نسل کشی و واگرایی در روابط واشنگتن - آنکارا
تهران - ایرنا - جوبایدن رئیس جمهوری آمریکا نسل کشی ارامنه در سال 1915 را به رسمیت شناخت اقدامی که برخی تحلیلگران معتقدند واگرایی روابط واشنگتن - آنکارا را تشدید خواهد کرد.
رییس جمهور جدید ایالات متحده در سخنانی رسما حوادث منجر به کشته شدن ارامنه در سال 1915 و در دوران جنگ جهانی اول در امپراطوری عثمانی را به عنوان نسل کشی به رسمیت شناخت. پیش از آن مقام های آمریکایی و برخی مسئولان کاخ سفید اعلام کرده بودند که رئیس جمهوری آمریکا بنا دارد همانطور که در دوران رقابت‌های انتخاباتی وعده داده بود کشتار ارامنه را به عنوان «نسل کشی» به رسمیت بشناسد.
بایدن یک روز پیش از آن تلفنی با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه گفتگو کرده بود. کاخ سفید در اطلاعیه‌ای کوتاه پس از گفتگوی تلفنی روسای دو کشور، اعلام کرد که جو بایدن عزم و اراده خود و کشورش برای داشتن روابط سازنده دوجانبه را به اطلاع همتای ترک خود رسانده است. در اطلاعیه کاخ سفید همچنین بر ضرورت اتخاذ رویکردی موثر برای مدیریت و حل و فصل اختلاف‌ها میان دو کشور تاکید شده است. گفتگوی تلفنی جو بایدن با رجب طیب اردوغان نخستین مکالمه دو طرف از زمان روی کار آمدن رئیس جدید کاخ سفید در ژانویه سال جاری بود.
به رغم فشارهای چندین ساله جامعه ارامنه ساکن در ایالات متحده آمریکا هیچ یک از روسای جمهوری این کشور تاکنون خطر ناراحت کردن آنکارا، متحد تاریخی واشینگتن و عضو ناتو را با به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه به جان نخریده بود. این در حالی است که کنگره آمریکا دسامبر سال 2019 در جریان یک رای‌گیری نمادین و خارج از رویه رسمی این نهاد قانون‌گذاری، کشتار ارامنه در زمان امپراطوری عثمانی را به عنوان نسل‌کشی به رسمیت شناخت. اما با این وجود ترامپ، رئیس جمهوری وقت این کشور هرگز از واژه نسل‌کشی برای اشاره به کشتار ارامنه، استفاده نکرد. ترکیه کشته شدن ارامنه در جنگ جهانی اول از سوی امپراطوری عثمانی را می‌پذیرد اما شمار کشته شدگان را بسیار کمتر می‌داند و این رویداد را نه یک نسل‌کشی برنامه‌ریزی شده بلکه جزو پیامدهای طبیعی جنگ برمی‌شمارد.
واکنش به اعلام نسل کشی
به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه با واکنش شدید مقام های ترکیه مواجه شد. اردوغان و چاوش اوغلو ضمن رد و محکوم کردن این امر از اینکه موضوعی که به لحاظ تاریخی مورد سوء استفاده سیاستمداران قرار گرفته است ابراز تاسف کردند. وزیر خارجه ترکیه در توئیتی نوشت کلمات نمی‌توانند تاریخ را تغییر دهند یا بازنویسی کنند و کشورش نیاز به درس افراد دیگر درباره تاریخ خودش ندارد. در مقابل نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر مستعفی ارمنستان، از اقدام «بسیار قاطع در برابر عدالت و حقیقت تاریخی» آمریکا استقبال کرد و آن را «یک پشتیبانی بی‌بدیل از بازماندگان قربانیان نسل‌کشی ارامنه» نامید. رییس جمهور آذربایجان نیز که همراهی موثر ترکیه، چند ماه پیش باعث آزادسازی مناطق اشغالی سرزمینش شد؛ به حمایت از ترکیه در گفتگوی تلفنی با رجب طیب اردوغان با اعلام این که کشورش همیشه در کنار ترکیه خواهد بود اظهارات اخیر جو بایدن را اشتباه و خطایی تاریخی و غیرقابل قبول و مضر به روند همکاری در منطقه خواند. در نهایت سفیر آمریکا در ترکیه به وزارت امور خارجه احضار و مراتب اعتراض شدید ترکیه در این زمینه به وی ابلاغ شد.
اعلام این کشتار به عنوان نسل کشی بوسیله بایدن روابط نسبتا پر چالش و متشنج آمریکا و ترکیه را که در دوره ترامپ به این شکل درآمد، متنشج تر ساخت. هر چند روسای جمهور آمریکا معمولا در گرامیداشت این واقعه سخنرانی می کردند اما همواره ملاحظات روابط با متحد خود در بلوک غرب و ناتو مانع از بکار بردن واژه نسل کشی می شد تا روابط دو کشور مخدوش نشود. حتی ترامپ نیز از به رسمیت شناختن نسل کشی خودداری کرد هرچند روابط آمریکا و ترکیه در آن زمان به دلایل مختلف از جمله خرید پدافند موشکی اس 400 از روسیه متشنج شد و تحریم ترکیه، و محروم شدن از تجهیز به هواپیماهای پیشرفته اف 35 را به دنبال داشت. فشارهایی که در کنار سایر عوامل باعث بروز مشکلات اقتصادی برای آن کشور شد.
با این وجود رسانه ها و مقام ها در ترکیه معتقدند که اقدام بایدن بیشتر مصرف داخلی دارد و به منظور قدردانی از تلاش های ارامنه در انتخابات ریاست جمهوری و پیروزی بایدن صورت گرفته است. اردوغان نیز در کنار اقدام های معمول کشورش در نامه ای به پاتریارک کلیسای ارامنه در ترکیه ضمن دلجویی از ارامنه کشته شده در طی جنگ جهانی اول نوشت: نباید اجازه دهیم تا فرهنگ هم زیستی ترک‌ها و ارمنی ها که طی قرن ها ادامه داشته و الگوی بشریت بوده، فراموش شود. سیاسی شدن این بحث توسط طرف ثالث و تبدیل آن به ابزاری برای مداخله علیه کشور ما، نفعی برای کسی نداشته است.
نتایج اعلام نسل کشی
با وصف فوق به نظر می رسد به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه به وسیله بایدن تنشی موقت در روابط دو کشور آمریکا و ترکیه به وجود خواهد آورد و تنش های باقی مانده از دوره ترامپ را تداوم می بخشد. اما ملاحظات ژئوپلیتیکی و نیازهای دو طرف به یکدیگر در حوزه های مشترک مانع از این خواهد شد که سطح تنش دو متحد کاملا مخدوش شود. ترکیه عضو ناتو بوده و در تحولات منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از جمله بحران سوریه و منازعات در مدیترانه و لیبی دارای نقش می باشد. لذا ایالات متحده نمی خواهد نیازهای امنیتی و سیاسی که از سوی ترکیه قابل تحقق است را به راحتی از دست بدهد. ضمن اینکه مخدوش ساختن کامل مناسبات با ترکیه در سوق دادن هر چه بیشتر آن کشور به دامان روسیه تاثیرگذار خواهد بود که قطعا مورد علاقه غرب و به ویژه آمریکا نیست. ترکیه نیز به خوبی می داند که در منظومه ژئوپلیتیکی منطقه و جهان در محور غرب تعریف شده و لذا نباید این محور را از دست بدهد. ضمن اینکه تنش های سیاسی اخیر آن کشور با آمریکا، اروپا و متحدان منطقه ای آنها خسارت های اقتصادی به آن کشور وارد کرده و روند رو به رشد اقتصاد آن کشور در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه را با اخلال مواجه ساخته است. موضوعی که اگر چاره ای برایش اندیشیده نشود در آستانه 100 سالگی تاسیس ترکیه نوین می تواند تبعات سنگینی برای اردوغان و حزب متبوعش به دنبال داشته باشد. درگفتگوهای طرفین نیز بر این تاکید شده که روسای جمهور ترکیه و آمریکا در نشست سران ناتو در بروکسل دیدار خواهند کرد و لذا می توان گفت دو طرف تلاش دارند تا تنش ها با یکدیگر را علی رغم اعلام موضع رییس جمهور آمریکا مدیریت کنند.
*س_برچسب‌ها_س*