ماجرای شورش علیه سازندگی چه بود؟

کارگردان مستند «شورش علیه سازندگی» با تاکید بر تلاش برای روایت شورش‌های مشهد و اسلامشهر در دهه 70، گفت به‌دنبال «افشاگری سیاسی» نبوده است.

به گزارش مهر، مستند «شورش علیه سازندگی» به کارگردانی مصطفی شوقی با حضور جمعی از مستندسازان و علاقمندان عصر روز دوشنبه 12 آذرماه برگزار شد.

مصطفی شوقی کارگردان «شورش علیه سازندگی» پس از نمایش فیلم درباره شکل‌گیری ایده اولیه ساخت این مستند گفت: زمانی که 10 سال داشتم پدرم مسئول بایگانی اداره آموزش و پرورش بود که در میان پرونده‌های موجود در دفتر او به اسنادی با مهر محرمانه درباره مشهد برخورد کردم و برای اولین بار با یک شورش در مشهد مواجه شدم. از آن زمان همیشه این سوال در ذهنم بود که چگونه در فاصله 13، 14 سال پس از انقلاب چنین شورش و اعترضی در کشور رخ داده است.

حب و بغضی به دولت سازندگی نداشتم

وی افزود: بعدها مطالعه کتاب «سیاست خیابانی» نوشته آصف بیات زاویه نگاهی تازه درباره این پدیده به من داد. این کتاب هرچند درونمایه‌ای چپ و مارکسیستی داشت، اما رگه‌هایی از مرور جنبش‌های اجتماعی مانند آنچه در اراک و اسلامشهر رخ داده بود، داشت که به کار من آمد.

کارگردان «شورش علیه سازندگی» با اشاره به آغاز ساخت این مستند در زمان حیات هاشمی‌رفسنجانی گفت: بدون آنکه حب و بغضی نسبت به مجموعه دولت سازندگی داشته باشم از همان ابتدا به‌دنبال ارایه یک روایت و گزارش درباره این دو واقعه نسبتا خاموش در تاریخ معاصر بودم.

وی با اشاره به همزمانی آشوب‌های دی‌ماه سال 96 با مراحل ساخت این مستند افزود: نکته جالب این بود که به‌جز سه گفتگو، سایر کارشناسانی که برای این مستند با آن‌ها گفتگو کرده بودیم، تکرار این حوادث را براساس شواهد و قرائن موجود در ابتدای سال 96 محتمل می‌دانستند و در پاسخ به پرسش پایانی ما درباره احتمال تکرار این وقایع در آینده، غالبا پاسخ مثبت داده بودند. صریح‌ترین پیش‌بینی را هم محمدحسین جعفریان داشت که گفته بود به زودی و در مشهد شاهد تکرار این حوادث خواهیم بود.

شوقی درباره حذف این پیش‌بینی‌ها از نسخه نهایی گفت: به شدت ابا داشتم از اینکه این مستند مرتبط با شرایط روز تحلیل شود. من به‌دنبال ارائه روایتی از شرایط ناشی از سیاست تعدیل اقتصادی در ابتدای دهه 70 بودم. اتفاقی بدی که می‌توانست برای این مستند رخ دهد و متاسفانه در مواردی هم شاهدش بوده‌ام این است که آن را مرتبط با شرایط امروز بدانند. حتی یکی از مسئولانی که فیلم را دید، به من گفت چرا فیلم علیه دولت آقای روحانی ساخته‌ای!؟ در حالی که واقعا هدف از ساخت این مستند این نبوده و نیست.

کارگردان «شورش علیه سازندگی» ادامه داد: ایده آغاز مستند با ماجرای پذیرش قطعنامه و ارتحال حضرت امام خمینی (ره) هم با این قصد بود که مخاطب به‌طور کامل متوجه آن مقطع تاریخی شود و در آن شرایط تاریخی روایت فیلم را دنبال کند. به جز اشاره مختصری که مرتضی الویری و محمد هاشمی درباره شرایط امروز در فیلم دارند، وسواس داشتم که فیلم مرتبط با شرایط امروز نباشد. مرور و روایت تاریخ قواعدی دارد که باید رعایت کنیم. قطعا روایت شرایط امروز، ساختار و قواعد متفاوتی از آنچه در این مستند دنبال کرده‌ام می‌طلبد کمااینکه نمی‌توان گفت لزوما همان دلایل و زمینه‌های وقوع حوادث سال 71 امروز در حال تکرار است.

شوقی به تلاش برای انعکاس روایت‌ها و نگاه‌های مختلف سیاسی در این مستند اشاره کرد و گفت: آدم‌های بسیاری بودند که حاضر به حضور در این مستند نشدند. البته گلایه‌ای از این افراد ندارم و شخصا هم آن قدر حوصله داشتم که دو سال و نیم برای تکمیل این روایت صبر کردم، اما از جایی به بعد احساس کردم باید کار را جمع کنم. مجموعه خانواده آقای هاشمی از تلاش بنده برای ساخت این مستند آگاه بودند و نامه‌نگاری‌هایی هم برای گفتگو داشتیم اما علی‌رغم وعده‌هایی که داده شد، همراهی نکردند.

وی درباره به منحصر به فرد بودن برخی تصاویر آرشیوی موجود در فیلم هم گفت: واقعا اینگونه نبود که دسترسی به این راش‌ها آسان باشد و واقعا پیگیری و تلاش بسیاری برای به‌دست آوردن برخی از آن‌ها داشتم.

به گفته وی، از این اتفاقات در مشهد و اسلامشهر مستنداتی در قالب عکس و فیلم موجود نیست و همین امر کار را برای یک مستندساز سخت می کند.

این روایت باید تکمیل شود

کارگردان «شورش علیه سازندگی» ادامه داد: در مجموع هنوز فکر می‌کنم این روایت باید کامل شود. هر چند اصل واقعه و روایت آن در نقد سیاست‌های اقتصادی مرحوم هاشمی است اما علاقمندم چند نگاه کارشناسی در دفاع از دولت سازندگی به این روایت اضافه شود. هنوز که هنوز است جا برای این نگاه در فیلم من هست. این مستند را نه به سفارش جایی ساختم و نه به‌دنبال افشاگری سیاسی بودم بلکه هدفم ارایه یک روایت تاریخی بود که پرونده آن را باز کرده‌ام و دیگران حتما می‌توانند پیگیر آن باشند.

در ادامه و پس از توضیحات مصطفی شوقی، مخاطبان و مستندسازان حاضر در نشست که غالبا سخنان خود را با تمجید از کیفیت این مستند و پرداخت حرفه‌ای سوژه حساس آن آغاز می‌کردند، نکاتی را به منظور بهبود کیفیت نهایی مستند مطرح کردند.

اهم نکات مثبت و منفی مخاطبان در این نشست، شامل مواردی همچون «طولانی بودن زمان روایت»، «ارزش تصاویر آرشیوی دیده‌نشده در فیلم»، «جای خالی روایت مردمی از جزئیات حوادث»، «نیاز تبیین بیشتر و دقیق‌تر ارتباط حوادث مشهد و اسلامشهر با سیاست‌های اقتصادی دولت وقت» و نیز «انتقاد از راه نیافتن فیلم به جشنواره سینماحقیقت» بود.

مستند «شورش علیه سازندگی» با روایتی از اعتراضات مردمی اوایل دهه 70 در مشهد و اسلامشهر علیه سیاست‌های اقتصادی دولت سازندگی، سومین تجربه مستندسازی تاریخی مصطفی شوقی پس از دو مستند «علم» و «هویدا» محسوب می‌شود؛ مستندی که به‌رغم تکمیل فرم حضور در دوازدهمین جشنواره «سینماحقیقت» از سوی هیات انتخاب این جشنواره برای حضور در این رویداد انتخاب نشد.