مدیریت غلط منابع آب چگونه منجر به بحران آبی خوزستان شد؟

یک کارشناس حوزه آب با انتقاد از سیاست‌های دولت در مدیریت ذخیره‌سازی آب گفت: دولت سیزدهم باید از مدیریت سطحی آب به سمت مدیریت زیرسطحی و زیرزمینی تغییر رویکرد دهد تا تلفات آبی کاهش یابد.

حمید سینی‌ساز کارشناس حوزه مدیریت آب در گفتگو با خبرنگار مهر درباره علل شکل‌گیری بحران آبی خوزستان گفت: بیراه نیست اگر یکی از علت‌های اصلی بحران آبی خوزستان را خشکسالی شدید امسال بدانیم اما در کنار آن باید بدانیم شیوه‌های مدیریت ذخیره سازی آب در کشورمان غلط است و متأسفانه مردم پایین‌دست جلگه خوزستان در پی بروز کوچک‌ترین تنش آبی، تبعات این مدیریت غلط را احساس می‌کنند. پتانسیل تبخیر در کشور ما بالاتر از میانگین جهانی است و طبق آمار حدود 70 درصد آب در کشور سالیانه تبخیر می‌شود، و از طرفی هم امکان روان شدن سیلاب‌ها وجود دارد باید تا می‌توانیم از ایجاد شدن روان‌آب جلوگیری کنیم

وی توضیح داد: بدلیل شیوه‌های غلط مدیریت ذخیره سازی آب، هنگامی که یک سال خشک و کم‌بارش داریم و تبخیر هم بیشتر است اثر کم‌آبی را مردم پایین‌دست احساس می‌کنند و زمانی هم که سال پرآبی داریم به سرعت این مردم خسارت‌های سیل و روان‌آب را احساس می‌کنند.

سینی‌ساز ادامه داد: رویکرد مدیریت آب ما در این سال‌ها صرفا روسطحی بوده است. به طور مثال ذخیره آب در سدها و انتقال آب در کانال‌های روباز انجام می‌شود در صورتی که با توجه به شرایط اقلیمی ما، این رویکرد غلط است و رویکرد گذشتگان و اجداد ما هم این را تأیید می‌کند.

وی گفت: منطقا هنگامی که گفته می‌شود پتانسیل تبخیر ما بالاتر از میانگین جهانی است و طبق آمارها حدود 70 درصد آب ما سالیانه تبخیر می‌شود، باید کاری کنیم که این عدد تبخیر آب، که به طور متوسط چیزی حدود 2300-2400 میلیمتر در سال هست و در استان خوزستان بیشتر هم هست، کاهش یابد و از طرفی هم سیلی ایجاد نشود تا با ایجاد سازه‌های جدید بخواهیم آن را کنترل کنیم.

وی با اشاره به اینکه رویکرد پیشگیرانه بهتر از رویکرد درمانی است، تأکید کرد: رویکرد مدیریت آب در دولت سیزدهم باید تغییر کند و به سمت مدیریت زیرسطحی منتقل شود. متأسفانه نگاهی که در این سال‌ها وجود داشته این بوده که آبی که به سفره‌های آب زیرزمینی منتقل می‌شود، حیف می‌شود! و از بین می‌رود! در صورتی که با کاهش تبخیر سطحی عملا آب بیشتری ذخیره می‌شود.

رویکرد مدیریت آب در دولت سیزدهم باید تغییر کند و به سمت مدیریت زیرسطحی منتقل شود. متأسفانه نگاهی که در این سال‌ها وجود داشته این بوده که آبی که به سفره‌های آب زیرزمینی منتقل می‌شود، حیف می‌شود!

این کارشناس آب درباره تأثیر کشت گسترده شلتوک در بروز بحران آبی اخیر در خوزستان گفت: هرچند بحث الگوی کشت و برنجکاری گسترده در شکل گیری این بحران مؤثر است ولی باید توجه داشت این کشاورزان پس از سیل 98 به دستور خود دولت برنج کاشتند و در واقع چون مزارعشان پر از آب شده بود، چاره‌ای به جز کاشت شلتوک برنج نداشتند.

سینی‌ساز گفت: به نظر من بحث انتقال آب از سرشاخه‌ها نسبت به کشت شلتوک نقش بیشتری در شکل گیری بحران آبی خوزستان دارد. زیرا کشاورزی هرچقدر هم که غلط باشد طی یک چرخه‌ای برمی‌گردد ولی کانال‌های انتقال از سرشاخه‌ها، آب را از حوضه آبریز خارج می‌کند.

وی با اشاره به اینکه بعضی از طرح‌های انتقال آب، به اسم تأمین آب شرب است اما در عمل استفاده صنعتی دارد گفت: یکی از اشکالات طرح‌های انتقال آب این است که به پرآبی و کم‌آبی سدها بستگی ندارند و این کانال‌ها میزان آب ثابت خود را برمیدارند و در واقع بار کم‌آبی این سال‌ها را فقط مردم پایین‌دست استان تحمل می‌کنند.

این کارشناس حوزه آب در پاسخ به سوالی درباره تصمیم اخیر دوبرابر کردن دبی خروجی سد کرخه گفت: به نظر بنده این تصمیم تحت فشارهای سیاسی و رسانه‌ای گرفته شده و متأسفانه تا اتفاقی جنبه حاد شدن و امنیتی شدن به خود نگیرد رویه‌ها اصلاح نمی‌شود. هرچند ما امیدواریم در ماه‌های بارندگی‌های پاییزی زودتر اثر خود را نشان دهد و به بحران آبی دیگری در ماه‌های آینده برخورد نکنیم.

یکی از اشکالات طرح‌های انتقال آب این است که به پرآبی و کم‌آبی سدها بستگی ندارند و این کانال‌ها میزان آب ثابت خود را برمیدارند و در واقع بار کم‌آبی این سال‌ها را فقط مردم پایین‌دست استان تحمل می‌کنند

سینی‌ساز درباره راهکارهای اصلاح مدیریت منابع آبی گفت: باید توجه کنیم ما در بلند مدت یک مسیر اشتباهی رفتیم و آن آمایش سرزمینی اشتباه در مراکز خشک کشور است که ایجاد پتانسیل مهاجرت هم می‌کند.

این مهاجرت ایجاد نیاز آب بیشتر می‌کند و برای تأمین آب باید پروژه‌های انتقال بیشتری را انجام دهیم و این چرخه غلط همواره ادامه دارد. در واقع ما باید با اصلاح این ساختار، جهت مهاجرت را به سمت شهرهای ساحلی و بندری معکوس کنیم.

وی درباره راهکار کوتاه مدت حل بحران آبی خوزستان گفت: در کوتاه مدت چاره‌ای جز استفاده از آب‌شیرین‌کن های دریایی نمی‌بینم که یک راهکار شدنی و مرسوم است. همانطور که خیلی از کشورهای دنیا به این سمت رفته‌اند.

وی تصریح کرد: اما باید توجه کرد که این اقدام نیز اگر با همان رویکرد انتقال به فلات خشک مرکزی باشد اشتباه است و در همان پارادایم غلط جای دارد، کما اینکه پروژه‌های فعلی شیرین‌سازی آب دریا همینگونه است و با انتقال جمعیت به سمت شهرهای خشکی مثل کرمان، منجر به تشدید نیاز آبی می‌شود.