قانونی که هرگز مانع از مشارکت مردم نیست

زیبا کلام در مصاحبه‌ای که انصاف نیوز با وی داشت، گفته است: نمی‌شود که مسئولان کشور از یک طرف برای مسئله‌ی حجاب شاخ و شانه بکشند و بگیر و ببند راه بیندازند و از طرف دیگر هم بگویند که «مردم! برای انتخابات تشریف بیاورید و انتخابات یک وظیفه‌ی ملی است». این دو رویکرد را نمی‌توان با هم جمع کرد. این رفتار مثل این می‌ماند که در مواجهه با یک انسان، او را همزمان تشویق و تنبیه کنید؛ شدنی نیست". مقصود نگارنده در این یادداشت پاسخ به زیبا کلام و زشت کلامانی همچون ایشان نیست! اما از آنجاکه بسیاری از سخنان ایشان برای طیفی از مخاطبان ایجاد شبهه، سؤال و حتی نگرانی می‌کند به نکات قابل تأملی اشاره می‌کند.

قبل از پیروزی انقلاب اسلامی امام خمینی به عنوان رهبر این نهضت، در حالی که هنوز در خاک ایران قدم ننهاده بود با زن خبرنگار در فرانسه مصاحبه کرد که شرح آن چنین است: بهمن 1357- نوفل لوشاتو - [خبرنگار زن:]«چون مرا به عنوان یک زن پذیرفته اید.

این نشان دهنده این است که نهضت ما یک نهضت مترقی است؛ اگرچه دیگران سعی کردند نشان دهند که عقب مانده است. فکر می‌کنید به نظر شما آیا زنان ما باید حتماً حجاب داشته باشند؟ مثلاً چیزی روی سر داشته باشند یا نه؟ [امام:]«اینکه من شما را پذیرفته‌ام، من شما را نپذیرفته‌ام! شما آمده‌اید اینجا و من نمی‌دانستم که شما می‌خواهید بیایید اینجا! و این هم دلیل بر این نیست که اسلام مترقی است به مجرد اینکه شما آمدید اینجا! اسلام مترقی است. مترقی هم به این معنی نیست که بعضی زن‌ها یا مرد‌های ما خیال کرده‌اند. ترقی به کمالات انسانی و نفسانی است، و با اثر بودن افراد در ملت و مملکت است نه اینکه سینما بروند و دانس بروند و این‌ها ترقیاتی است که برای شما درست کرده‌اند و شما را به عقب رانده‌اند؛ و باید بعداً جبران بکنیم. شما آزادید در کار‌های صحیح. در دانشگاه بروید و هر کاری که صحیح است بکنید؛ و همه ملت در این زمینه‌ها آزادند. اما اگر کاری خلاف عفت بکنند و یا مضر به حال ملت، خلاف ملیت، بکنند، جلوگیری می‌شود؛ و این دلیل بر ترقی اسلام است.» (صحیفه امام، جلد 5، صفحه 520-521)

در ادامه خبرنگار فرانسوی چنین می‌پرسد: «برخی از رسوم اسلامی مانند حجاب اجباری رها شده است. آیا در جمهوری اسلامی از نو اجباری خواهد شد؟» امام خمینی: «حجاب به معنای متداول میان ما، که اسمش حجاب اسلامی است، با آزادی مخالفتی ندارد؛ اسلام با آنچه خلاف عفت است مخالفت دارد و ما آنان را دعوت می‌کنیم که به حجاب اسلامی رو آورند و زنان شجاع ما دیگر از بلاهایی که غرب به عنوان تمدن به سرشان آورده است به ستوه آمده‌اند و به اسلام پناهنده شده‌اند.» (صحیفه امام، ج5، ص541)

در خاطره یکی از همراهان امام راحل در «نوفل لوشاتو» می‌خوانیم: «درمورد حجاب هم وقتی از فرانسه آمدم، هنوز با مانتو و شلوار و مقنعه بودم. یک بار در مهران، پایم صدمه دید و من با عصا و با همان مانتو و شلوار خدمت امام رفتم تا گزارش بدهم. امام فرمودند: اگر چادر ندارید، بگویم احمد برایتان بخرد. عرض کردم: نه حاج آقا! چون به کوه می‌رفتم و اسلحه روی دوشم بود و فشنگ به کمرم و قمقمه به پهلویم و گاهی هم باید سه‌پایه تیربار را روی دوش می‌گرفتم، چادر سرکردن برایم دشوار بود.

فرمودند: چادر برای زن بهتر است. من از آن روز چادر سر کردم.» (مصاحبه‌ی سایت ساجد با طاهره حدیده چی)

پس دیده می‌شود که امام خمینی، هرگز وعده نداده‌اند که بعد از انقلاب، حجاب آزاد خواهد بود. بلکه بلافاصله بعد از بهمن 57 در اسفند ماه همان سال در مدرسه فیضیه قم فرمودند: «الآن وزارتخانه‌ها - این را می‌گویم که به دولت برسد، آنطوری که برای من نقل می‌کنند - باز همان صورت زمان طاغوت را دارد. وزارتخانه اسلامی نباید در آن معصیت بشود. در وزارتخانه‌های اسلامی نباید زن‌های لخت بیایند؛ زن‌ها بروند، اما با حجاب باشند. مانعی ندارد بروند؛ اما کار بکنند، لکن با حجاب شرعی باشند، با حفظ جهات شرعی باشند.» (صحیفه امام، ج 6، ص: 329) این سخنان به سرعت با تظاهرات اعتراض آمیز جمعی از زنان تهرانی در مناطق شمال، مرکز و غرب شهر مواجه شد و عکس این تظاهرات در کنار تیتر یک روزنامه‌های 17 اسفند قرار گرفت. «خواست امام این است که حجاب اسلامی در مملکت باید رعایت شود.» از سوی دیگر، شعار زنان معترض این بود که حجاب، پاکی نمی‌آورد و حجاب هر کس در نهاد اوست. سخنران مراسم نیز معتقد بود از آن‌جا که زنان و مردان هر دو برای پیروزی این انقلاب تلاش کرده اند، پس هر دو باید آزاد باشند. این مخالفت‌ها در روز‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد. دختران در بعضی مدارس تهران تظاهرات کردند. کارکنان زن هواپیمایی ملی ایران به این فرمان معترض بودند. جمعی از زنان کارمند در تهران و برخی شهر‌های بزرگ نیز به این اعتراضات پیوستند. البته این حرکت‌های معترضانه از سوی جمعی از موافقان فرمان امام نیز بی پاسخ نماند و درگیری‌های لفظی در برخی مواقع بین دو گروه شدت می‌گرفت و گاه تندرویی‌هایی نیز از سوی نیرو‌های انقلابی گزارش می‌شد.

در بیستم اسفند، مصاحبه با آیت الله طالقانی درباره حجاب زنان، تیتر یک روزنامه‌ها شد: «.. [حجاب] ساخته من و فقیه و دیگران نیست؛ این نص صریح قرآن است. آن قدری که قرآن مجید بیان کرده، نه ما می‌توانیم از حدود آن خارج شویم و نه زنانی که معتقد به این کتاب بزرگ آسمانی هستند. ایشان درباره حجاب زنان در ادارات گفت: اسلام، قرآن و دین می‌خواهند شخصیت زن حفظ شود؛ این حرکت انقلابی است.

کی در این راهپیمایی‌ها، خانم‌ها، خواهران و دختران ما را مجبور کرد که با حجاب یا بی‌حجاب بیایند؟ خودشان با احساس مسئولیت اسلامی که این لباس یکی از شعار‌های اسلامی و ایرانی است، اصالت خودشان را نشان دادند... خطری که حس می‌کنیم این است که زن‌ها دوباره به ابتذال برگردند. حجاب حکم ضروری دین است. منظور امام و علما این نیست که زن خانه‌نشین باشد. "

تمامی این سخنان و واکنش‌ها به اصل حجاب در زمانی رخ داد که هنوز اولین رفراندوم جمهوری اسلامی محقق نشده است و قرار است به زودی مردم برای اولین‌بار نظام کشور خود را انتخاب کرده و به آن رأی آری یا نه بدهند. شاید به نظر برسد که امام با این تأکیدات، انتخابات پیش رو را چه در بحث نظام چه در بحث قانون اساسی تحت شعاع قرار دهد. اما ایشان هرگز هیچ کدام ازافراد دین را فدای تحقق حکومت نکرد چرا که نزد او فلسفه حکومت تنها بستری برای اجرای احکام دین است. در واقع غایت اسلام است نه حکومت.

مردم ایران اسلامی اگرچه در طول مبارزات انقلابی خود شعار استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی را سرلوحه شعار‌های خود قرار داده بودند و به این ترتیب با فریاد‌های خود اجماع قاطع خود را در مورد جمهوری اسلامی اعلام کرده بودند، اما جهت تثبیت ثمره مبارزات اسلامی خود در روز‌های دهم و یازدهم فروردین 58 با حضور در پای صندوق‌های رای به حکومت «جمهوری اسلامی» رای قاطعی دادند.

پیش از آن برخی گروه‌ها و جریانات سیاسی ناهمسو با جریان عمومی مردم پیشنهاد‌های مختلفی مانند جمهوری (بدون قید اسلامی) و یا جمهوری دمکراتیک و... جهت نوع و شکل حکومت آینده می‌دادند، اما حضرت امام خمینی (ره) از مردم خواستند که «رای بدهید به جمهوری اسلامی، نه یک حرف زیادتر و نه یک حرف کمتر.» و این 98 درصد مردم بودند که به این نظام با همه ابعادش رای دادند.

در چنین شرایطی هرگز این به ذهن متبادر نشد که شما از یک‌سو ملت را به این نظام دعوت می‌کنید، اما از سوی دیگر حجاب را برای همه‌ی بانوان اجباری کرده‌اید.

در پی تذکرات مداوم و دستورات مکرر بود که کارمندان ادارات دولتی موظف به رعایت حجاب شدند و به مرور، این قانون نانوشته عمومیت یافت تا جایی که در سال 62 قانون عفاف و حجاب در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.

تا آن رو بیش از 5 انتخابات صورت پذیرفت؛ بنابراین تأکید حکومت بر رعایت حجاب هیچ‌گاه باعث تخریب یا تهدید اصل انتخابات نشده است و همیشه شاهد حضور مردم در پایه صندوق‌های رأی بوده‌ایم. البته نگارنده هرگز منکر وجود معضلات جامعه، بی‌مسئولیت‌ی‌ها، بی‌تعهدی‌ها و مشکلات اقتصادی نیست و آن‌ها را در مشارکت مردم مؤثرتر می‌پندارد.

زینب نجیب - کارشناس ارشد فلسفه دین