غلبه بر بحران بی آبی سخت هست، اما غیرممکن نیست
اقتصادنیوز: ما امروز شاهد آن هستیم که حتی در استان گیلان یا چهارمحال و بختیاری یا خوزستان که جزو بالاترین سرانه های آبی در منطقه هستند بازهم با مشکلاتی مانند افت کیفیت یا کمبود آب شرب مواجه هستیم و دربرخی از این شهرها و مناطق جیره بندی آب رخ می‌دهد. این یعنی مشکل ما در حوزه آب با آمدن یا نیامدن باران حل نمی‌شود.
به گزارش اقتصادنیوز، روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: روز صفر آب نزدیک است، اگر در همین چندهفته دست‌به‌کار نشویم؛ کم آبی عملا می‌تواند امنیت غذایی را به خطر انداخته و همچنین بخش صنایع، کشاورزی و حتی انرژی کشور را تحت تاثیر قرار دهد.
بازتاب رسانه ها و شبکه های اجتماعی نیز حکایت از همین مساله دارد که مردم نگرانی بسیار زیادی نسبت به شرایط آب در روزهای داغ تابستان دارند که هنوز به نیمه نرسیده است. البته بحران کم آبی یا بی آبی یک مرتبه شکل نگرفته و طی سالیان گذشته، آمدنش را با نشانه هایی چون افت سطح کیفی آب، فرونشست، کاهش تنوع زیستی، کاهش سطح آب رودها و افزایش شوری آب به همه گوشزد می کرد، ولی «کجاست گوش شنوا»؟
چالش مشترکان پرمصرف و تجهیزات مستهلک
محمد درویش به راهکارهای مقابله با بحران کم آبی در کشور می پردازد و می‌گوید: «می‌توان مجموعه تمهیداتی را در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت انجام داد و متولیان امر هرچه سریع‌تر و جدی تر باید به این عرصه ورود کنند. نخستین قدم این است که دولت و مشخصا وزارت نیرو تکلیف خودشان را ابتدا با 30 درصد آب شربی که به گفته خودشان در اثر استهلاک لوله های فرسوده هدر می رود و همین طور مشترکان قلدر پرمصرف که عملا در آب بها منظور نمی‌شوند، مشخص کنند.»
او با طرح این پرسش که چرا تا امروز تلاشی برای ترمیم لوله های مستهلک و فرسوده انجام نمی‌شود، می‌گوید: «سال های سال است که متولیان امر اعلام کردند، چنین مشکلی در بخش تجهیزات و تاسیسات وجود دارد. علاوه بر این، چرا همچنان گروهی از مشترکان قلدر پرمصرف وجود دارند که آب بها نمی‌دهند و طبیعتا وقتی آب بهایی نمی‌دهند، انگیزه ای برای کنترل میزان مصرف ندارند و مشخصا جریمه ای هم آنان را تهدید نمی کند. مردم عادی هم وقتی شاهد این مساله هستند، آنها نیز انگیزه خودشان را برای صرفه‌جویی از دست می‌دهند.»
کنتورهای آب باید تفکیک شوند
درویش تفکیک کنتور آب در ساختمان‌های مسکونی را گام دوم موثر در کنترل و اصلاح مصرف آب می داند و توضیح می‌دهد: «دولت به کمک شهرداری ها باید به این مساله ورود کند و می‌توان تحت یک طرح ضربتی و گسترده ظرف مدت مشخصی تمامی ساختمان‌ها را ملزم به تفکیک کنتور های آب جداگانه کند. این اقدام باعث می‌شود که هر واحد مسکونی نسبت به میزان مصرف آب شرب خودش مسوول باشد.»
این کارشناس ارشد محیط‌زیست، مرتع و آبخیزداری ادامه می‌دهد: «ما شاهد این هستیم که تفکیک کنتورهای گاز و برق از شروط لازم برای اخذ پایان کار ساختمان‌ها هستند، بنابراین چرا چنین شرطی نباید برای کنتور آب لحاظ شود؟ این درحالی است که اجرای چنین شرطی قطعا بر میزان هدر رفت آب و انگیزه شهروندان در اصلاح الگوی مصرف آب تاثیرگذار خواهد بود. این اتفاق، کار سختی نیست و شهرداری تهران و دیگر کلان شهرهای کشور می‌توانند در مدت کوتاهی حتی یک ماه، براساس مبحث 19 ساختمان به ماجرا ورود کرده و همه ساختمان‌ها را ملزم به تفکیک کنتور کرده و در پایان کار ساختمان‌های جدید این مساله را به عنوان یک شرط لازم قید کنند.»
کاشت چمن و گیاهان زینتی متوقف شود
او همچنین به نوع پوشش گیاهی پارک ها و بوستان های احداث شده در تهران و کلان شهرهای کشور اشاره می کند و رعایت تناسب این پوشش گیاهی با شرایط جوی شهرها و کلان شهرها را یک مساله بسیار مهم در موضوع مصرف آب می داند و در ادامه می‌گوید: «شهرداری ها و همین طور دستگاه های دولتی در بخش زیباسازی شهری و حتی سازمان‌های مربوطه خودشان، باید تا جایی که امکانش وجود دارد از کاشت و پرورش چمن و گیاهان زینتی - که میزان آب بیشتری در قیاس با گونه های دیگر مصرف می کنند - پرهیز کنند. در مقابل متولیان امر باید به سراغ کاشت درختان یا گیاهانی که متناسب با توان اکولوژیک منطقه هستند، رفته تا از این طریق بتوانند مصرف آب را در این بخش کنترل و کاهش بدهند.»
ضرورت بازچرخانی و جداسازی آب
درویش ارتقا و نوسازی تصفیه خانه های آبی در شهرها و کلان شهرها را گام مهم دیگر در کنترل مصرف آب برمی شمارد و می‌گوید: «ما امروز حدود 9 تا 9.5 میلیارد مترمکعب فاضلاب شهری داریم و کمتر از 10 درصد این حجم، تصفیه و بازچرخانی می‌شود. حالا باید این سوال را پرسید که وقتی ما امروز با چنین بحرانی روبه‌رو هستیم، چرا به این عرصه ورود نشده و اولویت بر مساله بازچرخانی آب قرار نگرفته است؟
او ادامه می‌دهد: امروز ما شاهد هستیم که در شهری مانند «وین» در اتریش - که بالاترین سرانه آبی در اروپا را دارد - آب تا 18 مرتبه بازچرخانی می‌شود و همچنین آب شرب از آب بهداشتی جداست. چرا در ایران چنین اولویتی وجود نداشته و همچنان بخش بزرگی از فاضلاب شهری بدون تصفیه در خارج از شهرها رها می‌شود یا بدتر آنکه با این آب کشاورزی می کنند که همین اتفاق نیز بحران های جدی در حوزه محیط‌زیست و سلامت ایجاد می کند. ما باید روی بحث بازچرخانی آب، کار جدی انجام داده و سرمایه‌گذاری کنیم.»
ضرورت مهار و کنترل سرانه مصرف آب
این کنشگر و کارشناس ارشد محیط‌زیست، مهم‌ترین اقدام دولت در بلندمدت را مدیریت و کنترل الگوی مصرف آب می داند و توضیح می‌دهد: «امروز و طبق گزارش‌های رسمی دولت، میزان سرانه مصرف آب 20 تا 25 درصد بیشتر از میانگین استانداردهای جهانی است. فراموش نکنیم که ایران در کمربندی خشک جهان قرار گرفته و میانگین ریزش آسمانی آن یک چهارم میانگین جهانی است و این سوال مطرح است که چرا میزان مصرف آب با وجود این شرایط باید زیاد باشد؟ چرا تمهیدات لازم برای مدیریت مصرف تا امروز اعمال نشده است و ما به سمت استانداردهای جهانی گام برنداشتیم؟
او با بیان اینکه میزان مورد نیاز کل آب شرب ایران سالانه با احتساب میزان مصرف مازادی که ایرانی ها ثبت کردند، حدود 9 میلیارد متر مکعب است، اضافه کرد:«این میزان معادل 8.5 درصد آب قابل استحصال کشور است. امسال میزان آب قابل استحصال کشور 40 درصد کمتر از میانگین بوده و این بدان معناست که کل آب شرب مورد نیاز مردم ایران حدود 20 درصد آب استحصال کشور شده است. چرا 80 درصد دیگر مدیریت نشد تا ما لنگ آن 20 درصد باشیم؟ اگر مدیریت درستی وجود داشت و ما صرفه جویی را در بخش‌های پرمصرف مانند کشاورزی و صنایع و خدمات جدی می‌گرفتیم، امروز لازم نبود، این‌قدر سخت بگیریم و با بحران جدی مواجه شویم.»
صادرات میوه همان صادرات مجازی آب است
درویش با انتقاد از عملکرد جهادکشاورزی می‌گوید: «یکی از افتخارات این مجموعه آن بوده که ما صادرات محصولات کشاورزی داریم. هندوانه، یونجه، پسته یا محصولات صیفی و... صادر می کنیم. ما امروز لبنیات صادر می کنیم که درباره یک قلم آن باید بگویم که هر کیلوگرم پنیر برای تولید، حداقل هفت برابر صنعت فولاد آب مصرف می کند. صادرات محصولات کشاورزی در کشوری که با بحران کم آبی یا بی آبی مواجه است، به معنای صادرات مجازی و غیرمستقیم آب است. ما باید سراغ تعریف یک اقتصادی برویم که «آب محور» نباشد. همه راه ها نباید به حراج آب ختم شود. دست کم 6 برابر آب شرب مورد نیاز مردم کشور در بخش کشاورزی، آب مصرف می‌شود. این درحالی است که با یک اصلاح در سیاستگذاری ها، الگوی مصرف و نوسازی و ارتقای تجهیزات در بخش کشاورزی می‌توان دقیقا همین میزان آب شرب مردم کشور را تامین کرد.»
کسی به سند امنیت غذایی توجه نمی کند
او به سند ملی امنیت غذایی اشاره می کند و می‌گوید: «دقیقا همین نکات در این سند قید و تصویب شده و در سال 1402 ابلاغ شده است. در این سند قید شده که ما باید میزان مصرف آب در کشاورزی را دست کم 30 میلیارد متر مکعب تا افق سال 1411 کاهش بدهیم. امروز 2 سال از این سند می گذرد و مطابق سند، در این مدت باید چیزی حدود 12 تا 13 میلیارد مترمکعب صرفه جویی در بخش کشاورزی و صنایع و منازل رخ می داد، ولی هیچ اتفاقی هنوز رخ نداده است و حتی به مصوبات خودمان هم بی توجه هستیم. قرار بود یک مقام مسوول انتخاب و معرفی شود که سالانه گزارشی از اجرای مفاد سند را اعلام کند که حتی چنین مسوولی هنوز انتخاب نشده است تا بگوید کدام دستگاه به تعهدات خودشان عمل کردند یا نکردند.»
این کارشناس ارشد محیط‌زیست، مرتع و آبخیزداری ادامه می‌دهد: وقتی که در سند امنیت غذایی به صرفه جویی شش تا هفت میلیارد متر مکعب در سال اشاره شده است، هرنوع ساخت سد جدید، هرنوع طرح انتقال آب و هر نوع شیرین‌سازی آب از اعتبار ساقط می‌شود. چراکه همه این طرح‌ها باید از محل صرفه جویی آب در بخش کشاورزی برای آب شرب تامین شود، ولی ما شاهد ادامه سدسازی ها، اجرای طرح‌های انتقال آب و طرح شیرین سازی آب هستیم که از قضا یک سری تنش های منطقه ای نیز ایجاد کرده است.»
تراشیدن کوه ها زدن ریشه تولید آب شیرین است
درویش همچنین در پاسخ به این پرسش که وضعیت مصرف آب در بخش صنایع چقدر متفاوت از بخش کشاورزی است، توضیح می‌دهد: «متاسفانه ما به سمت احداث مجموعه ای از صنایع آب بر و انرژی بر در مناطقی رفتیم که عملا نیازمند شرایط خاصی در انتقال و مصرف انرژی و آب هستیم. ما در همین مساله شاهد تراشیدن کوه ها هستیم که اتفاقا این کوه ها یکی از مهم‌ترین عوامل در تولید آب شیرین هستند که متاسفانه به بهانه فعالیت های معدنی، ریشه تولید آب را می زنیم و به هیچ کدام از این نکات توجه نداریم و امروز چنین مشکلات و بحران هایی محصول همین بی توجهی هاست.
او ادامه می‌دهد: یادمان باشد که عربستان سعودی حدود 35 میلیون نفر جمعیت دارد و میزان آب شرب مورد نیازش 3.5 میلیارد متر مکعب و کل آب قابل استحصالش یک میلیارد متر مکعب است. عربستان برای تامین آب شربش به بیش از 350 درصد آب قابل استحصالش نیاز دارد ولی تا امروز با بحرانی که ایران اکنون با آن مواجه شده، روبه‌رو نشده است. آن هم در شرایطی که ایران با 8 تا 9 درصد آب قابل استحصالش می‌توانست آب شرب مردم را تامین کند، ولی عدم توجه به قوانین و شرایط باعث شد تا امروز مردم با کابوس تشنگی روبه‌رو باشند. ما شبیه به آن خانواده ای هستیم که برای گرم کردن خودشان، اسکناس هایشان را آتش می زنند.
انتقال آب، نیازمند شیرین سازی با هزینه گزاف است
این کارشناس ارشد محیط‌زیست، مرتع و آبخیزداری در واکنش به طرح انتقال آب از دریاها به داخل کشور و هزینه مالی آن و اثرات احتمالی آن در محیط‌زیست کشور، می‌گوید: «طبق آمار رسمی وزارت نیرو، حدود 33 میلیارد متر مکعب «آب خاکستری» یا همان فاضلاب و شیرابه دارد. آب خاکستری، آب شیرینی است که صرفا نیازمند تصفیه است. مجموعه حاکمیت به جای طرح انتقال آب از دریاها به داخل کشور که هم هزینه زیادی دارد و هم در چرخه شیرین سازی احتمال تهدید محیط‌زیست در بخش خشکی و آب را دارد، بهتر است که به دنبال تصفیه فاضلاب ها و آب خاکستری برود. هزینه تصفیه آب خاکستری دست کم، 20 درصد هزینه انتقال آب از دریاهاست. همچنین تصفیه آب خاکستری باعث می‌شود که این آب به آب های زیرزمینی نفوذ نکند و افت سطح کیفی آب های زیرزمینی را رقم نمی زند. اولویت ما باید تصفیه فاضلاب ها باشد.
او توضیح می‌دهد: اگر امروز کشورهای حوزه خلیج فارس به سراغ شیرین سازی آب دریاها رفته اند، به دلیل آن است که اساسا آبی ندارند که بخواهد از طریق تصفیه فاضلاب یا آب چرخانی نیاز کشورشان را تامین کنند، بنابراین در کنار این راهکارها به شیرین سازی آب پرداخته اند. این در حالی است که ما تفاوت های اساسی با این کشورها در بحث آب داریم ولی متاسفانه متوجه این مزیت ها نبوده و آب را حیف و میل می کنیم. اگر ما درست رفتار می کردیم، نباید با بحران آب شرب مواجه می‌شدیم.
بحران آب در ایران با باران حل نمی‌شود
درویش ادامه می‌دهد: ما امروز شاهد آن هستیم که حتی در استان گیلان یا چهارمحال و بختیاری یا خوزستان که جزو بالاترین سرانه های آبی در منطقه هستند بازهم با مشکلاتی مانند افت کیفیت یا کمبود آب شرب مواجه هستیم و دربرخی از این شهرها و مناطق جیره بندی آب رخ می‌دهد. این یعنی مشکل ما در حوزه آب با آمدن یا نیامدن باران حل نمی‌شود.
واردات آب غیرمنطقی است
این کارشناس ارشد محیط‌زیست، مرتع و آبخیزداری همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا واردات آب می‌تواند یک راهکار در حل مساله کم آبی یا بی آبی باشد، می‌گوید: این پیشنهاد مانند آن است که یک فرد در حال خونریزی باشد و ما به جای آنکه اولویت و تمرکز را بر مهار و درمان خونریزی قرار بدهیم صرفا از بانک خون به فرد بیمار خون تزریق کنیم. ما چرا به دنبال راه منطقی نرویم؟ ما امروز مازاد استانداردها آب داریم. اگر دچار کمبود آب شدیم، به دلیل کمبود ریزش های آسمانی یا شرایط جغرافیایی و محیط‌زیستی نیست. دلیل این اتفاق، رویکرد کاملا اشتباه در مدیریت آب است. استان گیلان 4 برابر نیاز مردمش آب دارد و زمانی که در برخی از شهرهای این استان مردم آب ندارند، یعنی ما راه را اشتباه رفتیم. ما باید مدیریت حاکم بر آب را تغییر بدهیم.
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید