نفوذ فرهنگی؛ به بهانه پخش سریال یوسف پیامبر برای گروگان‌های حماس
سریال یوسف پیامبر که در بیش از شصت کشور جهان بازدیدکننده داشته، نمونه موفقی از اقتدار فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بود.
گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم: به تازگی کلیپی در شبکه‌های اجتماعی پربازدید شده که یک گروگان صهیونیست تازه آزاد‌شده می‌گوید در دوران حضور در دست نیروهای حماس به وی سریال یوسف پیامبر را نشان داده‌اند؛ احتمالاً اشاره او به بخشی از سریال یوسف پیامبر ساخته مرحوم فرج‌الله سلحشور است که در آن بازیگر نقش حضرت یعقوب به فرزندانش می‌گوید که صاحبان کنعان فلسطینی‌ها هستند نه آنها! اشاره و کنایه‌ای ظریف که مرحوم سلحشور در سریال گنجاند مبنی بر آنکه این سرزمین متعلق به ساکنان آن است نه بنی‌اسرائیل!
آنچه محل اشاره این یادداشت است قدرت نرم و نفوذ فرهنگی یک سریال بعد از گذشت بیش از 15 سال از پخش آن است! سریال یوسف پیامبر که به گفته عزت‌الله ضرغامی، رئیس وقت صدا و سیما، در بیش از شصت کشور جهان بازدیدکننده داشته، نمونه موفقی از اقتدار فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بود؛ زائران ایرانی در عراق قطعاً به یاد می‌آورند که موسیقی این سریال همچنان نماد عبور ماشین‌های حمل کپسول گاز است و یا بر تابلوی برخی آرایشگاه‌ها چهره بازیگر حضرت یوسف نقش بسته بود.
آثار سینمایی و تلویزیونی تاریخی ما اگرچه اندک است، اما نمونه‌های موفق آن نشان داده می‌تواند مرزها را درنوردد و تأثیری بیش از هزاران ساعت سخنرانی و یا توزیع کتاب و بروشور داشته باشد.
نفوذ فرهنگی اینگونه آثار به سریال یوسف پیامبر خلاصه نمی‌شود؛ در سفر سید محمد خاتمی به ایتالیا و بازدید از واتیکان که اولین دیدار یک مقام بلندپایه جمهوری اسلامی با پاپ به شمار می‌رفت، او یک جلد «دیوان حافظ»، یک «قالیچه نفیس ایرانی قاب شده با نقش میدان سن مارکو واقع در شهر ونیز ایتالیا» و مجموعه کامل سریال «مردان آنجلس» ساخته سلحشور را در شش نوار ویدئویی (VHS) به عنوان هدیه به پاپ ژان پل دوم اهدا کرد.
این هدیه جالب یک سال بعد در سخنرانی رهبر انقلاب هم مورد اشاره قرار می‌گیرد: (آقای «خاتمی» که این فیلم اصحاب کهف را در «رم» به «پاپ» داده بود، می‌گفت اصلاً اینها هیچ‌کدام اصحاب کهف را نمی‌شناسند و از این قضیه خبر ندارند؛ چون این ماجرا در شرق اتفاق افتاده است. در واقع همه افسانه‌هایی که برای حضرت عیسی درست کرده‌اند، مربوط به محیط غرب است. 1378/01/24)
در کنار آثار مرحوم فرج الله سلحشور، آثار داود میرباقری هم حوزه نفوذ فرهنگی ایران را تا حدودی شکل داد؛ سریال مختارنامه در کشورهای عراق، لبنان و بحرین به شدت مورد توجه مخاطبان قرار گرفت تا جایی که بر قیام مردم بحرین در جریان بیداری اسلامی نقش گذاشت و عناصر روایی / نمادین سریال (انتقامِ عاشورایی، مقاومت در برابر ظالم) به تقویت گفتمان‌های اعتراضی یا حماسی کمک کرد.
روزنامه الوسط بحرین آن زمان نوشت که سریال المختار الثقفی بازتاب گسترده‌ای در جهان عرب و آسیای مرکزی داشت و تأثیر آن حتی به اوضاع سیاسی برخی کشورها نیز گسترش یافته است.
همچنین بازتاب‌های ساخت فیلم محمد (ص) در کشورهای اسلامی و مخالفت جریان‌های سلفی و تندرو با آن و جلوگیری از اکرانش را هم می‌توان نمونه ای از تاثیر کالای فرهنگی دانست.
اگرچه در این میدان، فرهنگ غربی سالهاست از طریق هالیوود درحال جولان دادن است اما محتوای غنی فرهنگی ما در حوزه مذهب و همچنین تاریخ می‌توان در سطح منطقه و فراتر از آن میدان‌داری کند؛ کشور ترکیه که یک قرن است بر ویرانه‌های امپراتوری عثمانی بنا شده، برای پر کردن خلأهای فرهنگی و تاریخی خود دست به دامن صنعت سریال‌سازی شده و همین امر به او کمک کرده تا نفوذ فرهنگی خوبی را در کشورهایی که سابق جزو امپراتوری عثمانی بودند و همچنین آسیای میانه رقم بزند.
وزیر فرهنگ: جشنواره فیلم کوتاه تهران سکوی پرتابی برای سینمای بلند استسریالهایی مانند قیام طغرل، عثمان، حریم سلطان درصدد است هم هویت عثمانی - اسلامی را بازسازی و ترویج کند و هم نفوذ فرهنگی و سیاسی ترکیه در خاورمیانه، بالکان، و آسیای مرکزی را افزایش داده و تصویر مثبتی از ترکیه ارائه کند. حوزه سریال‌سازی ترکیه در تاریخ که البته با چاشنی تحریف و اغراق همراه است با بخشی که تاریخ ایران را شامل می‌شود هم کشیده شده و سریال جلال‌الدین را درباره سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه ساخته‌اند، صرفاً با این ادعا که خوارزمشاهیان ترک‌تبار بودند! افزایش تولیدات فیلم و سریال به خصوص در حوزه تاریخی امروزه ترکیه را بعد از آمریکا به دومین صادرکننده بزرگ سریال در جهان تبدیل کرده و حتی تقاضای بازدید از لوکیشن این سریال‌ها به جذب توریست کمک کرده است.
رهبر معظم انقلاب بارها در سخنان خود بر این مسئله تصریح داشتند؛ کلیدواژه اقتدار فرهنگی که از موضع ایجابی ابراز می‌شد و در دیدار نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور در سال 88، اقتدار حقیقی برای کشور را اقتدار فرهنگی دانستند. ایشان سال 80 در خطبه‌های نماز جمعه هم اقتدار فرهنگی را اینگونه تعریف کردند که "فرهنگِ کشور اثرگذار باشد و اثرپذیر نباشد و تهاجم فرهنگی به شکل صحیحی دفع شود."
گاه تأثیر یک سریال یا فیلم مانند یوسف پیامبر (س) هم به نفوذ فرهنگی کمکی می‌کند و هم در شناساندن فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی از صدها اثر موزه ای و تاریخی _که البته باید آنها را هم پاس داشت، بهتر و مؤثرتر است که متأسفانه تاکنون همت جدی در این حوزه شاهد نبودیم.
نویسنده: محمدعلی سافلی