فورس‌ماژور اقتصادی دولت سیزدهم چیست؟

مریم فکری: ثانیه‌شمار برای انتخاب رییس دولت سیزدهم آغاز به کار کرده است. در حال حاضر اولویت کشور در این روزها اقتصاد است؛ اقتصادی که زیر سایه سیاست و شرایط تحمیلی قرار گرفته و حال و روز چندان خوشی ندارد و با توجه به تحریم‌ها، لطمات گسترده‌ای خورده است. در حال حاضر نفت ایران تحریم است و بانک‌های دنیا نیز حق مبادله با ایران را ندارند. خرید و فروش دلار هم با ایران ممنوع اعلام شده است. از سوی دیگر، کرونا گردش مالی کسب‌وکارها را کند کرد و حتی شاهد بودیم برخی کسب‌وکارها به سمت ورشکستگی رفت.

با توجه به چنین شرایطی، اقتصاد ایران با چالش‌هایی همچون تورم، رشد نقدینگی، تولید ناخالص داخلی منفی، بحران بیکاری، شرایط سخت بورس و... روبه‌رو است. بر همین اساس، نگاه کارشناسان، اقتصاددان و فعالان اقتصادی به این سمت است که با توجه به وضعیتی که اقتصاد ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کند، دولت آینده چه برنامه‌ای برای بخش اقتصاد دارد.

از نگاه برخی کارشناسان، رییس‌جمهور بعدی باید اولویت خود را کنترل تورم بگذارد. گروهی نیز از حمایت از تولید و افزایش صادرات غیرنفتی سخن می‌گویند.

صادرات و افزایش بهره‌وری اولویت است

سید حمید حسینی، دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق در همین رابطه می‌گوید: من اگر خودم کاندیدا می‌شدم، اولویت خود را روی صادرات و افزایش راندمان و بهره‌وری می‌گذاشتم. همچنین روی پتانسیل نیروی انسانی خیلی تاکید می‌کردم تا به عنوان سرمایه اجتماعی پای کار آیند.

وی می‌افزاید: ما دو بار شانس داشتیم که اقتصاد کشور را از وضعیت فعلی رها کنیم. یک‌بار با خصوصی‌سازی بود که می‌توانستیم انقلاب اقتصادی ایجاد کنیم. اما به حدی بد اجرا شد که فرصتی برای اقتصاد کشور ایجاد نشد. دولت لاغرتر شد، اما حکومت فربه‌تر شد. در بحث هدفمندی یارانه‌ها هم نتوانستیم ظرفیت‌سازی کنیم.

دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق عنوان می‌کند: حالا یک ظرفیت دیگر به نام صادرات داریم که کم‌هزینه‌ترین کاری است که می‌تواند اقتصاد کشور را نجات دهد، اشتغالزایی کند، ظرفیت‌های صنعتی ایجاد کند، رشد اقتصادی را بهبود بخشد و نرخ ارز را کاهش دهد.

حسینی یادآور می‌شود: ما این ظرفیت را داریم که دو برابر رقم فعلی صادرات داشته باشیم. 40، 50 درصد ظرفیت‌های تولید در کشور خالی است. مشکل ما، بازار است. اگر کاندیداها می‌توانستند به درستی این موضوع را تشریح کنند و بگویند تعهد می‌دهیم که با تعامل با کشورهای منطقه و دنیا، صادرات را ظرف دو، سه سال دو برابر کنیم، به انتخاب مردم کمک می‌کرد.

با صادرات و واردات چه خواهیم کرد؟

محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات ایران نیز با اشاره به مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی ایران می‌گوید: با توجه به این‌که 10 سال است که نام‌گذاری‌های سال درباره اقتصاد، تولید و رفع موانع تولید است، باید تمرکز روی این بخش‌ها باشد. یعنی حمایت از تولید، رفع موانع تولید، رفع موانع زاید و دست و پاگیر تولید، افزایش صادرات و رفع مشکلاتی صادراتی، برطرف کردن موانع صادراتی، به نظر من موضوعاتی است که باید درباره آنها صحبت شود و رییس دولت آینده در برنامه‌های خود باید به آنها توجه کند.

لاهوتی می‌افزاید: بر همین اساس، کاندیداها به نوعی باید بیان کنند که در حوزه صادرات چگونه می‌خواهند رفتار کنند و عدد ناچیز 36 میلیارد دلاری را طی 4 سال به چه عددی می‌خواهند برسانند. از سوی دیگر، با چه روشی می‌خواهند تولید را حمایت کنند. آیا فقط سیاست حمایت از تولید، ممنوعیت واردات است یا سیاست ایجاد ارزش افزوده در تولید، یا افزایش راندمان و کارایی واحدهای تولیدی و کاهش هزینه‌های سربار؟

وی عنوان می‌کند: از سوی دیگر، کاندیداها باید بگویند چگونه در حوزه واردات می‌خواهند عمل کنند که جلوی قاچاق حدود 20 میلیارد دلاری را بگیرند. فقط ممنوعیت وارد که نمی‌تواند کمک‌کننده حمایت از تولید باشد؛ چراکه ما شاهد این هستیم که واردات غیررسمی به شدت اتفاق می‌افتد. همه این‌ها باید به‌گونه‌ای ساماندهی شود و هزینه واردات منطقی شود که دیگر انگیزه‌ای برای قاچاق وجود نداشته باشد.

تورم و کسری بودجه چه می‌شود؟

در همین حال، غلامرضا سلامی، اقتصاددان در خصوص مهم‌ترین رویکرد دولت بعد در حوزه اقتصاد با توجه به شرایط کشور، می‌گوید: ما یک مشکل اساسی در کشور داریم و آن هم تورم است. دلیل اساسی تورم، کسری بودجه است. هر زمان که رییس دولت بعد راهی را برای حل این مساله پیدا کند، آن زمان می‌توان یک گام جلو رفت. بقیه مسایل ممکن است تابع تورم و کسری بودجه باشند.

این اقتصاددان می‌افزاید: دولت ما پرخرج و عیال‌وار است و هزینه‌های دولت سال به سال بالاتر می‌رود. به نظر من اگر تحریم‌ها برداشته نشود، ما سالانه 400، 500 هزار میلیارد تومان کسری بودجه خواهیم داشت، بنابراین باید بگوییم چگونه می‌خواهیم این مشکل را حل کنیم. اگر حل نشود، هیچ چاره‌ای جز این‌که از بانک مرکزی استقراض کنند، وجود ندارد. این موضوع هم بر نقدینگی می‌افزاید و تورم را بالاتر می‌برد.

سلامی تصریح می‌کند: این دو مساله تورم و کسری بودجه را باید پاسخ دهند که چگونه می‌خواهند حل کنند؛ آن هم در دو سناریوی برداشته شدن تحریم‌ها و بقای تحریم‌ها. چراکه این امکان وجود دارد که تحریم‌ها برداشته نشود یا ناقص برداشته شود.

تولید و اشتغال در اولویت است

همچنین عبدالحمید انصاری، کارشناس اقتصادی می‌گوید: به نظر من بخش اساسی اقتصاد کشور در حال حاضر حوزه تولید و اشتغال است و مسایل دیگر، حتی حوزه مسکن باید در درجات بعدی قرار گیرد. این به معنای این نیست که حوزه‌های دیگر اهمیتی ندارد، اما در شرایط حاضر به عنوان یک امر فورس‌ماژور باید حوزه تولید و اشتغال مورد توجه قرار گیرد.

وی می‌افزاید: اشتغال یک فعالیت سیستمی است و اصلا فعالیت یک حوزه یا وزارتخانه خاص نیست. یک سیستم باید با یکدیگر کار کند تا خروجی آن، اشتغال باشد. در این سیستم، حوزه‌های مالیاتی، بیمه‌ای، دانشگاهی و... باید با مکانیزم‌های خاص خود، به فعالیت بپردازند و هدف‌گذاری شده، نیروی انسانی مناسب و متخصص را برای تولید مواد و مایحتاج مورد نیاز بازار تربیت کنند.

انصاری متذکر می‌شود: در این مکانیزم به طور طبیعی خلق سرمایه و ثروت اتفاق می‌افتد. زمانی که خلق ثروت اتفاق بیفتد، پول دست شاغلان می‌آید و به این ترتیب، به طور طبیعی برنامه‌ریزی برای حوزه‌هایی مثل مسکن و معیشت فراهم می‌شود.

بی‌توجه به سرمایه‌گذاری خارجی نباشیم

حمید کردبچه، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به ضرورت رفع تحریم‌ها و پذیرفتن اف‌ای‌تی‌اف، می‌گوید: نمی‌توان انکار کرد که ریشه بسیاری از مشکلات اقتصاد کشور، تحریم‌های اعمالی بر ایران است و نمی‌توان بدون برنامه به مصاف آن رفت. ایران در حال حاضر، به عنوان کشوری بدون درآمد ارزی مناسب و جذب سرمایه خارجی در ظرفیت‌سازی برای رشد اقتصادی با مشکلات جدی مواجه است و نرخ رشد منفی یا بسیار ناچیز دارد.

وی می‌افزاید: اگر تجربه کشورهای مالزی، کره‌جنوبی و چین را ببینیم، به اهمیت نقش سرمایه‌گذاری خارجی در ایجاد ظرفیت‌های بالای تولید و فعالیت‌های اقتصادی و جذب تکنولوژی برای تحقق رشد بالا واقف می‌شویم. در شرایط فعلی که ما از منابع داخلی و سرمایه‌گذاری خارجی محروم هستیم.

کردبچه متذکر می‌شود: به سبب تحریم‌ها، تولیدکنندگان ما به بازارهای جهانی دسترسی ندارند و با توجه به کوچک بودن بازارهای داخلی آنها نمی‌توانند از صرفه‌های مقیاس برخوردار شوند، کاندیداها باید بگویند برای این مشکل چه باید کرد؟ برای بهره‌وری در حد صفر کشور که سال‌هاست ادامه دارد چه برنامه‌ای دارند. بفرمایند بدون اصلاح و ارتقای اقتصاد بین‌الملل کشور آیا می‌توانند این مشکلات را حل کنند. اگر بله، خوب چگونه و برنامه آنها چیست.

وی تاکید می‌کند: طرح موضوع ارتباط با دنیا به این معنای پذیرش سلطه خارجی یا بی‌توجهی به توانمندی‌های داخلی نیست، اما اگر تولیدکننده ما بخواهد کالای مقرون به صرفه‌ای را تولید کند، حتما باید با دنیا در ارتباط باشد، از تکنولوژی آنها استفاده کند تکنولوژی هم با سرمایه‌گذاری خارجی می‌آید.

این کارشناس اقتصادی تصریح می‌کند: برای رقابت در بازارهای جهانی برای رقابت با خودروی چینی و یا فرش هندی باید راهکار و سیات منسجمی داشت. چینی‌ها با مقیاس تولید ده‌ها میلونی و برخورداری از صرفه مقیاس خودروی رقابت‌پذیر تولید می‌کنند یعنی باکیفیت بهتر و قیمت پایین‌تر. آیا تولیدکننده ما با مقیاس تولید چند ده هزاری می‌تواند محصول رقابت‌پذیر با آنها تولید کند، بنابراین ارتباط با بازارهای جهانی و کشورهای دیگر در کنار واردات تکنولوژی و زمینه‌سازی برای سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند امری حیاتی، برای شرایط فعلی اقتصاد ایران باشد.

223225