«قانون هوای پاک» در ایران قابل اجرا نیست، چون از سوئد یا سوییس اقتباس شده و نقطه ضعف ندارد!

اثبات ناکارآمدی قانون تازه متولد شده «هوای پاک» که چشم انتظار ثمردهی آن بودیم، یکی از یادگار‌های ناخوش سال 1399 است؛ اما چه شد که این قانون و امید‌های گره خورده به آن جوانمرگ شدند؟! به گزارش «تابناک»؛ از جمله مصائبی که جمع بزرگی از هموطنانمان در ماه‌های آخر سال گذشته با آن مواجه بودند، شدت گرفتن آلودگی هوا بود؛ مصیبتی که چند سال قبل و بعد از تصویب قانون هوای پاک، بسیاری تصور می‌کردند، برای همیشه رفع شود، اما آلودگی‌های شدید هوا در سالی که کرونا مدارس و دانشگاه‌ها را تعطیل کرده و مصرف سوخت را کاهش داده، نشان داد که تشدید هم شده است. آلودگی‌هایی شدید و عجیب که کنکاش‌ها نشان داد زیر سر سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع است. سوزاندن سوختی به شدت آلاینده که معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تاکید داشت، چاره‌ای جز سوزاندن آن نداریم چراکه انبار‌های ذخیره آن لبریز شده و تحریم‌ها هم مانع از صادرات آن است؛ اظهارنظری جنجالی که واکنش‌های بسیاری به دنبال داشت. اما منظور عیسی کلانتری چه بود و از آن مهم تر، نظر وی درباره قانون هوای پاک و فرجام عجیبی که یافته چیست؟ درباره قانونی که ظاهرا بود و نبودش هیچ فرقی ندارد که اگر داشت، مازوت سوزاندن اینقدر طبیعی جلوه نمی‌کرد که متولی محیط زیست بر ناگزیر بودن آن تاکید کند. فردی که روزنامه «اعتماد» در ویژه‌نامه نوروزی خود با وی به گفت‌وگو نشسته و بریده‌هایی از آن پیش رویتان قرار دارد. سوال: ماده 2 قانون هوای پاک دستگاه مسئول بر حسن اجرای این قانون را سازمان حفاظت محیط زیست می‌داند... ماده 16 قانون هوای پاک به شما اجازه و اختیاراتی می‌دهد که برای صحت اجرای این قانون، اجازه تفحص داشته باشید و در صورت ممانعت، دستگاه‌های مانع با جزای درجه 7 و 4 مواجه خواهند شد. با وجود این اختیارات و وظایفی که شما طبق قانون هوای پاک دارید، به نظر می‌رسد در چند سال گذشته، شما هم به این قانون وفادار نبوده اید... شما مسئول اجرای این قانون هستید، اما به نظر می‌رسد که جز باد، چیزی در کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها موثر نیست. چه بلایی بر سر ماده 2 این قانون آمده؟ آیا سازمان محیط زیست مسائل یا مشکلاتی برای اجرای درست این قانون داشت، دست و پای شما را بسته بودند؟ یا ممانعت‌های پنهانی بر سر اجرای درست این قانون وجود داشت؟ عیسی کلانتری: وقتی تضاد بین منافع کوتاه مدت و بلندمدت پیش می‌آید، منافع بلندمدت قربانی می‌شود و بخشنامه‌های مختلف سری، محرمانه و بسیار محرمانه به استاندار‌ها و ضابطین قضایی می‌رسند که از اجرای این قانون ممانعت شود. شرایط به شکلی است که به دلایل اقتصادی و به بهانه تولید، منافع مردم در ارتباط با هوای پاک پایمال می‌شود. طبق این شرایط، هوای ناپاک بهتر از بیکاری است، هوای ناپاک بهتر از نداشتن برق است، مردم هوای آلوده را تحمل کنند تا برق و اشتغال داشته باشند. اگر انرژی نباشد، اشتغالی هم وجود نخواهد داشت. مردم هوای آلوده را تحمل کنند تا تولیدی وجود داشته باشد. این تفکر ناشی از یک مساله مهم است که تا به حال کمتر کسی به آن فکر کرده است. قانون هوای پاک ما، یک قانون بسیار مترقی در جامعه جهان سومی است. توان اجرای این قانون چه از نظر فرهنگی و چه از نظر اقتصادی هنوز در این کشور وجود ندارد. این قانون متعلق به کشور‌های پیشرفته‌ای است که تکنولوژی‌های برتر روز را دارند، سرمایه گذاری‌های زیربنایی را انجام داده اند و سیاست‌های بین المللی مناسب و متناسبی دارند. این قانون در شرایط فعلی کشور ما قابلیت اجرایی ندارد. + در اجرای این قانون کمترین همکاری را از کدام نهاد دیدید؟ - تقریبا وقتی به مسائل اقتصادی و اشتغال می‌رسد، همه نهاد‌ها مهاجمند؛ حتی بسیاری از قانون گذارانی که این قانون را تصویب کردند، اگر مساله مرتبط با تعطیلی یک واحد تولیدی باشد، معترض ما می‌شوند؛ لذا این قانون، یک قانون پیشرفته‌ای برای کشوری مثل ماست. شاید حالا و به صورت کلی این قانون مناسب ما نباشد، این قانون از بعد بخشی بسیار قانون خوبی است، ولی کشور تحمل اجرای این قانون را ندارد، چون تحمل اجرای این قانون را ندارد، در نتیجه قانون فدا می‌شود. این مساله یک دستگاه نیست، جمع کشور است؛ اولویت اول کشور ایجاد شغل به هر قیمتی است، قیمت آن تعیین نشده است. همانطور که قیمت تولید تعیین نشده است. می‌گویند تولید کنید، حالا اینکه قیمت تمام شده آن چقدر باشد، اثرات ظاهری آن چه باشد، رقابتی باشد یا نباشد، مهم نیست. در چنین شرایطی اجرای قانون ایده آلی مانند اجرای قانون هوای پاک که واقعا هم قانون ایده آلی است، ممکن نیست. این قانون از سوئد یا سوییس اقتباس شده که کشور‌های بسیار پیشرفته‌ای در حوزه محیط زیست هستند. مواردی از این قانون در کشور ما قابلیت اجرایی ندارند، زیرا ممکن است در واقعیت به اغتشاشات اجتماعی منجر شوند. در اینجاست که شورای عالی امنیت و دستگاه قضایی وارد شده و این قانون قربانی می‌شود. اما به هر حال این قانون بسیار قانون خوبی است. من هر چقدر که قانون را خواندم، نقطه ضعفی در آن ندیدم، اما همه موارد آن قابلیت اجرایی ندارند، به خصوص وقتی به بخش‌های دولتی، وابسته خصولتی و حکومتی می رسد. مردم بخش خصوصی بناچار در مواردی تبعیت می‌کنند، اما مساله اولویت کشور از دید سیاست گذاران و حاکمیت مطرح است. فلذا در چنین مواردی ممکن است هوای پاک در درجه پنجم اهمیت قرار بگیرد. + امسال سوزاندن و نسوزاندن مازوت به محل مناقشه تبدیل شد. یکی از دلایل این امر، صحبت‌های ضد و نقیض بود. زمانی که شما و آقای زنگنه [وزیر نفت] از مصرف مازوت در کشور صحبت می‌کردید، معاونان شما و نیروگاه‌ها این امر را تکذیب می‌کردند... سوال ساده‌ای می‌پرسم؛ بالاخره امسال مازوت در نیروگاه‌ها مصرف شد یا نه؟ - بالاخره مازوت همیشه مصرف می‌شود. مصرف مازوت در هیچ سالی قطع نشده است و قاعدتا باید در مواردی هم مصرف شود. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست: ببینید وقتی که باد نباشد، فرآورده گازی که از دودکش نیروگاه خارج می‌شود، نیروگاهی که مازوت مصرف می‌کند، حداکثر تا فاصله 6 الی 7 کیلومتری نشست می‌کند و خطرناک است. مازوت حدود3 الی 4 درصد گوگرد دارد، یعنی 30هزار الی 40 هزار ppm [پی پی ام یعنی یک قسمت در میلیون قسمت؛ 40 هزار پی پی ام یعنی 40 هزار ذره در یک میلیون ذره] گوگرد، این در حالی است که ضوابط استاندارد بین المللی حداکثر مجاز گوگرد را 50 ppm می‌داند. + چرا قاعدتا باید مصرف شود؟ - مازوت تولید می‌شود، چه کارش کنند؟ + امکان صادرات آن را ندارند؟ - در این حد خیر. تمام مازوت را نمی‌توان صادر کرد. + تولید روزانه مازوت 400 الی 500 هزار بشکه است؟ - بله، یعنی حدود 25 درصد تولید پالایشگاه‌های ما، مازوت است. منتها مهم است که این مازوت را کجا و چه زمانی مصرف کنند. اولا که تمام آلودگی هوای کلانشهر‌ها ناشی از سوزاندن مازوت نیست. مازوت کمتر از گازوییل در آلودگی هوا نقش دارد. حدود 60 درصد منابع آلودگی‌زای هوای ما از منبع قوای متحرک‌های هستند که گازوییل مصرف می‌کنند، این رقم برای مازوت 20 درصد است. 20 درصد دیگر هم مربوط به گرمایش خانگی و کارخانه هاست. مازوت همیشه مصرف شده و در آینده هم مصرف خواهد شد. منتها حرف ما این است که فصل مصرف آن به درستی انتخاب نشده است. برای مثال، می‌توانند در اردیبهشت ماه، زمانی که هوا گرم است، مازوت و گازوییل بسوزانند، در این هوا آلودگی مازوت و گازوییل به ارتفاعات می‌رود و همانجا نیز جابه جا می‌شود. اما نباید مازوت و گازوییل در هوای سرد و به خصوص در حاشیه شهر‌ها سوزانده شود. ما ناچاریم که روزانه 400 تا 500 هزار بشکه مازوت تولید کنیم، چون تکنولوژی پیشرفته ای در پالایشگاه‌هایمان نداریم. سیستم پالایشگاه‌های ما نمی‌توانند سوخت پاکیزه تولید کنند، شاید هم برایشان به صرفه نیست و تولید سوخت پاک گران تمام می‌شود. حرف ما این است که اگر قرار باشد، مازوتی سوزانده شود که باید سوزانده شود، در حاشیه کلانشهر‌ها سوزانده نشود، بلکه در نیروگاه‌هایی سوزانده شود که دورترند و با مراکز جمعیتی فاصله دارند. صحبت ما این است که مازوت در حاشیه کلانشهر‌ها و در هوای سرد مصرف نشود. این محدودیت برای 2 تا 3 ماه است، نه تمام سال. اما از طرف دیگر، وزارت محترم نفت می‌گوید که روزانه 950 تا هزار میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند و مصرف روزانه خانگی نیز به 600 میلیون مترمکعب رسیده است، در این شرایط چه کار باید بکند؟ زمستان است، کرونا را هم که داریم، پنجره‌ها را باز می‌گذارند تا جریان هوا برقرار باشد. به همین دلیل، وزارت نفت مدعی است که مصرف گاز خانگی 15 درصد بالا رفته و حالا روزانه حدود صد میلیون مترمکعب گاز خانگی مصرف می‌شود و وزارت نفت کسری دارد و مدعی است که چاره‌ای جز پر کردن این کسری با مازوت ندارد، مگر اینکه جلوی تولید 5 تا 6 هزار مگاوات ساعت برق روزانه را از مازوت بگیرند و خاموشی بدهند. اینجاست که اختلاف رخ می‌دهد، وگرنه مازوت که همیشه مصرف می‌شود و با تکنولوژی‌هایی که ما داریم در آینده هم مصرف خواهد شد. + این دو راهی درست نیست و قطعا باید راه سومی هم باشد؛ آن راه روی آوردن به استفاده از انرژی‌های پاک است. - بله، در مورد انرژی‌های پاک، ما طبق برنامه ششم باید حدود 20 تا 30 درصد از انرژی کشور را از منابع پاک تامین می‌کردیم. + بله، ولی این بند محقق نشد. - تولید انرژی پاک ما منفی است، نهایتا به یک درصد برسد. جمع تمام انرژی‌های پاک در کشور ما هنوز به هزار مگاوات در ساعت نمی‌رسد. ما در این زمینه موفق نبوده ایم. ما واقعا در استفاده از انرژی خورشیدی و بادی موفق نبوده ایم. دلایل را باید مسئولان ذیربط توضیح دهند. حتما یکی از دلایل آن می‌تواند تحریم‌ها باشد. به هر حال ما در زمینه انرژی‌های پاک موفق نبوده ایم و از طرفی دیگر هم صنعت، تولیدات کشاورزی و زندگی مردم برق می‌خواهد و اداره یک کشور امری یک بعدی نیست و نمی‌توان با بخشی نگری آن را مدیریت کرد. در مواردی بله، قوانین را نیز زیر پا گذاشتیم.