مرور آنچه در شب لیله‌المبیت گذشت
یک کارشناس مسائل دینی گفت: خداوند متعال برای تحسین و تقدیر از فداکاری حضرت علی (ع) در شب المبیت آیه 207 سوره بقره را بر پیامبرش نازل و فرمود «وَمِنَ النَاسِ مَن یشرِی نَفسَهُ ابتِغَاءَ مَرضَاتِ اللَهِ وَاللَهُ رَءُوف بِالعِبَادِ» و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد، و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است.
حجت‌الاسلام محمد امین نجفیان - کارشناس مسائل دینی - در گفت‌وگو با ایسنا در مورد اتفاقات شب لیله المبیت گفت: «لیله المبیت» شبی است که حضرت علی علیه السلام به جای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در بستر آن حضرت خوابید تا رسول خدا از توطئه قتلی که مشرکان مکه برای ایشان ریخته بودند بتواند جان سالم به در ببرد و از مکه به مدینه هجرت کند. این واقعه در اول ربیع الاول سال چهاردهم بعثت - که بعدا سال 1 هجری قرار داده شد - به وقوع پیوست. عمل حضرت علی علیه السلام در لیله المبیت یکی از فضائل ایشان است که در شأن آن آیه 207 سوره بقره نازل شد.
توطئه در دارالندوه
این کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد: اشراف قریش در «دار الندوه» گرد هم آمدند. حاضران از خاندان‌های بنی عبد شمس، نوفل، عبد الدار، جمح، سهم، اسد، مخزوم و دیگر خانواده‌های مکه بودند و اجازه ندادند که احدی از تهامه وارد شود، زیرا تهامی‌ها هوادار حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) بودند. همچنان که مواظب بودند تا احدی از خاندان هاشم یا کسانی که به گونه‌ای با آنها ارتباط دارند، از این جریان باخبر نشود.
حجت‌الاسلام نجفیان تاکید کرد: مطابق گزارش‌ها، شیطان نیز در چهره پیری نجدی همراه آنان وارد مجلس شد. آنها با هم مشورت و رایزنی کردند که با محمد (صلی الله علیه و آله) چه کنند؟ پیشنهادهایی مطرح شد، از جمله، کسی گفت او را به زنجیر آهنی بسته حبس کنیم، اما احتمال دادند که با یارانش ارتباط برقرار کند و آنان، او را آزاد کنند.
وی افزود: پیشنهاد شد پیامبر اکرم (ص) را به سرزمین‌های دیگر تبعید کنند؛ دیدند که این کار به محمد (صلی الله علیه و آله) امکان می‌دهد تا به نشر و ترویج دین خود همت گمارد. در نهایت رأی آنان بر پیشنهاد ابوجهل یا شیطان قرار گرفت که از هر قبیله یک جوان دلیر و نسب‌دار انتخاب کنند و آنگاه به هر کدام از جوانان یک شمشیر برنده بدهند و آنان با شمشیرهای خود بر پیامبر (ص) وارد شوند و دسته جمعی او را بکشند و خون او در میان همه قبایل پراکنده شود و بنی عبد مناف نتوانند با همه طوایف قریش بجنگند و ناچار به گرفتن دیه تن در دهند و آنان هم دیه می‌دهند. بدین ترتیب کار پایان می یابد.
حضرت علی در بستر پیامبر
این کارشناس مسائل مذهبی ادامه داد: به دنبال توطئه دار الندوه، فرشته وحی پیامبر (ص) را از نقشه شوم مشرکان آگاه ساخت و دستور الهی را به او ابلاغ کرد که باید هر چه زودتر مکه را به عزم یثرب (مدینه) ترک کند. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) حضرت علی (علیه‌السلام) را از توطئه قریش خبر داد. علی (ع) گفت ای پیامبر خدا، آیا با خوابیدن من در آنجا تو سالم می مانی؟ پیامبر (ص) فرمود بلی، علی (ع) تبسمی کرد و به شکرانه این افتخار، سر به سجده گذاشت. سپس در بستر پیامبر (ص) خوابید و بُرد خصوصی آن حضرت را روی خود کشید.
حجت‌الاسلام نجفیان ادامه داد: پیامبر (ص) در حالی از خانه خارج شد که قریش خانه را در محاصره داشتند و انتظار می کشیدند تا بخوابد. رسول خدا (ص) به هنگام بیرون شدن از خانه، این آیه را تلاوت می‌کرد «وَجَعَلنَا مِن بَینِ أَیدِیهِم سَدًا وَمِن خَلفِهِم سَدًا فَأَغشَینَاهُم فَهُم لَا یبصِرُونَ»؛ و ما فراروی آنها سدی و پشت سرشان سدی نهاده و پرده‌ای بر (چشمان) آنان فروگسترده‌ایم؛ در نتیجه نمی توانند ببینند. آنگاه رسول اکرم (ص) مشت خاکی برگرفت و بر سر آنان پاشید و بی‌آنکه او را ببینند، از میان ایشان گذشت و راهی غار ثور شد. برخی نیز می‌گویند هنگامی که پیامبر از خانه خارج شد همه آنان را خواب ربوده بود و پیامبر از غفلت آنان استفاده کرد. ولی این نظر دور از حقیقت است و هرگز شخص عاقل باور نمی‌کند که چهل آدم‌کُش که خانه را برای این محاصره کرده بودند که پیامبر (ص) از خانه بیرون نرود تا در وقت مناسب او را بکشند، ماموریت خود را آنچنان سرسری بگیرند که همگی با خیال آسوده بخوابند! ولی بعید نیست، همان طور که برخی نوشته اند، حضرت محمد (ص) پیش از گرد آمدن آنان، خانه را ترک گفته بود.
این کارشناس مسائل دینی اظهار کرد: نقل شده است که مشرکان قریش، حضرت علی را همچون پیامبر صلی الله علیه و آله سنگ‌باران کردند و او به خود می‌پیچید و سرش را زیر پارچه کرده بود و تا صبح بیرون نیاورد. ماموران قریش، نخست تصمیم گرفته بودند که نیمه شب به خانه پیامبر هجوم آورند، ولی به عللی از این تصمیم منصرف شدند و سرانجام قرار گذاشتند در فروغ صبح وارد خانه شوند و ماموریت خود را انجام دهند. قریش صبحگاهان به علی علیه السلام یورش بردند و تا او چشم خود را به آنان باز کرد، با شمشیرهای کشیده به او حمله آوردند. اما چون به او نگریستند، دریافتند که علی (ع) است. گفتند هدف ما تو نبودی. یارت (پیامبر) چه کرد؟ فرمود: از او چیزی نمی‌دانم.
حجت‌الاسلام نجفیان یادآور شد: یعقوبی (م، بعد 292) می نویسد: خدای عز و جل در آن شب به جبرئیل و میکائیل وحی کرد که من یکی از شما دو نفر را محکوم به مرگ کرده‌ام، کدامیک حاضر است در راه رفیقش از خود بگذرد؟ پس هر دو زندگی را برگزیدند و خدای به آن دو وحی کرد که چرا مانند علی بن ابی طالب نبودید؟ من میان او و محمد برادری انداختم و عمر یکی از آن دو را بیشتر قرار دادم، پس علی مرگ را برگزید و زندگی را برای محمد خواست و در بستر او خوابید، اکنون به زمین فرود آیید و او را از دشمنش نگهداری کنید. پس جبرئیل و میکائیل فرود آمدند و یکی از آن دو بالای سر و دیگری در پایین پای علی (ع) نشستند تا او را از دشمنش پاسبانی کنند و سنگ‌ها را از او به دور دارند و جبرئیل می گفت: "بَخ بَخ لک یا بن ابی طالب، مَن مثلک یباهی الله بک ملائکه سبع سماوات،" به به تو را ای پسر ابو طالب، کیست مانند تو که خدا بواسطه تو بر ملائکه هفت آسمان مباهات می‌کند؟
این کارشناس مسائل دینی اضافه کرد: در تفسیر مجمع البیان آمده است: هنگامی که حضرت علی (ع) در بستر پیامبر اکرم (ص) خوابید تا پیامبر از دسیسه مشرکان بگریزد، جبرئیل در بالای سر حضرت علی و میکائیل در پایین پاهایش قرار گرفته (و او را محافظت می‌کردند) و جبرئیل به آن حضرت، می گفت آفرین و خوشا به افرادی مانند تو، ای پسر ابی‌طالب که خداوند متعال در میان فرشتگانش به تو مباهات می‌کند.
نزول آیه‌ای از قرآن در خصوص شب لیله المبیت
حجت‌الاسلام نجفیان خاطرنشان کرد: خداوند متعال برای تحسین و تقدیر از فداکاری حضرت علی علیه‌السلام آیه 207 سوره بقره را بر پیامبرش نازل کرد و جان نثاری، فداکاری، تعهد و ایمان او را ستود. خداوند متعال در این آیه مبارکه فرمود «وَمِنَ النَاسِ مَن یشرِی نَفسَهُ ابتِغَاءَ مَرضَاتِ اللَهِ وَاللَهُ رَءُوف بِالعِبَادِ» و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد، و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است».
وی افزود: تمامی مفسران شیعه و اکثر مفسران اهل سنت، معتقدند که شأن نزول این آیه، فداکاری حضرت علی علیه‌السلام در لیله المبیت و در بیان فضیلت و مقام آن حضرت است. طبرسی صاحب تفسیر "مجمع البیان" می‌گوید: این آیه در میان راه مکه و مدینه، به هنگام هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله بر آن حضرت نازل شد.
نکاتی در مورد این فداکاری بزرگ
این کارشناس مسائل مذهبی اظهار کرد: دلایل تاریخی گواهی می‌دهد که عمل حضرت علی علیه السلام در آن شب جز فداکاری نبوده و آن حضرت به راستی آماده قتل و شهادت در راه خدا بوده است.
حجت‌الاسلام نجفیان تاکید کرد: از جمله اشعاری که امام علی علیه السلام پیرامون این حادثه تاریخی سروده و سیوطی همه آنها را در تفسیر خود (الدر المنثور) نقل کرده است، گواه روشن بر جانبازی اوست: وقیت بنفسی خیر من وطأ الحصی محمد لما خاف أن یمکروا به
وبت أراعیهم متی ینشروننی و من طاف بالبیت العتیق و بالحجر
فوقاه ربی ذو الجلال من المکر و قد وطنت نفسی علی القتل و الأسر
ترجمه: من جان خود را برای بهترین فرد روی زمین و نیکوترین شخصی که خانه خدا و حجر اسماعیل را طواف کرده است سپر قرار دادم. آن شخص عالی قد محمد بود. و من هنگامی دست به این کار زدم که کافران نقشه قتل او را کشیده بودند ولی خدای من او را از مکر دشمنان حفظ کرد. من در بستر وی بیتوته کردم و در انتظار حمله دشمن بودم و خود را برای مرگ و اسارت آماده کرده بودم.
وی ادامه داد: همچنین در شورای شش نفری که به فرمان عمر برای تعیین خلیفه تشکیل شد، علی علیه السلام با ذکر این فضیلت بزرگ بر اعضای شورا احتجاج کرد و گفت: من شما را به خدا سوگند می‌دهم که آیا جز من کسی بود که برای پیامبر در غار حرا غذا ببرد؟ آیا جز من کسی در جای او خوابید و خود را سپر بلای او کرد؟ همگی گفتند: والله جز تو کسی نبوده است.