نگاهی به تاثیرات زیست آنلاین بر روی عملکرد شناختی افراد

به گزارش خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس فاطمه آشوبی؛ تجربه زیست جدید و آنلاین برای ما مخاطرات و البته افق های نوینی را ایجاد کرده است که عدم توجه به ظرافت‌ها و بایدها و نبایدهای آن می‌تواند منجر به تولد رویه‌های جدیدی شود که در پاره‌ای مواقع منجر به رشد و اعتلای جهان و در بخش نبایدها منجر به عقب‌گرد انسان‌ها شود. این دنیا اتصال و در پی آن ارتباط، بر روی عملکرد شناختی و کارکردهای ذهن همه افراد در معرض آن، تاثیر می‌گذارند و می‌توانند با ایجاد تغییرات جدی موجب بروز رفتارها یا مناسباتی شوند که البته به جهت تازگی تجربه آنها، نیاز به بررسی موشکافانه‌تری دارد.

درباره تاثیرات استفاده بی حساب از اینترنت و انفجار اطلاعات بر روی عملکرد شناختی افراد به گفت وگو با معصومه نصیری عضو کمیته علمی نخستین کنفرانس علوم شناختی و رسانه خبرگزاری فارس و پژوهشگر رسانه پرداختیم که در ادامه آن را می خوانید.

از مهم ترین مطالبی که در این گفت‌وگو خواهید خواند:

* تاثیر دنیای دیجیتال بر روی عملکرد شناختی و کارکردهای ذهن همه افراد

*رسانه‌های آنلاین می توانند تغییرات حاد و پایداری را در هر یک از زمینه‌های شناختی ایجاد کنند

* بومی‌های دیجیتال «نسل‌های جوانتر» بیشتر در معرض تغییرات شناختی متاثر از دنیای آنلاین هستند

*عدم تامین نیازهای روانی افراد در عالم واقع و تامین آن در زیست آنلاین و ظهور آسیب‌های عملکرد شناختی افراد

*استفاده از اینترنت، تفکر عمیقی را که منجر به خلاقیت واقعی می‌شود کاهش می‌دهد

*تکنولوژی‌های دیجیتالی و تخلیه شناختی

 فارس: به عنوان اولین سوال تاثیرات استفاده بی حساب از اینترنت و انفجار اطلاعات بر روی عملکرد شناختی افراد چگونه است؟

 نصیری: در دنیای آنلاین و زمانه‌ای که شبکه‌های اجتماعی فراگیر شده‌اند و دیگر مرزهای تعاملات فراتر از مرزهای جغرافیایی هستند، اساسا افراد در جای جای جهان همگی در حال زیست در قاره ششمی هستند که ذیل این قاره هم رفتارهای کاربری متفاوت است و هم چارچوب‌های رفتاری و فرهنگی. بر این اساس تجربه زیست جدید و آنلاین برای ما مخاطرات و البته افق های نوینی را ایجاد کرده است که عدم توجه به ظرافت‌ها و بایدها و نبایدهای آن می‌تواند منجر به تولد رویه‌های جدیدی شود که در پاره‌ای مواقع منجر به رشد و اعتلای جهان و در بخش نبایدها منجر به عقب‌گرد انسان‌ها شود.

دنیا امکان بروز و ظهور "خود" از وجوه مختلف را برایمان فراهم ساخته است. در این فضا ما می‌توانیم از دستاوردها تا ناکامی‌ها، از لذت‌ها تا خشم‌ها و از داشته‌ها تا نداشته‌ها را به اشتراک بگذاریم و بازخوردهای سایرین را نیز دریافت کنیم. این دنیا اتصال و در پی آن ارتباط، بر روی عملکرد شناختی و کارکردهای ذهن همه افراد در معرض آن، تاثیر می‌گذارند و می‌توانند با ایجاد تغییرات جدی موجب بروز رفتارها یا مناسباتی شوند که البته به جهت تازگی تجربه آنها، نیاز به بررسی موشکافانه‌تری دارد.

«فرهنگ اتصال مداوم» موجب حواس پرتی مداوم نیز می‌شود. این حواس پرتی و تاثیرات داشتن مغز آنلاین سبب شده است که حجم گسترده‌ای از تحقیقات به سه حوزه خاص در بررسی میزان تاثیر رسانه‌های آنلاین منتج شود.

«توجه» نخستین حوزه ای است که در این راستا بررسی شده است که چطور نوسان مداوم اطلاعات آنلاین، محرک‌ها و اعلان‌ها و نوتیفیکشین‌ها می‌توانند منجر به تشویق افراد در جایگزینی توجه شان در قبال موج رسانه شوند. چگونه میان توجه ناپایدارشان در برابر توجه پایدارشان تقابل ایجاد می‌شود.

دومین حوزه مهم «حافظه و دانش» است که در این بخش سنجیده می‌شود که افراد تا چه حد بر رسانه‌های آنلاین به‌عنوان منبع اطلاعاتی اولیه تکیه می‌کنند و چگونه ویژگی‌های منحصر به فرد دسترسی به اطلاعات آنلاین در فرآیند حافظه و ارزش‌گذاری دانش درونی افراد تاثیر دارند.

«شناخت اجتماعی» سومین زمینه جدی در این راستاست که پیامدهای فردی و اجتماعی گنجاندن رسانه‌های آنلاین در شبکه‌های اجتماعی، تعاملات و جایگاه آن در دنیای آنلاین را مورد توجه قرار می‌دهد.

بر مبنای نظریه شناختی رسانهای، مدل شناختی رسانهای بر چهار عامل اصلی ساختارهای دانش، مرکز تصمیم‌گیری شخصی، مجموعه قابلیت‌ها و مهارتهای شخصی به‌عنوان ابزارهای پردازش اطلاعات و جریان پردازش اطلاعات بنا شده است.

*رسانه‌های آنلاین می توانند تغییرات حاد و پایداری را در هر یک از زمینه‌های شناختی ایجاد کنند

فارس: چگونه رسانه‌های آنلاین می‌توانند نگرش شناختی ما را تغییر دهند؟

نصیری: فضای آنلاین و اساسا ساختار شبکه‌ای موجود دنیا به شکلی خزنده بر کارکرد مغز انسان تاثیر می‌گذارند. این تاثیرات متعدد و متنوع منجر به تغییراتی در ذهن می‌شوند که در مواجهه با دیگران، پیام‌ها و فضای آنلاین رفتارهای جدید از خود بروز دهد که این رفتارها متاثر از تاثیرات شناختی دنیای آنلاین و واکنش‌های متفاوت ذهنی هستند.

فضای آنلاین بر کارکرد مغز انسان تاثیر می‌گذارد. این تاثیرات منجر به تغییراتی در ذهن می‌شوند که در مواجه با دیگران، پیام‌ها و فضای آنلاین رفتارهای جدیدی از خود بروز می دهند که این رفتارها متاثر از تاثیرات شناختی دنیای آنلاین است.

* بومی‌های دیجیتال «نسل‌های جوانتر» بیشتر در معرض تغییرات شناختی متاثر از دنیای آنلاین هستند

فارس: نقش رسانه‌های آنلاین در جلب توجه و پایداری مخاطبان چیست؟

نصیری: رسانه‌های آنلاین میزان قابل توجهی از توجه افراد را هر روز به خود اختصاص می‌دهند. میزان قابل توجهی از بزرگسالان و بیش از یک چهارم این افراد تقریبا «همواره آنلاین» هستند و همین باعث شده است که بیشتر افراد امروزه در حال مشاهده تغییر جوامع از «رسانه‌های آنلاین آزاد» به «رسانه‌های آنلاین همه‌جا» هستند. نسل‌های جوانتر که ما آنها را بومی‌های دیجیتال می‌شناسیم نیز موجب تغییرات شگرفی در «دنیای متصل» به ویژه در جوامع پیشرفته شده‌اند و این بومیان هم بیشتر در معرض تغییرات شناختی متاثر از دنیای آنلاین هستند.

کارکردهای متنوع دنیای آنلاین همچون فعالیت‌های سرگرمی و بازی، پادکست‌ها، کتاب‌های الکترونیکی، ویدئوها، فیلم‌های سریالی و بازی‌ها هستند. شرکت‌های فناوری و ارائه‌دهندگان خدمات آنلاین با در نظر گرفتن اینکه همه آنچه در این فضا مهم است حول محور «توجه» و جلب آن می‌چرخد بر این باورند کلیک‌ها و اسکرول‌ها عامل بقای آنها و توسعه اقتصادی‌شان است و از این رو بیشتر بواسطه دمیدن بر مصرف اعتیادگونه کاربران، بر بخش های جلب کننده توجه مخاطبان که در عین صرف توجه، موجب مصرف‌زدگی آنها نیز می‌شود، می‌پردازند؛ تعمدی که می‌تواند در سال‌های آینده افرادی با ساختارهای ذهنی متفاوت را ایجاد کند.

*عدم تامین نیازهای روانی افراد در عالم واقع و تامین آن در زیست آنلاین و ظهور آسیب‌های عملکرد شناختی افراد

فارس: در رابطه با عادت های جدید متاثر از زیست آنلاین به ما بگویید.

نصیری: زیست آنلاین عادات و رفتارهای جدیدی مثل چک کردن مداوم اطلاعات، مواجهه با سیل اخبار، اووردوز اطلاعاتی، سلب توجه و مواجهه با دنیاهایی که می‌توانند مهم نباشند اما به علت حواس پرتی به آنها ورود می‌کنیم و فعال سازی مکانیزم دریافت پاداش آنی و جلب توجه و ابراز توجه و... می‌شود. همه این رخدادها در نتیجه درگیر کردن بخش دوپامینی کورتکسی - قشری مغز بوده و منجر به بروز رفتارهای فوموگونه و وسواسی نیز می‌شود.

فعال شدن مدار عصبی مرتبط با سیستم پاداش در مغز از همان لایک‌ها و اسکرول‌ها و نمایشی شدن ابعاد گوناگان زندگی نشات می‌گیرد. در این راستا دو منطقه از مغز به نام‌های تگمنتوم شکمی و جسم مخطط یا استریاتوم فعال می‌شود که اولین بخش، بخش هیجانی است که مسئولیت آزادسازی دوپامین را دارد و دومین بخش ورودی‌ها را از قشر مغز دریافت می‌کند و نقش مهمی در پیاده‌سازی حافظه کوتاه مدت دارد. منطقه تگمنتوم شکمی مغز یکی از بخش‌های اصلی مسئول سیستم پاداش‌دهی در بدن است. زمانی که کاربران شبکه‌های اجتماعی بازخورد مثبت یا همان لایک از کاربران دیگر دریافت می‌کنند، مغز آن‌ها شروع به ترشح دوپامین می‌کند که بخشی از آن توسط تگمنتوم انجام می‌شود. این دقیقا همان چیزی است که صاحبان فناوری بر روی آن حساب باز کرده‌اند و با تقویت زیرساخت‌ها به گونه‌ای که بخش پاداش‌دهی مغز افراد مدام در ولع برای دریافت تایید دیگران و ترشح هورمون موردنظر باشد، برنامه ریزی می‌کنند. این مکانیسم مشابه همان اتفاقی است که برای معتادان مواد مخدر در پی مصرف و قماربازان در پی برد در شرط بندی ایجاد می‌شود.

این «زیست آنلاین» موجب اثرگذاری در بخش تصمیم‌گیری و عملکرد پردازش عاطفی مغز نیز می شود. پردازش عاطفی در زمانی که افراد با محرومیت آنلاین و عدم توجه از سوی مخاطبان مواجه می‌شوند، مورد بحث خواهد بود. همه ما باید بدانیم برای زیست در دنیای اشباع اطلاعاتی اگر ضرورت‌ها و پیش نیازها را درنظر نگیریم قطعا به جهت مکانیسم اعتیادآوری و ارضا کننده برخی نیازهای روانی و ذهنی افراد که ممکن است در عالم واقع تامین نشده اما در زیست آنلاین تامین شود، شاهد بروز و ظهور آسیب‌های جدی بر روی مغز و اساسا عملکرد شناختی آن می‌شویم. این تاثیرات دارای عوارض بلندمدت هستند. وقتی از مغز سخن می گوییم از پدیده‌ای پیچیده و دارای ابعاد ناشناخته که از 86 بیلیون نورون تشکیل شده است سخن می‌گوییم. در واقع از یک پیوستار مهم سخن می گوییم که این پیوستار ممکن است بر اثر زیست شبکه‌ای مورد بازتعریف در انجام وظایفش قرار گیرد.

«زیست آنلاین» موجب اثرگذاری در بخش تصمیم‌گیری و عملکرد پردازش عاطفی مغز نیز می شود. پردازش عاطفی در زمانی که افراد با محرومیت آنلاین و عدم توجه از سوی مخاطبان مواجه می‌شوند، مورد بحث خواهد بود.

*استفاده از اینترنت تفکر عمیقی را که منجر به خلاقیت واقعی می‌شود کاهش می‌دهد

فارس: از عوارض شناختی مغزهای آنلاین برایمان بگویید؟

نصیری: دنیای آنلاین می‌تواند جوامع را از خلاقیت، پیشرفت و توسعه دور کند چراکه ساختارهای مغز و ذهن در اثر بی ارتباطی در محیط واقعی تنها دچار حبس در محیط شبکه ای شده و کارکردهایش تحلیل می رود. حتی به قول نیکلاس کار نویسنده آمریکایی، استفاده از اینترنت تفکر عمیقی را که منجر به خلاقیت واقعی می‌شود کاهش می‌دهد. او می‌گوید دسترسی گسترده اطلاعات در شبکه جهانی وب مغز را مغلوب می‌کند و حافظه بلندمدت را از بین می‌برد و سبب می‌شود افراد مسائل را به سختی به یاد بیاورند.

مغزهای آنلاین به جهت خاصیت سرعت و وسعت فضا برای دریافت داده‌ها، مخاطبانی کم تر صبور را هم تربیت می کند که این کم صبری که متاثر از زیست آنلاین است

این مغزهای آنلاین به جهت خاصیت سرعت و وسعت فضا برای دریافت داده‌ها، مخاطبانی کم تر صبور را هم تربیت می کند که این کم صبری که متاثر از زیست آنلاین است نمودهایی در زندگی اجتماعی‌شان نیز ایجاد می‌کند و ما با جامعه‌ای که تاب آوری کمتری نیز دارد مواجه می‌شویم. این تاثیرات البته برای گروه‌های مختلف متفاوت است و پژوهش‌ها نشان می‌دهد اینترنت بر روی کهنسالان و کارکردهای مغزیشان اثرات مثبتی داشته و مثلا در برابر بیماری آلزایمر به آنها یاری رسانده است چراکه باعث درگیر ساختن بخش‌های مختلف مغزشان شده و فعالیت مغزی آنها را تقویت می‌کند. پس اینطوری نیست که بخواهیم بگوییم اساسا زیست آنلایان منجر به خسارت تام و تمام است اما قطعا بر روی نسل جوان جوامع اثرات جدی دارد. کاهش خلاقیت در نسل جوان به جهت در دسترس بودن فراوانی اطلاعات و... از عوارض شناختی مغزهای آنلاین است.

*تکنولوژی‌های دیجیتالی و تخلیه شناختی

فارس: تاثیر تکنولوژی های دیجیتالی بر حوزه شناختی چیست؟

نصیری: تکنولوژی‌های دیجیتالی امروزی در حال خلق نسلی حواس‌پرت و دیجیتال زده هستند. این نسل به جهت تقویت حافظه تبادلی می‌دانند نیازی به بیاد سپاری اطلاعات حتی شماره تلفن‌های نزدیکانشان ندارند و این باعث تخلیه شناختی آنها شده و بر اتکای افراد بر جایی غیر از حافظه و ذهنشان می‌شود. جذابیت و ساختار فضای اینترنت سبب گرایش مخاطبان در همه دنیا به این اختراع تاریخی بشر می‌شود و اساسا زندگی بدون آن نیز نه متصور است و نه شدنی؛ اما آنچه ما را از این مرحله عبور خواهد داد افزایش مهارت‌های لازم برای شهروند دیجیتال بودن است. شهروندان دیجیتال نیاز به مهارت‌هایی همچون سواد رسانه‌ای، سواد اطلاعاتی و سواد دیجیتالی دارند تا ضمن بهره‌مندی از این امکان، مصونیت شناختی نیز داشته باشند.

انتهای پیام /