فولاد آب دیده نطنز، بلای جان محیط زیست

طبق برآوردها در طرح‌های مطالعاتی برای تولید هرکیلو آهن30 لیتر آب مصرف می‌شود که 3درصد پساب باقیمانده از آب مصرفی در این صنعت قابل بازیافت است و 27درصد دیگر به پساب صنعتی خطرناک تبدیل می‌شود.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - فرزاد علیزاده*: استان پهناور اصفهان در مرکز ایران، به‌دلیل وجود رشته کوه‌های زاگرس مرکزی و تقاطع آن با کویر مرکزی ایران (دشت کویر)، آب و هوا و اقلیم منحصر به‌فردی دارد. حیات‌وحش در این استان به حدی متنوع است که 18 منطقه تحت حفاظت، شامل شکار ممنوع، حفاظت شده، پناهگاه حیات‌وحش و پارک ملی را در خود جای داده است. سالیان نه چندان دور باغ شهر تاریخی نطنز در دامنه‌های کوهستان کرکس با چشمه سارهای فراوان و کوچه باغ‌های خنک و خوش آب و هوایش شهره خاص و عام بود.

آن زمانی که هنوز رد پای توسعه به این دیار کهن باز نشده بود کوهستان کرکس محل رویش گیاهان دارویی بسیار بود و گلابی نطنز این تحفه دیار نصف جهان دل هر ایرانی که یکبار آن‌را تجربه کرده بود آب می‌کرد! در اوایل دهه 70 شمسی درست زمانی که کشور پس از جنگ هشت ساله در مسیر سازندگی و توسعه قرار گرفت پای صنایع الاینده و ضد محیط زیستی به این شهر باز شد.

این دوره درست زمانی بود که اروپا و آمریکا تصمیم گرفتند از فعالیت برخی از صنایع آلاینده خود که صدمات غیر قابل جبران محیط زیستی بهمراه داشت جلوگیری کنند و دانش و تجهیزات این صنایع را به کشورهای دیگر بفروشند! در صدر این صنایع زیان‌بار و تهدید کننده اکوسیستم‌های مجاور، صنعت فولاد قرار داشت.

در دوران سازندگی بدون توجه به پیامدهای بلند مدت محیط زیستی کشور به سمت سدسازی و ساخت کارخانه‌های صنعتی در حال حرکت بود. در اواخر دهه 70 شمسی بود که کارخانه فولاد نطنز در مجاورت این باغ شهر فعالیت خود را در عرصه تولید فولاد آغاز کرد، این دوره همزمان بود با صدور مجوزهای متعدد برداشت سنگ از معادن روباز در کوهستان کرکس و تخریب کوهستان کرکس که می‌دانیم نقش و سهم عمده‌ای در تولید آب استان پهناور اصفهان بر عهده دارد.

علاوه بر تخریب گسترده کوهستان که پیامدهایی همچون تولید گرد و غبار، کاهش منابع آبی، تخریب زیستگاه حیات وحش، تجاوز به حریم باغات، روستاها و تخریب اماکن تاریخی به بار آورد، اکنون کارخانه فولاد نطنز نیز خود به یکی دیگر از مشکلات محیط زیستی منطقه تبدیل شده بود. می‌دانیم صنعت فولاد یکی از پر مصرف ترین صنایع به لحاظ آب است و همچنین موجب آلودگی آب‌های مجاور می‌شود. به طوری که طبق برآوردها در طرح‌های مطالعات فنی برای تولید هر کیلو آهن 30 لیتر آب مصرف می‌شود. تنها سه لیتر پساب باقیمانده از آب مصرفی در این صنعت قابل بازیافت است و 27 لیتر دیگر آن به یک پساب صنعتی خطرناک و تهدیدکننده بزرگ محیط زیستی تبدیل می‌شود.

بر اساس اظهارات کارشناسان، برای تولید محصولات فولادی در کارخانه فولاد نطنز، آهن قراضه، آهن اسفنجی، سیلیس، منگنز در کوره قوس الکتریکی 80 تنی ذوب می‌شود و پس از نورد گرم به محصولات نیم ساخته، انواع میلگرد و محصولات نهایی تبدیل می‌شود.

طی پروسه تولید این محصولات، آب و روغن جهت خنک کردن و ایجاد شکل مطلوب به کار می‌رود. مهمترین اثرات محیط زیستی ناشی از اجرای فعالیت‌های این کارخانه در بخش ذوب و نورد شامل آلودگی هوا، آلودگی صوتی، آلودگی آب، مصرف انرژی و مواد زائد (شامل خرسک، سرباره و شلاکه، غبار، پوسته اکسیدی خشک و تر، روغن سوخته) است اما کسی نمی‌داند منبع تولید این‌همه آب برای این کارخانه از کجاست!

گفته می‌شود اسنادی از حفر چندین چاه غیر مجاز در داخل کارخانه وجود داشته است که سه سال پیش برخی از آنها توسط یکی از مزرعه داران مجاور کارخانه منتشر و منجر به صدور احکام قضائی نیز می‌شود. بر اساس قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی...(1400-1396)، دولت موظف است ساختار مصرف آب شرکت‌های فولادی، آلیاژی و معدنی را تا پایان سال چهارم اجرای قانون برنامه تغییر دهد و سالانه پنج درصد وضع موجود، قنوات را لایروبی، احیا و مرمت کند. حال آنکه افراد محلی معتقدند همین چاه‌های غیر مجاز و برداشت آب از عمق زمین موجب خشکی قنات‌های منطقه با قدمت 100 سال (قنات روستای میلاجرد) شده و در مجاورت این کارخانه روستاهای نسران، میلاجرد و لاسپیدان قرار دارد که تقریبا تمامی قنات‌های آنها خشک شده است.

اگرچه مدیران این مجموعه ادعا کردند در خروجی گازهای ناشی از این کارخانه فیلترهای مناسب تعبیه کرده‌اند اما گرد و غبار، گازها و ذرات معلق خارج شده از این کارخانه بقدری است که کارگران کارگاه‌های تولیدی مجاور بارها به محیط زیست شکایت برده‌اند.

یکی دیگر از موضوعات غیر شفاف این است که اثری از ارزیابی اثرات محیط زیستی این کارخانه وجود ندارد، این در حالی است که بر اساس قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست هر گونه فعالیتی که منجر به برهم خوردن تعادل محیط‌زیست، تغییرات بیولوژیک خاک، آب و هوا، تخریب رودخانه‌ها و منابع آبی، ایجاد صداهای زیان آور و تخریب و تغییر ظاهر طبیعت و در کل هر عملی که موجبات آلودگی محیط‌زیست را فراهم کند ممنوع است.

کوهستان کرکس و دامنه‌های آن در نتیجه سو نظارت و بی‌تدبیری مسئولان دستگاه‌های متولی امر قربانی تخریب‌هایی غیرقابل جبران شده است؛ هرچند تجربه چند سال گذشته سازمان محیط زیست نشان می‌دهد تمایل و اراده‌ای در خصوص جلوگیری از تخریب صنایع ضد محیط زیستی وجود ندارد اما امیدواریم اداره محیط زیست اصفهان هرچه سریع‌تر اقداماتی در راستای حفاظت از منطقه نطنز و جلوگیری از آلودگی بیشتر توسط کارخانه فولاد انجام دهد.

** فعال محیط‌زیست و عضو ستاد مردمی احیای کرکس کوه «سماک»