نگاهی به نور‌های قرمز رنگ پدافندی در طول جنگ تحمیلی 12 روزه / گلوله‌های انفجاری قرمز رنگ مربوط به کدام سامانه پدافندی هستند؟

به گزارش خبرنگار امنیتی دفاعی خبرگزاری دانشجو ؛ در جریان جنگ 12 روزه و تلاش مذبوحانه دشمن برای برهم زدن امنیت پایتخت از طریق به‌کارگیری ریزپرنده‌های مهاجم، شهروندان تهرانی شاهد صحنه‌هایی کم‌نظیر از عملکرد آتشین و قاطع سامانه‌های پدافند هوایی بودند. خطوط نورانی و سرخی که دل تاریکی شب را می‌شکافت و به انفجارهایی پی‌درپی ختم می‌شد، ضمن ایجاد حس امنیت و اطمینان در میان مردم، پرسش‌های بسیاری را نیز به وجود آورد. این نورهای انفجاری چه بودند؟ مربوط به کدام سامانه پدافندی هستند و چگونه عمل می‌کنند؟ در ادامه به معرفی این سری مهمات و سامانه های پدافندی درگیر با ریزپرنده ها و پهپاد های انتحاری میپردازیم:

1. شناسایی منشأ آتش: کدام سامانه‌ها از پایتخت دفاع کردند؟

تهدیداتی نظیر ریزپرنده‌ها و موشک‌های کروز که در ارتفاع بسیار پست و با سرعت نسبتاً کم پرواز می‌کنند، ذاتاً اهداف دشواری برای سامانه‌های موشکی برد بلند و متوسط محسوب می‌شوند. در مقابل، این اهداف طعمه‌های ایده‌آلی برای سامانه‌های پدافند هوایی توپخانه‌ای (لوله‌ای) هستند. این سامانه‌ها با حجم آتش بسیار بالا و هزینه درگیری پایین، خط اول دفاع در برابر چنین تهدیداتی را تشکیل می‌دههند. با توجه به ماهیت آتش مشاهده شده در آسمان تهران، دو رده اصلی از سامانه‌های پدافندی به عنوان عاملان اصلی قابل شناسایی هستند:

سامانه‌های 35 میلی‌متری سری اورلیکن (سماوات):

این سامانه‌ها که در ایران تحت نام هایی چون "سماوات" و "سعیر" به صورت بومی تولید و بهینه‌سازی شده‌اند، ستون فقرات پدافند هوایی ارتفاع پست کشور را تشکیل می‌دهند. این توپ‌ها با نواخت تیر بسیار بالا (بیش از 550 گلوله در دقیقه برای هر لوله) و بهره‌گیری از رادارهای کنترل آتش پیشرفته، قادرند دیواری از آتش و ترکش را در مسیر هدف ایجاد کنند. مهمات پیشرفته این سامانه‌ها، عامل اصلی انفجارهای مشاهده شده هستند.

سامانه‌های 23 میلی‌متری سری زو -23 (و نمونه‌های بهینه‌سازی شده ایرانی):

این توپ‌های دو لول، سلاحی بسیار پرتعداد و قابل اعتماد در نیروهای مسلح ایران هستند. نمونه‌های ارتقا یافته ایرانی مانند سامانه "مصباح -1" که از ترکیب چند قبضه از این توپ‌ها و هدایت راداری بهره می‌برد، توانایی ایجاد حجم آتش ویرانگری را دارد.

اگرچه هر دو سامانه از مهمات رسام استفاده می‌کنند، اما دقت و ماهیت انفجارهای کنترل‌شده در آسمان، بیش از همه به عملکرد سامانه‌های 35 میلی‌متری و مهمات هوشمند آن‌ها اشاره دارد.

2. کالبدشکافی فنی: گلوله‌های قرمز رنگ انفجاری دقیقا چه هستند؟

آنچه مردم به عنوان "نورهای قرمز انفجاری" مشاهده کردند، حاصل شلیک ترکیبی از مهمات پیشرفته‌ای است که هر یک وظیفه خاصی را بر عهده دارند.

این گلوله‌ها عموماً از نوع HEI-T هستند که سرواژه عبارت High-Explosive- Incendiary - Tracer (شدیدالانفجار، آتش‌زا و رسام) است. در ادامه، اجزای این ترکیب هوشمند را کالبدشکافی می‌کنیم:

بخش اول: رسام (Tracer) - منشأ نور سرخ وظیفه اصلی این بخش، "نمایان‌سازی" مسیر گلوله است. در انتهای هر گلوله، یک ماده پیروتکنیک یا آتش‌زای ویژه (معمولاً مبتنی بر ترکیبات استرانسیم برای ایجاد رنگ قرمز) قرار دارد. این ماده با حرارت ناشی از شلیک مشتعل شده و در تمام طول پرواز گلوله با درخشندگی بالا می‌سوزد. این خط نورانی سرخ‌رنگ دو کارکرد تاکتیکی حیاتی دارد: 1. تصحیح آتش: به توپچی یا سامانه کنترل آتش اجازه می‌دهد تا به صورت بصری مسیر گلوله‌ها را رصد کرده و در صورت نیاز، خط آتش را برای انطباق دقیق بر روی هدف تصحیح کند. 2. هماهنگی بصری باقی واحد های پدافند با واحد درگیر: هنگام آغاز درگیری سامانه مذکور و در تلاطم نبرد هماهنگی با واحد های دیگر حائز اهمیت است. تعقیب بصری گلوله های رسام نیروهای خودی، واحد های پشتیبانی را در انجام عملیات مشترک یاری میکند.

بخش دوم: شدیدالانفجار (High-Explosive - HE) - عامل اصلی تخریب بدنه اصلی گلوله حاوی مواد منفجره قدرتمندی است. این بخش برای تخریب ساختاری هدف طراحی شده است. اما مهم‌ترین جزء آن، فیوز مجاورتی (Proximity Fuze) است. این فیوز یک مغز متفکر مینیاتوری است که نیازی به برخورد مستقیم با هدف ندارد. این فیوز با انتشار امواج رادیویی یا لیزری و تحلیل بازگشت آن، به محض آنکه به فاصله بهینه از هدف (مثلاً 5 متری) می‌رسد، دستور انفجار را صادر می‌کند

. در نتیجه، بدنه گلوله در نزدیکی هدف متلاشی شده و هزاران ترکش داغ را به سمت آن پرتاب می‌کند که این امر شانس اصابت و انهدام را به شدت بالا می‌برد.

بخش سوم: آتش‌زا (Incendiary) - تکمیل فرآیند انهدام در کنار ماده منفجره اصلی، از مواد آتش‌زایی مانند زیرکونیوم یا منیزیم نیز استفاده می‌شود. پس از انفجار، این ذرات سوزان با دمای بسیار بالا پراکنده شده و در صورت نفوذ به بدنه ریزپرنده، باعث اشتعال مدارهای الکترونیکی، باتری یا مواد منفجره احتمالی آن می‌شوند و از انهدام کامل هدف اطمینان حاصل می‌کنند.

3. پدیده خودانهدامی گلوله ها، چرا برخی گلوله‌ها بدون برخورد منفجر می‌شدند؟

یکی از مشاهدات کلیدی مردم، انفجار بسیاری از این نورهای سرخ بدون برخورد با هدف مشخص بود. این پدیده نه نشانه خطا، بلکه گواهی بر پیشرفته بودن و ایمنی بالای مهمات به کار رفته است. فیوزهای مجاورتی مدرن دارای یک قابلیت حیاتی به نام "خودانهدامی" (Self-Destruct) هستند. سامانه کنترل آتش، با محاسبه مسیر و سرعت هدف، یک "پنجره زمانی" یا "محدوده مسافتی" برای هر گلوله تعریف می‌کند. اگر گلوله در این محدوده به هدف نزدیک نشود و از آن عبور کند، فیوز به صورت خودکار دستور انفجار را در یک ارتفاع ایمن صادر می‌کند. این ویژگی دو هدف راهبردی را دنبال می‌کند:

1. ایمنی و جلوگیری از تلفات جانبی در ماموریت دفاع شهری: از سقوط گلوله‌های عمل‌نکرده بر روی مناطق مسکونی، تجاری و زیرساخت‌ها جلوگیری می‌کند. این یک اصل بنیادی در دکترین پدافندی شهری است. 2. ایجاد دیوار آتش: حتی گلوله‌هایی که به هدف برخورد نمی‌کنند با انفجار در نزدیکی آن، یک منطقه وسیع آکنده از ترکش ایجاد می‌کنند که عبور هر پرنده مهاجمی از آن تقریباً غیرممکن است.

صدای مهیب و پی‌درپی که شنیده می‌شد نیز ناشی از دو عامل بود: اول، صدای شلیک خود توپ‌ها که دارای نواخت تیر بسیار بالا هستند و دوم، صدای انفجار هزاران گلوله در آسمان که یا اهداف ریزپرنده ای را مورد اصابت قرار میدادند یا به صورت خودکار منهدم می‌شدند.