مساله کاغذ چگونه حل میشود / سه دهه پیگیری برای حل معضل
به نظر می‌رسد که دغدغه تأمین، تولید یا قراردادن کاغذ در اختیار ناشران و سیاست‌گذاری درست در توزیع و تولید این محصول برای خدمت به جریان نشر، سابقه‌ای نزدیک به سه دهه دارد.
به نظر می‌رسد که دغدغه تأمین، تولید یا قراردادن کاغذ در اختیار ناشران و سیاست‌گذاری درست در توزیع و تولید این محصول برای خدمت به جریان نشر، سابقه‌ای نزدیک به سه دهه دارد.
به گزارش خبرنگار مهر یکی از مسایل و معضلات کنونی حوزه نشر بحث کاغذ است که افزایش افسار گسیخته آن در چند سال اخیر باعث ضرر بسیاری از ناشران شد و این مساله یکی از دلایل افزایش قیمت کتاب شده است. چندی پیش در خبرگزاری مهر از بیست ناشر در مساله کاغذ و چگونگی حل آن نظرخواهی کردیم که می توانید گزارش آن را اینجا ببنید. سیدمجتبی مؤمنی هم اخیر در مطلبی با نگاهی به فرمایشات رهبری انقلاب گزارشی درباره راه چاره این کالای استراتژیک نوشته است:
کاغذ و حوزه‌های مرتبط با آن، یکی از مباحث بااهمیت در حوزه تولید و انتشار کتاب محسوب میشود. موضوعات مرتبط با کاغذ را در یک نگاه کلی میشود به دسته‌های متعددی تقسیم کرد: جنس کاغذ، تولید کاغذ، صرفهجویی در مصرف و واردات و صادرات آن و....
این موضوعات در نگاه ناشران و مخاطبان کتاب اهمیت بیشتری دارد. اهمیت موضوع از نگاه ناشر از این جهت است که برای تولید کتاب‌ها باید کاغذ مناسب را به‌اندازه و با قیمت مقرون‌به‌صرفه استفاده کنند. بدیهی است در صورتی که ناشران نتوانند کاغذ مناسب و با قیمت مقرون‌به‌صرفه پیدا کنند، این مشکل در قیمت تمام‌شده کتاب‌ها به‌طور مستقیم خودنمایی کرده و قیمت کتاب‌ها افزایش چندبرابری پیدا میکند. همین افزایش قیمت در کاغذ، هم دغدغه مخاطب و هم مصرف‌کننده کاغذ میشود. اگر همه اینها را کنار هم قرار دهیم، به‌صورت زنجیره‌ای و به‌هم‌پیوسته‌ای شاهد کاهش سرانه مطالعه، افت جریان تولید علم و تنزل سرانه پیشرفت علم خواهیم بود.
اهمیت موضوع کاغذ تا جایی است که از سال‌های دور و از جنبه‌های مختلف، در ادبیات و اندیشه رهبر معظم انقلاب، حضرت‌آیت‌الله خامنه‌ای، به این موضوع اشاره شده و ایشان درباره آن صحبت کرده‌اند.
ضرورت استفاده از کاغذ
در جست‌وجوهایی که دراین‌باره انجام شده، اولین صحبت‌های ایشان در خصوص کاغذ، ضرورت توجه به موضوع فرهنگ و ضرورت قراردادن کاغذ در اختیار دستگاههای تولیدکننده محتواهای فرهنگی بوده است. ایشان در آذر 1368، در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌فرمایند: «اگر ما امروز بودجه ارزی یا ریالی را به کار فرهنگی متوجه میکنیم، باید توجه نماییم که اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت، این بودجه به درد کارهای اقتصادی و گردش امور اقتصادی کشور ما نخورد، اما در اندکی بعد از کوتاه‌مدت، نه اینکه در بلندمدت زیاد، عایدی‌اش فورا به خود ما برمیگردد؛ مثل همین مسئله انتشارات و کاغذ که ما باید بتوانیم کتاب و نشریه علمی و امثال اینها را در اختیار داشته باشیم. باید کاغذ را در اختیار دستگاههای فرهنگی گذاشت تا بتوانند این کار مهم را انجام بدهند.»
کاهش هزینه برای مخاطب
این دغدغه در سال‌های بعد وارد ابعاد دیگری میشود. توجه به هزینه تمام‌شده کتاب برای مخاطب، از جمله نکاتی است که رهبری به آن توجه میکنند. ایشان در سال بعد، یعنی 1369، بعد از بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در مصاحبه با خبرنگار سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، خطاب به ناشران می‌گویند: «سفارشی هم به ناشران میکنم. اگرچه خوب است که کتاب را در کاغذها و جلدهای اعلا چاپ کنند، اما بعضی از کتاب‌هایی که مشتری زیادی دارد، چاپ عمومی و مردمی هم برایش داشته باشند؛ یعنی با کاغذ کاهی و البته با چاپ خوانا منتشر کنند. چاپ باید خوب باشد؛ اما روی کاغذ کاهی بزنند و به میزان زیادی توزیع کنند تا ارزان‌تر تمام بشود و افراد متعدد و زیادتری بتوانند از آنها استفاده کنند.»
توجه ایشان به موضوع کاغذ تا اندازهای است که وقتی در سال 1375 از نمایشگاه بازدید میکنند و ناشران هیچ گله‌ای از جریان کاغذ ندارند، ایشان در مصاحبه تلویزیونی خود به آن اشاره میکنند.
برای اولین بار
اولین باری که ایشان به‌صورت مستقیم به جریان تأثیر کاغذ بر قیمت کتاب‌ها اشاره مستقیم کردند، در سال 1374 و بعد از نمایشگاه کتاب بود. ایشان بعد از بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب، در مصاحبه با خبرنگار سازمان صداوسیما به مسئله کاغذ اشاره کردند و فرمودند: «مطلب دومی که من امروز فکر کرده بودم بگویم، مسئله کاغذ است. من وقتی از ناشران درباره مشکلشان و فروش کتاب میپرسم، بعضی بعد از سؤال من و بعضی بدون سؤال، به مشکل کاغذ اشاره میکنند. کاغذ در جامعه ما نباید یک کالای تزیینی و تجملاتی به حساب بیاید؛ بلکه باید یک کالای اصلی محسوب شود. کما اینکه دولت هم برای کاغذ واقعا یارانه میدهد. علیایحال، الان دولت به روزنامهها، مطبوعات و ناشرین، کمک میکند. این کارها میشود؛ لکن در عین حال، مشکلات دارند.»
ایشان در ادامه، به‌صورت مستقیم به قیمت تمام‌شده کتاب اشاره کرده و افزودند: «من میبینم کتابی را به قیمت گزافی میفروشند؛ در حالی که خریدار نمیتواند بخرد. من به مواردی برخورد کردم که قیمت‌ها به نظرم زیاد و بیش از اندازهای که امروز مقتضی است، بود. این بدین خاطر است که ما از لحاظ کاغذ مشکل داریم. خلاصه، باید روی بازیافت، صرفهجویی و تولید کاغذ داخلی کار شود؛ یعنی کاری کنند که در کاغذ صرفهجویی شود.»
ایشان در انتهای مصاحبه‌شان، به ضرورت موضوع صرفهجویی به خصوص در حوزه کاغذ اشاره کردند و گفتند: «امروز با اینکه آدمی گاهی فکر میکند که دیگر حالا دوران "ادقوا اقلامکم، قارعوا بین سطورکم" نیست، میبینیم نه! اتفاقا باز هم دوران همینهاست. باز هم باید قلم‌ها را ریز تراشید تا کاغذ کمتر مصرف شود و باز هم باید در باب کاغذ، صرفهجویی کرد تا به نیاز جامعه برسد. علاوه بر این، مسئله بازیافت کاغذ و همچنین تولید کاغذ داخلی، باید ان‌شاءالله مورد توجه قرار گیرد.»
دغدغه‌مندی در موضوع کاغذ و اهمیت آن را می‌توان در سال 1375 به‌وضوح مشاهده کرد. به نظر می‌رسد که موضوع کاغذ و دغدغه ناشران در این سال تا اندازهای تعدیل شده باشد. رهبر انقلاب در خرداد 1375 و بعد از بازدید از نمایشگاه، به موضوع کاغذ اشاره میکنند؛ اما این بار از نگاهی متفاوت: «نکتهای که باید عرض کنم، این است که ناشران ایرانی مثل سال‌های گذشته، از وضعیت کاغذ شکایت نداشتند. در سال‌های گذشته، گاهی از وضع نامطلوب کاغذ و سایر موارد چاپ و نشر گله و شکایت داشتند که امسال بحمدالله این‌طور نبود. الحمدلله این هم خبر خوبی است.»
یک مطالبه مستمر
ایشان در سال 1391، در بازدیدی که با همراهی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت صورت گرفت، در خصوص ضروت توجه به کاغذ و رفع برخی از موانع تولید و نشر کتاب تأکید کردند: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید با کمک دولت، این موانع به‌ویژه موضوع گرانی کاغذ را برطرف کند.»
ایشان در ادامه و در خصوص تولید کاغذ در داخل کشور و ملی‌شدن تولید آن، این تولید را از جمله تولیدات امتداددار خواندند و خاطرنشان کردند: «مهم‌ترین تولید ملی، تولید امتداددار است و با برطرف‌شدن مشکلات کارخانه‌های کاغذ، قطعا راه برای کتاب‌خوانی بیشتر و ارزان‌شدن قیمت کتاب باز میشود.»
پیگیری رهبر انقلاب در خصوص موضوع کاغذ از دستگاههای مسئول، موضوعی بود که در این سال‌ها به‌صورت متناوب در جریان بوده است. آخرین پیگیری ایشان در خرداد 98 و در حاشیه بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران صورت گرفت.
در این بازدید و در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی، میثم نیلی، مدیر این مجموعه، در حضور رهبر انقلاب مسئله کاغذ را بزرگ‌ترین مشکل ناشران دانست و گفت: «متأسفانه در کاغذ خودکفا نیستیم. با اینکه راه‌های خودکفایی جلوی روی‌مان باز است.» در این زمان رهبر انقلاب گفتند: «وزیر صنعت شخص اجرایی و پیگیری است» و بعد با اشاره به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفتند: «جلسه بگذارید و این مسئله را حل کنید. باید مسئله کاغذ را حل کنید. این‌طوری نمی‌شود.»
با بررسی بخشی از نظرات و بیانات رهبر معظم انقلاب، به نظر می‌رسد که دغدغه تأمین، تولید یا قراردادن کاغذ در اختیار ناشران و سیاست‌گذاری درست در توزیع و تولید این محصول برای خدمت به جریان نشر، سابقه‌ای نزدیک به سه دهه دارد؛ اما متأسفانه در طول این مدت، اقدام اساسی و ماندگاری انجام نپذیرفته و بعضا اقدامات موقت صرفا به‌منظور تعدیل التهاب بازار کاغذ صورت گرفته است.