فرصت نیویورک برای دیپلماسی
رای شورای امنیت به بازگشت تحریم‌ها، اگرچه کلاف سردرگم ایران و غرب را پیچیده‌تر کرده و طرفین را در شرایط تصمیم‌گیری بسیار سختی قرار داده است، اما گردهمایی نیویورک و حضور در هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل می‌تواند در حکم فرصت پایانی برای احیای دیپلماسی کم‌رمق شده باشد و از تشدید غیرضروری بحران میان تهران و پایتخت‌های اروپایی جلوگیری کند. یک استاد ژئوپلیتیک در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»...
سعیده‌سادات‌فهری: قطعنامه پیشنهادی کره‌جنوبی به‌عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد در روز جمعه 28شهریورماه برابر با 19سپتامبر، با هدف تمدید تعلیق قطعنامه‌ها و استمرار اعتبار قطعنامه 2231، با 4 رای موافق، 2رای ممتنع و 9 رای منفی همراه شد و در نتیجه 6 قطعنامه تحریمی علیه ایران که با توافق برجام ملغی شده بودند، بازخواهند گشت. اما فعلا تا روز 28سپتامبر یعنی ششم مهرماه، فرصت برای رایزنی وجود دارد و رئیس‌جمهور نیز تا چند روز دیگر برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل به همراه وزیر خارجه راهی نیویورک خواهد شد. لذا نیویورک می‌تواند فرصتی تاریخی برای تهران باشد که با رایزنی‌های هدفمند و نیل به یک توافق، از فعال شدن ماشه جلوگیری کند. عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه، در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای اقتصاد» درباره این مساله تاکید کرد که هنوز نباید ناامید شویم. با توجه به حضور رئیس‌جمهور در نیویورک به‌عنوان یک مقام بلندپایه و با اختیارات بیشتر، احتمال رسیدن به توافق هنوز وجود دارد و پنجره دیپلماسی همچنان باز است. به گفته این استاد دانشگاه، یکی از مهم‌ترین امتیازاتی که ممکن است ایران به طرف مقابل بدهد و اثرگذار باشد این است که سریعا همکاری‌هایش با آژانس را از سر بگیرد و آخرین فرصت یعنی فرصت نیویورک را از دست ندهد.
***
با توجه به اینکه قطعنامه پیشنهادی کره‌جنوبی برای تمدید تعلیق تحریم‌های سازمان ملل آرای لازم را کسب نکرد و اگر اتفاقی رخ ندهد تا یک هفته دیگر اسنپ‌بک فعال شده و تحریم‌های سازمان ملل علیه کشورمان بازمی‌گردند، به نظر شما آیا می‌توان در این مدت زمان کوتاه به دیپلماسی و رسیدن به یک توافق امیدوار بود؟
در چند روز آینده قرار است هیاتی به ریاست مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان، به نیویورک بروندو در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، دیدارها و رایزنی‌هایی میان مقامات کشورمان و مقامات کشورهای اروپایی صورت خواهد گرفت لذا احتمال آنکه توافقی صورت بگیرد، وجود دارد؛ زیرا از یک سو، پزشکیان به‌عنوان یک مقام بلندمرتبه و با اختیارات بیشتر در مجمع عمومی سازمان ملل حضور پیدا می‌کند که همین مساله خود می‌تواند احتمال رسیدن به یک توافق را افزایش دهد و هم اینکه، طرفین نسبت به این موضوع آگاه هستند که زمان بسیار بسیار کم است و باید خیلی فوری به توافقی دست پیدا کنند. لذا از الان نباید همه‌چیز را تمام‌شده بدانیم و هنوز پنجره‌هایی برای توافق و دیپلماسی باز هستند.
به نظر شما آمریکا و اروپا در بحث فعال‌سازی مکانیسم ماشه رویکرد یکسانی را دنبال می‌کنند؟
نه؛ به نظر من اروپا کمتر از آمریکا مایل به فعال شدن مکانیسم ماشه است، زیرا آمریکا در بحث‌های مرتبط با ایران نگاهش با رژیم اسرائیل همسوتر است. بنابراین از فعال شدن احتمالی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بیشتر از اروپا حمایت می‌کند. اما به نظر می‌رسد اروپا بحث فعال شدن ماشه را به این دلیل مطرح کرده که می‌خواهد ایران را تحت فشار بگذارد و امتیازاتی از ایران بگیرد؛ زیرا بحث هسته‌ای ایران برای اروپا بسیار مهم است. در چنین شرایطی کشورهای اروپایی می‌دانند که اگر اسنپ‌بک اجرا شود، از پروسه هسته‌ای ایران حذف خواهند شد؛ این در حالی است که اروپا نمی‌خواهد از پرونده هسته‌ای ایران کنار گذاشته شود. اگر ماشه فعال شود، به دلیل آنکه قطعنامه 2231 و برجام پایان می‌یابند، کشورهای اروپایی دیگر نمی‌توانند در بحث هسته‌ای ایران دخالتی داشته باشند.
به این نگرانی‌های اروپا باید این مساله را نیز اضافه کرد که اگر ماشه فعال شود، ایران احتمالا اجازه حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کشورمان را نخواهد داد و در این شرایط، اروپا بیش از گذشته نگران غنی‌سازی بالای 60درصد در ایران خواهد بود.
از آن جای که فرصت بسیار کمی تا تاریخ ششم مهرماه که قرار است تحریم‌های سازمان ملل بازگردد، باقی مانده است، به نظر شما ممکن است شاهد چه پیشنهادها یا ابتکاراتی از سوی ایران باشیم که بتواند منجر به تغییر رویکرد طرف غربی در فعال شدن اسنپ‌بک شود؟
یکی از مهم‌ترین امتیازاتی که ممکن است ایران بدهد، این است که همکاری با آژانس را سریعا آغاز کند. یعنی در همان روزی که پزشکیان به نیویورک می‌رود و با طرفین غربی مذاکره می‌کند، بگویند که بازرسان اجازه ورود به ایران و بازرسی‌ها را دارند؛ زیرا یکی از انتقادات اروپا به ایران این است که چرا هنوز همکاری‌های ایران و آژانس شروع نشده درحالی‌که چندی پیش در قاهره توافقی بین طرفین شکل گرفت که همکاری ها ادامه پیدا کند.
همچنین ممکن است در بحث روسیه، از ایران خواسته‌هایی داشته باشند. البته اروپایی‌ها اذعان کرده‌اند که سه ماه است ایران از نظر نظامی در رابطه با اوکراین همکاری با روسیه نداشته و همکاری‌هایی که به طور سنتی بین دو کشور برقرار بود، همچنان در حال پیگیری است. نباید فراموش کنیم که برای اروپا بسیار مهم است که ایران هیچ همکاری‌ای با مسکو در حوزه اوکراین حتی اگر ارتباط آن به صورت غیرمستقیم باشد، نداشته باشد. اما اگر ایران نتواند نظر مثبت طرف غربی را در نیویورک جلب کند، این آخرین فرصت نیز از دست می‌رود و از ششم مهرماه شاهد بازگشت تحریم‌های سازمان ملل هستیم. البته روسیه و چین اجرای اسنپ‌بک را محکوم کرده‌اند. وقتی دو عضو شورای امنیت می‌گویند چنین کاری، غیرقانونی است اجرای آن بی‌مساله نخواهد بود.
آیا با توجه به رویکرد واشنگتن به مساله ایران، تمایلی از سوی آمریکا برای ادامه رایزنی‌ها با تهران و رسیدن به توافق وجود دارد؟
از آنجا که در خبرها اعلام شد که تماس‌هایی بین آقای عراقچی و ویتکاف ادامه داشته، احتمال می‌رود این روند تداوم داشته باشد؛ زیرا گفته می‌شود ابتکارات جدیدی از سوی ایران در تماس با ویتکاف اعلام شده و بعید نیست که گفت‌وگوهایی بین دو طرف آغاز شود.
اگر تا زمان موعود توافقی صورت نگیرد و مکانیسم ماشه فعال شود، شاهد چه سناریوهایی خواهیم بود و ایران دست به چه اقداماتی خواهد زد؟ آیا ممکن است از NPT خارج شویم؟
احتمال اینکه ایران از NPT خارج شود، خیلی خیلی کم است، زیرا پیامدهای آن گسترده است. اما این سناریو خیلی محتمل است که تهران همکاری‌هایش با آژانس را متوقف کند و اجازه ورود بازرسان به ایران را ندهد.