«فرونشست»؛ موتور محرکه «مهاجرت»

میانگین جهانی فرونشست بالغ بر 5 سانتی‌متر است، ولی این نرخ در برخی مناطق کشور ما تا بیش از 54 سانتی‌متر در سال ارزیابی شده است و بر همین اساس، بالغ بر 30 استان کشور به صورت جدی با این بحران موسوم به «زلزله خاموش» درگیر هستند. اصفهان، تهران، کرمان و خراسان رضوی بیش از سایر استان‌ها در معرض این بحران قرار دارند. همچنان‌که در شهریورماه و هفته‌های منتهی به آغاز سال تحصیلی بسیاری از خانه‌ها و مغازه‌ها و دست‌کم 90 مدرسه تخلیه شدند.

محمد درویش یکی از کارشناسان محیط‌زیست، پیش‌تر در این خصوص به «دنیای اقتصاد» گفته بود که ادامه برخی بحران‌های محیط‌زیستی منجر به آغاز مهاجرت‌های داخلی خواهد شد؛ اتفاقی که پیش‌تر در اصفهان با آغاز سیر خشک‌شدن زاینده‌رود بخشی از ساکنان اصفهان را ناچار به مهاجرت به شمال کشور به ویژه استان گیلان کرده بود و این بار نیز بعید نیست که سیر این مهاجرت‌ها سرعت بیشتری بگیرد. این در حالی است که دولت تصمیم گرفته تا برای حل بحران فرونشست اصفهان یک ستاد ویژه به ریاست محمدرضا عارف، معاون اول ریاست جمهوری و با حضور وزارت های نیرو، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی و سازمان حفاظت از محیط‌زیست تشکیل بدهد. روز گذشته، سیدرضا صالحی‌ا میری وزیر میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی با اعلام این خبر گفته است که «مدتی قبل یک گزارشی در خصوص این موضوع در دولت ارائه دادم، فرونشست موضوع میراث فرهنگی نیست، اما تاثیر فرونشست در بناهای تاریخی و میراث فرهنگی مساله ماست».

تشکیل ستاد ویژه در دولت

تصمیم دولت برای ورود به بحران فرونشست، از آنجایی حائز اهمیت است که به نظر می‌رسد به زودی فرونشست در سایر مناطق اصفهان به سبب استمرار و تشدید معضل بی‌آبی گسترش پیدا کرده و عملا بخشی از اصفهان را غیرقابل سکونت خواهد کرد. رضا صالحی‌امیری، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی درباره همین موضوع گفته است: «‌گزارشی که به دولت ارائه کردیم، گزارش نگران‌کننده‌ای بود و در آن نسبت به تاثیر فرونشست و پیامدش بر بناهای تاریخی و میراثی ابراز نگرانی شده بود».

شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیز چندی پیش درباره مساله فرونشست، گفته بود که «در این خصوص ما بحث آبخوان‌ها را داریم. مدیریت آبخوان‌ها به عهده وزارت نیرو است، اما فرونشست زمین مساله محیط‌زیستی است. همه ارگان‌ها فرونشست را باید به عنوان یک ابرچالش پیگیری کنند». او همچنین درباره تهدید ابنیه تاریخی به بحران گسترش فرونشست در شهرهای کشور، گفته بود که «هرچند مسوولیت مستقیم پدیده فرونشست با نهادهای دیگری است اما ما نیز به‌دلیل تبعات آن بر آثار تاریخی نگران هستیم. بر همین اساس، پیشنهاد داده‌ایم در طرح‌های آمایش سرزمین و جانمایی پروژه‌ها، ملاحظات حفاظتی از مواریث تاریخی به‌صورت ویژه لحاظ شود».

البته ورود دولت به مساله فرونشست، حداقل می‌توانست از ابتدای سال جاری در دستور کار قرار بگیرد؛ همان روزی که نصرالله پژمانفر رئیس کمیسیون اصل 90 و نماینده مشهد در مجلس طی نامه‌ای خطاب به محمدرضا عارف، معاون اول ریاست جمهوری خواستار ورود دولت به مساله بحران فرونشست و مهار این بحران شده بود.

پژمانفر 30 فروردین ماه امسال در این نامه نوشته بود که «سیزدهم اسفند ماه سال قبل جلسه‌ای با حضور معاونین و نمایندگان وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مسوول در این کمیسیون برگزار شده که ضمن احصای تکالیف قانونی دستگاه‌ها مقرر شد تا تمامی دستگاه‌های صاحب تکلیف در برنامه هفتم پیشرفت و سایر قوانین موضوعه در زمینه کنترل فرونشست اقدامات و تکالیف خود را در مهلت مقرر قانونی انجام و نتایج عملکرد را ظرف بازه زمانی تعیین شده به مجلس شورای اسلامی ارائه دهند».

تبعات مهاجرت بر اثر بحران‌های محیط‌زیستی

سجاد فتاحی* : طی چند سال گذشته بخشی از مهاجرت‌های داخل کشور به دلیل بروز برخی بحران‌ها و معضلات محیط‌زیستی رخ داده است. عموما این مهاجرت‌ها از سمت شهرهای مرکزی فلات ایران به سمت مناطق شمالی کشور انجام گرفته است. این یک مساله مهمی است که باید به صورت جدی مورد توجه نهادهای متولی در بدنه دولت و حاکمیت قرار بگیرد. به ویژه آنکه، این مهاجرت‌ها رفته‌رفته در یک طیف گسترده ادامه پیدا کرده که استمرار این روند می‌تواند زمینه‌ساز مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی محیط زیستی باشد و به نوعی چه شهر مقصد و چه شهر مبدا را تحت‌تاثیر قرار بدهد. فراموش نکنیم که اگر شهری مانند اصفهان امروز درگیر مشکلاتی مانند بحران فرونشست یا بحران آب است، شهرهای شمالی از جمله گیلان نیز با معضل آب مواجه است؛ هرچند جنس و نوع این بحران‌ها متفاوت است. این بدان معناست که اگر اصفهان در بحث کمیت آب با مشکل جدی مواجه است، گیلان در بحث کیفیت آب دچار مشکل شده است که این مشکل از ورود آب‌های فاضلابی به رودخانه‌ها و نیز ریختن پسماندهای کشتی‌ها به دریاها نشات می‌گیرد. مشکل اصلی ما در بحث این مهاجرت‌ها، این است که این اتفاق بدون مطالعات مهاجرتی و اقلیمی در حال انجام است و ظرفیت و زیرساخت و بسترهای لازم و مناسب برای این مساله پیش‌بینی نشده است. بنابراین ادامه چنین روندی در آینده مشکلات و چالش‌های بسیاری مهمی را به همراه خواهد داشت. برهمین اساس توقع می‌رود که دستگاه‌های متولی، ضمن ورود به حل مشکلات محیط‌زیستی و مهار گسترش این بحران‌ها و معضلات - به عنوان یکی از عوامل مهم در تشدید مهاجرت‌های اخیر - اقدامات مقتضی در بحث مطالبات عمومی شهروندان را در دستور کار قرار بدهند.

* جامعه‌شناس