معتبرترین روایت محل دفن سر امام حسین (ع) برای ابوریحان است

محمدحسین رجبی دوانی در آیین بزرگداشت ابوریحان بیرونی گفت: برای مکان دفن سر مبارک امام حسین روایت‌های متفاوتی وجود دارد اما نقل قول ابوریحان را با توجه به اشراف او بر تاریخ باید ارجح دانست.

به گزارش خبرنگار مهر، مراسم بزرگداشت هزار و پنجاهمین زادروز «ابوریحان بیرونی»، چهارشنبه شانزدهم شهریور توسط بنیاد ایران‌شناسی با مشارکت و همکاری دانشگاه شهید بهشتی، وزارت امور خارجه، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، کمیسیون ملی یونسکو - ایران، فرهنگستان علوم، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرهنگستان علوم پزشکی و انجمن‌های مرتبط با مشاهیر و مفاخر کشور و حضور و همراهی سفارت تاجیکستان و سفارت ازبکستان و سخنرانی نمایندگان این نهادهای علمی و فرهنگی، به‌صورت حضوری و مجازی در بنیاد ایران‌شناسی برگزار شد.

در این مراسم، محمدحسین رجبی دوانی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی؛ شیدا مهنام، معاون اطلاع‌رسانی و همکاری‌های علمی و بین‌المللی بنیاد؛ غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ سعدالله نصیری‌قیداری، رئیس دانشگاه شهید بهشتی؛ سیدعلی یزدیخواه، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی؛ علی‌اکبر متکان، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو - ایران؛ احمد پاکتچی، سفیر و نماینده دائم ایران در یونسکو؛ مظفر محمدی، وزیر مختار سفارت تاجیکستان در ایران؛ محسن ناصری، نماینده فرهنگستان علوم پزشکی و حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، نماینده فرهنگستان علوم به ایراد سخنرانی پرداختند.

در ابتدای این برنامه شیدا مهنام، ضمن خوشامدگویی به مهمانان و تسلیت ایام اربعین سالار شهیدان، حضرت امام حسین (ع)، گفت: مشاهیر، مفاخر، بزرگان و دانشمندان دو شناسه و دو هویت قدرتمند ایران را به ما یادآوری می‌کنند: 1- تمدن عظیم و باشکوه ایران‌زمین، 2- برجستگی این مشاهیر و اندیشمندان در دین مبین اسلام. این هویت‌ها در دنیای ناآرام و متوحش امروز، مظهر عدالت‌طلبی، تمدن و صلح‌طلبی برای نظام جمهوری اسلامی ایران است. جای بسی تأسف خواهد بود که با وجود چنین هویتی، روشنگری و چراغ هدایت را از دست بدهیم؛ چرا که با وجود این مشاهیر و مفاخر - حتی در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و از منظر دیپلماسی عمومی - می‌توانیم برجستگی‌ها و ظرفیت‌های تمدن ایران اسلامی را نقد و معرفی کنیم.

وی افزود: اینگونه مراسم و یادبودها در هر جایگاه اجتماعی تلنگری است برای نگاهی دوباره به اندیشه، سیره تفکر و دانش این اندیشمندان، که چگونه زیستند و چگونه آموختند؟ که پس از هزاران سال هنوز یاد و نشانی از علم، تفکر و تدبیر آنها باقی است. ابوریحان بیرونی یکی از اندیشمندان ارزشمند تاریخ و تمدن ایران اسلامی است، که هزار و پنجاهمین سال تولدش از سوی یونسکو برای سال میلادی 2023-2022 به ثبت جهانی رسیده است، تا دنیا نگاه ویژه و دوباره‌ای به آرا و اندیشه‌ها و سیره تفکر و مشی زندگی وی داشته باشد.

ابوریحان بیرونی شخصیتی جامع الاطراف داشت

سپس رجبی‌دوانی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی در شروع صحبت ضمن بزرگداشت ایام اربعین حسینی (ع) و تشکر از همکاری صمیمانه نمایندگان کشورهای تاجیکستان و ازبکستان، سازمان یونسکو و دانشگاه شهید بهشتی در برگزاری این رویداد عنوان کرد: بنیاد ایران‌شناسی در دوره جدید خود، تاریخ ایران را در سه دوره باستان، اسلامی و انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار خواهد داد. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بتوانیم رسالت شناخت و شناساندن ایران را در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی انجام دهیم. بزرگداشت شخصیت برجسته اسلامی، شیعی و جامع‌الاطرافی مانند ابوریحان بیرونی بعد از برگزاری همایش ابوعلی سینا در بنیاد ایران‌شناسی شعبه استان همدان از اقداماتی است که برای آشنایی نسل جوان از معارف خود صورت گرفته و ادامه خواهد داشت.

وی افزود: ابوریحان بیرونی حکیمی جامع‌الاطراف بوده که به علوم مختلفی اشراف داشته است. یکی از تخصص‌های ایشان، آشنایی با دانش گاهنگاری و تقویم‌نگاری بوده که وی در کتاب آثارالباقیه در بیان ماه‌های قمری و ذکر حوادث ماه صفر آورده است که سر مبارک سیدالشهداء در این ماه به پیکر مقدسشان ملحق گشت. چنانچه می‌دانیم برای مکان دفن سر مبارک امام حسین (ع) روایت‌های متفاوتی وجود دارد اما نقل قول ابوریحان را با توجه به اشراف او بر تاریخ باید ارجح دانست. در این زمینه علامه مجلسی نیز با نظر ابوریحان بیرونی موافق است. شرافت بدن به سر است و از این رو بزرگداشت اربعین برای شیعیان افضل بر روز عاشورا است.

چرایی اوج گیری تمدن اسلامی از قرن سوم تا هفتم

نصیری‌قیداری نیز با بیان این مطلب که در سه همایشی که پیش از این در بزرگداشت ابن هیثم برگزار شده است، یک خط فکری را پیگیری کرده گفت: ابوریحان بیرونی، ابن‌سینا، ابن‌هیثم و عبدالرحمان صوفی چهار دانشمند بزرگی هستند که در سده سوم و چهارم هجری قمری حضور داشته‌اند. تلاش‌های صورت گرفته توسط این بزرگان و دیگر علمای این دوره موجب آن شد که تمدن اسلامی از قرن 3 تا قرن 7 هجری قمری به اوج برسد. روش‌شناسی علمی مبتنی بر تجربه از مهمترین دستاوردهای این چهار دانشمند بزرگ است. ابوریحان بیرونی با مشاهده و تجربه در حوزه‌های مختلف علمی یکی از سرآمدان روزگار خود محسوب می‌شود. ابوریحان با تکیه بر روش‌شناسی علمی و کاربرد عقل و تجربه دستاوردهای بسیاری را برای تمدن اسلامی به ارمغان آورد. این درحالیست که جهان امروز با سرقت ادبی و محتوایی بنیانگذاری این شیوه علمی را به راجر بیکن منتسب کرده‌است.

حداد عادل از دیگر سخنرانان این مراسم ابوریحان را حکیمی جامع معرفی کرد که تسلط بر علوم زمان خود داشته و همواره از گهواره تا گور به دنبال کسب معرفت بوده است. وی گفت: ابوریحان برخی از کتاب‌هایش را در 28 سالگی و برخی دیگر را در 80 سالگی نگاشته است. 180 کتاب و رساله و مقاله‌ای که به وی منتسب است، نشان از فعالیت بسیار او در حوزه‌های گوناگون دارد. اما متأسفانه تنها 28 اثر او بر جای مانده است. توجه ویژه به دانش‌هایی که امروزه با عنوان علوم انسانی شناخته می‌شوند وجه ممیز ابوریحان از معاصرانش به‌شمار می‌رود.

حدادعادل ادامه داد: ابوریحان روح نقاد و استقلال رأی داشته است. کتاب اسئله و اجوبه او که پرسش‌ها و پاسخ‌های میان او و ابن‌سینا است، به درستی نشان از این روحیه نقادی و استقلال رأی دارد. حداد عادل در ادامه صحبت تجربه‌گرایی و عمل‌گرایی را از دیگر خصایص ابوریحان برشمرد.

در ادامه این برنامه دلخوش ضمن بیان سخنانی درباره ابوریحان بیرونی، پیام امیر عبدالهیان وزیر امور خارجه را به شرح زیر قرائت کرد:

ایران عزیز و مناطق پیرامونی آن به مدت بیش از هزار سال مهد تمدن وعلوم بشری بوده و منطقه‌ای که از جیحون تا فرات امتداد داشت همواره از قطب‌های این تمدن درخشان به‌شمار می‌آمده‌اند. ظهور صدها شخصیت بزرگ در رشته‌های مختلف علمی، هنری و ادبی در این بازه زمانی و در این حوزه جغرافیایی، گواه این مدعاست. یکی از این شخصیت‌های بزرگ که بر قله‌های دانش و افتخارات بشری درخشش می‌کنند، حکیم عالیقدر «ابوریحان بیرونی» است. شخصیتی کم‌نظیر و ذوابعاد که در رشته‌های گوناگون علمی مانند ریاضیات، نجوم، طب، تاریخ و فلسفه جزو سرآمدان و ازجمله مفاخر جهان به شمار می‌رود و دستاوردها و میراث علمی او با گذشت بیش از هزار سال، همچنان در شمار گرانبهاترین گنجینه‌های بشری قرار دارد. جهان امروزی و خصوصاً ملت‌های منطقه بسیار خوشوقت‌اند که از وجود گوهر گرانبهایی چون ابوریحان آگاهند و به آثار او دسترسی دارند.

بررسی شخصیت و آثار حکیم ابوریحان بیرونی به‌دلیل جامعیت علمی و ذواضلاع بودن ایشان از جنبه‌های گوناگون آموزنده و دارای اهمیت است اما آنچه که اینجانب مایلم بر آن تأکید کنم، دو بعد «اسلامی» بودن و «فراملی» بودن این شخصیت بزرگ است.

از طرفی، رشد و بالندگی بیرونی و دستاوردهای علمی کم‌نظیر او در فضای فرهنگی منبعث از اسلام رخ داده و اثبات‌کننده این حقیقت است که اسلام، دینی سازنده و پیش برنده است که به سعادت دنیوی و اخروی بشر توأمان نظر دارد و راه این سعادت را علم‌آموزی می‌داند. از سوی دیگر، «بیرونی» را می‌توان به معنی واقعی کلمه، نماد همبستگی ملت‌های منطقه دانست. او به مانند بسیاری دیگر از مفاخر این منطقه در قالب‌های تنگ نژادی، جغرافیایی و سیاسی نمی‌گنجد و شخصیتی فراملی و منطقه‌ای است. او در ازبکستان امروزی به دنیا آمد و تحصیل علم را شروع کرد، در گرگان ایران زیست و به تحصیل و تدریس پرداخت و در هند به کشف ناشناخته‌ها رفت و سرانجام در افغانستان امروزی آرمید. امروز بزرگداشت بیرونی، بزرگداشت دوستی، همگرای و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای است. شخصیت کم‌نظیر بیرونی و عمر پر برکت او می‌تواند چراغ راهی باشد برای حرکت امروز ملت‌ها و دولت‌های منطقه به سمت همگرایی فرهنگی. دستگاه دیپلماسی کشور، با اذعان به اهمیت بی‌بدیل همکاری‌های فرهنگی بین کشورها و ملت‌های همسایه، خود را موظف به استفاده بهینه از فرصت گرامیداشت چهره‌های فرهنگی شاخصی همچون حکیم ابوریحان بیرونی برای نزدیک‌تر کردن ملت‌های منطقه و اجرای سیاست همسایگی در دولت سیزدهم دانسته و بر همین اساس اینجانب لازم می‌دانم از همه دست‌اندکاران این همایش و کسانی که ما را مهمان هزاروپنجاهمین سال تولد او کردند، به ویژه بنیاد ایران‌شناسی سپاسگزاری کنم.