای ایران تاکید می‌کنند؟ آیا واقعا آنها نگران هستند که ایران از این نقطه عبور کند یا می دانند که ایران به این سمت حرکت نمی کند و با اهداف دیگری این ادعاها را مطرح می‌کنند؟
به نظر می‌رسد آنها با تاکید بر کوتاه شدن زمان گریز هسته ای ایران می خواهند به افکار عمومی این‌گونه وانمود کنند که برنامه هسته ای ایران خطرناک شده است و باید دست به حرکتی بزنند. یعنی در ظاهر شاید می خواهند به طرف ایرانی یا دیگر طرف های برجامی این سیگنال را بدهند که ایالات متحده برنامه های رادیکال تری علیه تهران دارد اما به نظر می‌رسد هدف اصلی این سخنان، داخل ایالات متحده است. به جز افکار عمومی، هدف دیگر این سخنان، سیاستمداران مخالف با گفت وگوهای هسته ای با ایران هستند؛ بنابراین برخی مقامات آمریکایی با طرح این مساله به مخالفان مذاکره این پالس را می‌دهند که اگر مذاکرات ادامه پیدا نکند ممکن است ایران به زودی به سمت ساخت بمب برود. اما این الگوی رفتاری آمریکا که در سال‌های اخیر بارها و بارها تکرار شده با چه انگیزه ای است؟ در واکاوی این موضوع می‌توان دو فرضیه را مطرح کرد. نخست، همان‌طور که اشاره شد دست اندرکاران واشنگتن با طرح این مساله می خواهند افکار عمومی و مخالفان مذاکره را اقناع کنند که باید با ایران به فوریت وارد گفت وگو شوند و اگر مذاکره صورت نگیرد، خطر ساخت بمب از سوی تهران وجود دارد. در این صورت آنها با هزینه کمتری در داخل، می‌توانند با ایران وارد گفت وگوهای هسته ای شوند.
در عین حال در سال‌های اخیر مشاهده کردیم که هر زمان بحث مساله گریز هسته ای از سوی آمریکا شدت گرفته، پس از آن استارت گفت وگوهای هسته ای زده شده است.
اما هدف دیگر واشنگتن ممکن است گزینه رادیکال تر در آینده دورتر باشد؛ در این صورت سیگنال کاخ سفید برای داخل و خارج مشابه است، مبنی بر اینکه ایران به زمان گریز هسته ای نزدیک می‌شود و احتمال دارد آمریکا اقدام به استفاده از گزینه های سخت تر کند. هرچند هم آمریکا و هم اروپا می دانند که راه کم‌هزینه، «دیپلماسی و گفت وگو و رسیدن به یک توافق» است.
البته آن‌طور که از صحبت های مقامات واشنگتن می‌توان برداشت کرد آمریکا امروز به دنبال آن است که نگذارد ایران از نقطه گریز عبور کند یا اینکه ایران را از این مدت زمان دوهفته ای برای ساخت سلاح هسته ای، دور کنند.
در این شرایط ایالات متحده به جای آنکه تسلیم این برداشت شود که بمب هسته ای ایران، اجتناب‌ناپذیر است، باید بر جلوگیری از عبور ایران از نقطه گریز هسته ای تمرکز کند. بهترین راه برای رسیدن به این هدف هم توافقی است که برنامه هسته ای ایران را دوباره تحت نظارت و بازرسی سازمان ملل قرار می‌دهد و تحریم ها را بر‌می‌دارد. هرچند دشواری هایی در این مسیر وجود دارد اما به دو دلیل می‌توان خوش‌بین بود: نخست اینکه ایران تصمیم به ساخت بمب هسته ای ندارد. بنابراین کاری که واشنگتن باید انجام دهد این است که ایران را متقاعد کند که منافعش با توافق، تامین می‌شود. همچنین برای انجام این کار، واشنگتن باید گزینه نظامی را فراموش و درها را برای یک راه‌حل دیپلماتیک باز کند. در عین حال طرفین باید برای جایگزین های ممکن در صورت ناکارآمد شدن توافق هسته ای، آمادگی داشته باشند.
نبرد نرم واشنگتن
البته ایالات متحده آمریکا تاکنون از اهرم های دیگری نیز برای فشار بر ایران در راستای تداوم گفت‌وگوها استفاده کرده و نبرد نرم را در دستورکار قرار داده است. از جمله می‌توان به لفاظی های مقامات آمریکا در خصوص کوتاه بودن فرصت مذاکرات اشاره کرد. این مدل اظهارنظر از سوی مقامات آمریکا و حتی اروپا تا پیش از آغاز ناآرامی ها در ایران و همچنین بحث هایی در خصوص فروش پهپادهای ایرانی به روسیه، به کرات توسط غرب مطرح می شد. درواقع آنها با تکرار این مساله که فرصت برای مذاکره محدود است و درهای دیپلماسی برای همیشه باز نخواهد ماند، تلاش می کردند که ایران را پیش از هر مذاکره و گفت‌وگویی به زعم خود تحت فشار قرار دهند. این در حالی است که این اهرم های فشار آمریکا و اروپا برای ایران تکراری شده و تهران می داند که هدف غرب از این فضاسازی ها چیست. برای مقامات ایران در مرحله فعلی مشخص است که غرب به‌ویژه آمریکا نمی خواهند از گزینه دیگری به‌جز دیپلماسی برای حل مساله هسته ای ایران استفاده کنند. چرا که آمریکا به تازگی نیروهایش را در منطقه کاهش داده و با سیاست موازنه از راه دور در حال پیشبرد اهدافش در منطقه است. از این رو واشنگتن نمی خواهد در جبهه دیگری دوباره درگیر شود. در مورد اروپا نیز می دانیم که جنگ روسیه علیه اوکراین، کشورهای اروپایی را با مشکلات زیادی مواجه کرده و آنها نیز فضایی برای دخالت در یک جبهه دیگر ندارند. در منطقه هم فعلا با آشتی ایران و عربستان، خطری از ناحیه ریاض متوجه ایران نیست و تل آویو نیز به نظر نمی‌رسد بدون جلب رضایت آمریکا وارد درگیری جدی با ایران شود. از این رو مقامات در تهران دریافته اند که گزینه ای جز دیپلماسی و مذاکره فعلا در دستورکار هیچ‌کدام از طرفین نیست و این لفاظی های آمریکا نیز فقط فضاسازی رسانه ای با هدف گرفتن امتیازات بیشتر در مذاکرات است.
--> اخبار مرتبط