فراز و نشیب روابط تجاری با ترکیه / غفلت از تجارت 30 میلیارد دلاری

اگرچه ظرفیت های گسترده ای برای توسعه تجارت ایران و ترکیه وجود دارد اما تاکنون توجه چندانی به آنها نشده و به جای تجارت 30 میلیاردی با این کشور حجم تجارت به 11 میلیارد دلار خلاصه شده است.

به گزارش خبرنگار مهر، بررسی وضعیت روابط دو کشور ایران و ترکیه نشان می‌دهد که اگرچه سابقه روابط دو کشور به بیش از 400 سال می‌رسد و در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، تاریخی و دینی نیز قرابت‌هایی دارند و حتی بیش از 500 کیلومتر مرز مشترک بین ایران و ترکیه وجود دارد اما در بخش اقتصاد آنطور که انتظار می‌رود، شرایط قابل قبول نیست، این در حالی است که طبق تاکید کارشناسان، ترکیه می‌تواند پل ارتباطی ایران با اروپا و از آن طرف ایران نیز یکی از معابر اتصال ترکیه به راه ابریشم و سرزمین‌های حوزه CIS و معبر اصلی اتصال ترکیه به هند و شبه قاره باشد.

در واقع با استفاده از همین ظرفیت‌ها دو کشور می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاری‌های مشترک و صادرات کالاهای مشترک تولیدی به کشورهای ثالث، زمینه رونق و توسعه اقتصادی خود را فراهم کنند، اما با این حال علی رغم امضای توافق نامه و قراردادهای اقتصادی و تجاری متعدد، مراودات تجاری دو کشور چشم گیر نیست.

البته وضعیت تجارت دو کشور که تقریباً از سال 2015 افت و از حدود 3 سال پیش نیز افت شدیدی را تجربه کرد، طی ماه‌های گذشته روند بهبود به خود گرفته، به گونه‌ای که در سال 1400 نسبت به سال 99 مراودات تجاری دو کشور رشد 64 درصدی یافت و از 6.9 میلیارد دلار به 11.3 میلیارد دلار رسید. همچنین رشد تجارت در سال 1401 نیز ادامه یافت به شکلی که در بهار امسال شاهد رشد 84 درصدی تبادلات تجاری بین دو کشور بودیم.

آخرین وضعیت تجارت ایران با ترکیه

در این رابطه فرزاد پیلتن مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: ترکیه در 3 ماه ابتدایی سال جاری سومین هدف صادراتی ایران و در میان کشورهای همسایه دومین هدف صادراتی ایران بعد از عراق بوده است. صادرات ایران به ترکیه در این مدت یک میلیارد و 736 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال که 602 میلیون دلار صادرات داشتیم، 188 درصد از نظر ارزشی و 359 درصد از نظر وزنی افزایش را نشان می‌دهد.

وی افزود: بنابراین ترکیه در بین کشورهای هدف صادراتی ایران بعد از چین و عراق در رتبه سوم قرار دارد ترکیه در بین کشورهای هدف صادراتی ایران بعد از چین و عراق رتبه سوم و قبل از امارات، هند، افغانستان، عمان، پاکستان، تایلند و اندونزی قرار داشته است.

پیلتن ادامه داد: در بین کشورهای همسایه نیز ترکیه در رتبه دوم هدف صادراتی بعد از عراق و قبل از امارات، افغانستان، عمان، پاکستان، آذربایجان، روسیه، ترکمنستان و ارمنستان قرار داشته است.

وی اضافه کرد: عمده کالاهای صادراتی به این کشور در 3 ماه نخست سال 1401، شامل پروپان، اوره، روغن‌های سبک، متانول، بوتان، پلی اتیلن، شمش از آهن و فولاد، قیر نفت، کاتد، هندوانه، روی، گوجه فرنگی، آلومینیوم و بنزین بوده است.

مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران تصریح کرد: واردات از این کشور یک میلیارد و 270 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال که یک میلیارد و 45 میلیون دلار بوده از نظر ارزشی 22 درصد رشد و از نظر وزنی 21 درصد کاهش را نشان می‌دهد. در میان کشورهای تأمین کننده واردات ایران، ترکیه در رتبه سوم پس از امارات و چین و قبل از هند و آلمان قرار دارد. همچنین در بین کشورهای همسایه ترکیه دومین کشور تأمین کننده واردات بعد از امارات و قبل از روسیه، پاکستان و عمان قرار داشته است.

پیلتن افزود: اقلام عمده وارداتی هم شامل کنجاله، موز، صنایع دستی، ماشین آلات دستگاه‌ها، گرید نساجی، دارو، روغن دانه آفتابگردان، توتون، پلی اتیلن، اسیدهای نوکلئیک و الیاف بوده است.

مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران با اشاره به رشد قابل توجه تجارت دو کشور در سال 1400، اظهار کرد: سال گذشته میزان تجارت بین دو کشور بهبود قابل توجهی یافت به گونه‌ای که از 6.9 میلیارد دلار در سال 99 به 11.3 میلیارد دلار در سال 1400 رسید که 6 میلیارد دلار شامل صادرات ایران به ترکیه و 5.2 میلیارد دلار واردات ایران از ترکیه بوده است.

وضعیت مراودات بانکی ایران و ترکیه چگونه است؟

وی در مورد مراودات بانکی با کشور ترکیه، گفت: مراودات بانکی با این کشور مشابه سایر کشورهاست، محدودیت‌هایی در زمینه تبادل ارز بین دو کشور به طور رسمی و از طرق بانکی وجود دارد ولی تجار ما از سایر روش‌ها برای مبادله ارز خود استفاده می‌کنند که بتوانند از دیوار موانع و محدودیت‌هایی که به دلیل تحریم‌های بانکی فراروی تجارت خارجی کشور ما قرار دارد، عبور کنند.

پیلتن در مورد وضعیت تبادلات انرژی بین دو کشور، تصریح کرد: در حوزه انرژی صادرات گاز به ترکیه داریم که سهم خوبی از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است و سالانه صادرات از ایران به ترکیه در حال انجام است و برنامه‌هایی برای صادرات برق به ترکیه در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد.

وی در مورد وضعیت ترانزیت کالا، اظهار کرد: در حوزه ترانزیت همکاری‌های خوبی داریم به ویژه در حوزه ترانزیت کالاهای صادراتی ترکیه به کشورهای حوزه خلیج فارس اوضاع قابل قبول است. البته ترانزیت کالاهای ترک به سایر نقاط دنیا نیز انجام می شود.

پیلتن گفت: ایران هم از طریق ترکیه به برخی از کشورهای اروپایی و در برخی موارد به کشور سوریه و سایر کشورهای منطقه ترانزیت انجام می‌دهد.

موانع تجاری بین ایران و ترکیه

بر اساس این گزارش، افزایش روابط تجاری با ترکیه اگرچه در حال انجام بوده و این رشد نسبتاً قابل قبول به نظر می‌رسد اما همانطور که اشاره شد میزان مراودات تجاری دو کشور متناسب با قرابت‌های سیاسی و فرهنگی نبوده و در صورت رفع موانع می‌توان اعداد و ارقام تجاری را بهبود بخشید.

در این رابطه فاطمه مقیمی عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران گفت: سرمایه‌گذاری‌های مشترک و صادرات کالاهای مشترک تولیدی به کشورهای ثالث منطقه در برخی صنایع از جمله در حوزه لوازم‌خانگی، صنایع شیمیایی، خودرو، مبلمان و صنایع‌چوبی به عنوان یکی از راهکارهای توسعه همکاری ایران و ترکیه است، منتهی باید توجه شود که تقویت مراودات تجاری بدون بهبود ساختار حمل‌ونقل جاده‌ای ممکن نخواهد بود تقویت مراودات تجاری بدون بهبود ساختار حمل‌ونقل جاده‌ای ممکن نخواهد بود و توسعه زیرساخت‌ها باید از سوی طرفین مورد توجه قرار گیرد.

وی تصریح کرد: از جمله موانع روابط تجاری بین دو کشور می‌توان به ضعف ناوگان جاده‌ای و ریلی در دو کشور، نرخ بالای محاسبه حمل‌ونقل، بازرسی‌های مرزی کالا و آسیب به محموله‌ها، اعمال سختگیری‌های شدید در مورد ناوگان ترانزیت و اجبار به تغییر مسیر، تشکیل صف‌های طولانی در مبادی ورودی، افزایش هزینه حمل‌ونقل به دلیل کمبود و فرسودگی شبکه حمل‌ونقل و وضع مقررات سختگیرانه برای سرمایه‌گذاران ترک در ایران اشاره کرد.

روابط تعرفه‌ای نافرجام با ترکیه

به گزارش مهر، اخیراً دیدارهای دیپلماتیکی بین ایران و ترکیه صورت گرفت که به اعتقاد کارشناسان چنین دیدارهایی برای پیشرفت روابط تجاری می‌تواند مؤثر باشد، اما نکته قابل توجه این است که سالهاست که بین ایران و ترکیه بحث‌های تجاری و تعرفه‌ای وجود دارد، اما این مباحث به جایی نمی‌رسد.

مقیمی در این خصوص با اشاره به تجارت ترجیحی بین دو کشور، گفت: در موضوع تعرفه‌های ترجیحی ایران توانست در مورد 140 قلم کالای کشاورزی از ترکیه معافیت دریافت کند و در مقابل ایران نیز برای 125 قلم کالای صنعتی ترکیه معافیت در نظر گرفت اما این معافیت‌ها اعمال نشد و این توافق‌نامه بلااستفاده باقی ماند، ضمن آنکه حدود 30 درصد از کدهای تعرفه جزو کالاهای ممنوعه ما هستند، بنابراین حل این مساله از سوی دولت‌ها می‌تواند در تنظیم روابط مؤثر واقع شود.

می‌توان تبادلات تجاری را تا 30 میلیارد دلار افزایش داد

مهرداد سعادت رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ترکیه نیز با اشاره به اینکه ما قبلاً حجم تجارت 21 میلیارد دلاری را با ترکیه تجربه کرده‌ایم، به مهر گفت: در صورت رفع موانع می‌توان گفت که پتانسیل دو کشور برای رشد حجم تجارت حتی تا 30 میلیارد دلار نیز وجود دارد.

وی افزود: در کنار همه مشکلات، اگر قرار باشد به مهم‌ترین مشکل و مانع در روابط تجاری دو کشور را اشاره کنم باید بگویم که بهبود مراودات تجاری دو کشور نیازمند اصلاح زیرساختها است؛ یعنی همانطور که انتظار افزایش صادرات به این کشور را داریم باید زمینه را برای واردات کالاهای ترک نیز فراهم کنیم تا تجار دو کشور انگیزه کافی برای افزایش مبادلات را داشته باشند.

سعادت تصریح کرد: از سویی دیگر باید در حوزه بهبود زیرساخت‌های مرزی، توسعه حمل و نقل و تأمین کانتینرهای یخچال دار فعال شویم باید در حوزه بهبود زیرساخت‌های مرزی، توسعه حمل و نقل و تأمین کانتینرهای یخچال دار فعال شویم؛ البته محدودیت‌های مالی داریم اما باید تدبیری اندیشیده شود زیرا جابه جایی کالا بین دو کشور تقریباً سخت است.

وی تاکید کرد: با توجه به تمایل تجار دو کشور برای افزایش مراودات، انتظار می‌رود دولت زمینه را برای احیای جایگاه بخش خصوصی جهت افزایش صادرات به این کشور و رفع موانع تجاری فراهم کند.