نیمه جنون دلار / پیش شرط نزولی شدن قیمت دلار در 1402

هیجان محدود دلار در شش ماه ابتدایی سال، در نیمه دوم 1401 با جنون افزایش قیمت دنبال شد. اسکناس آمریکایی که در نیمه اول سال در روزهای محدودی کانال 33 هزار تومان را به چشم دیده بود، در آبان‌ماه دهه 40 هزارتومانی و در اسفندماه دهه 50 هزارتومانی را تجربه کرد. حتی در اوایل اسفندماه، بازار مرز 60 هزارتومانی را نیز به چشم دید. می‌توان گفت که تقریباً قیمت دلار در نیمه دوم سال دو برابر شد، حال آنکه در نیمه اول سال، فاصله میان سقف و کف قیمت حدود هفت هزار تومان بود.

برجام به بازار ارز شوک وارد کرد؟

منتشر شده است؛ برخی تحلیلگران باور دارند، سیاست تاثیر مستقیمی در وضعیت بازار ارز داخلی دارد و ناامیدی از احیای برحام یا کاهش سطح تحریم‌ها را مهم‌ترین عاملی تلقی می‌کنند که به شوک نیمه دوم سال 1401 منجر شد. در مقطعی از نیمه اول سال، امیدواری نسبت به رسیدن به یک توافق موقت با غرب به اندازه‌ای زیاد شده بود که دلار مرز 30 هزارتومانی را از دست داد و حتی تا ابتدای کانال 28 هزارتومانی عقب‌نشینی کرد.

شماری از فعالان باور دارند که افزایش تقاضای احتیاطی و خروج سرمایه در نیمه دوم سال، عاملی بود که سرعت افزایش قیمت دلار در بازار داخلی را زیاد کرد. از نگاه آنها، پس از مرگ مهسا امینی و اتفاقات رخ‌داده در کشور، به تدریج تمایل برای تبدیل ریال به دلار و سایر ارزها بیشتر شد و نااطمینانی‌های به وجودآمده، تقاضا برای دارایی‌های امن را بالا برد. در کنار این، تغییر رئیس کل بانک مرکزی نیز نتوانست موج صعودی نوسان دلار را متوقف کند و این ارز حتی در مقاطعی در بازار صرافی‌های رسمی نیز در کانال 50 هزارتومانی مورد مبادله قرار گرفت. شدت تلاطم در بازار ارز در زمستان به اندازه‌ای بالا رفت که حتی مرزهای 40 و 55 هزارتومانی نیز مانع از حرکت افزایشی‌های بازار نشدند.

زمستان پرتلاطم دلار در بازار آزاد

روند تغییرات نرخ دلار رسمی از سال 1398

نوسان بهاری متفاوت از سال 1400

بازار ارز در ابتدای فروردین‌ماه در اواسط کانال 26 هزارتومانی قرار داشت و در خردادماه به کانال 33 هزارتومانی وارد شد. این شدت نوسان برای بخش زیادی از فعالان غیرمنتظره بود و کمتر کسی انتظار داشت که اسکناس آمریکایی طی یک فصل بالای 20 درصد افزایش قیمت را تجربه کند. این اتفاق در حالی رخ داد که میزان رشد دلار در سال 1400 حدود شش درصد بود. در سال 1400 حتی قبل از انتخابات رئیس‌جمهوری، شایعه رسیدن توافق با آمریکا موجب شده بود که میزان فروش‌ها در بازار به شکل هیجانی بالا برود و اسکناس آمریکایی نوسان در کانال 21 هزارتومانی را تجربه کند.

البته اسکناس آمریکایی در پاییز سال 1400 توانسته بود تا نزدیک کانال 33 هزارتومانی پیشروی کند، ولی در زمستان 1400 فروش‌های ارزی بیشتر شد و این ارز تا کانال 26 هزارتومانی عقب‌نشینی کرد. با شروع دور هشتم نشست‌های هسته‌ای ایران و گروه 1+4 در دی‌ماه 1400 بود که روند کاهشی قابل توجهی برای اسکناس آمریکایی آغاز شد.

با این حال، بهار 1401 برای معامله‌گران متفاوت بود. در این بهار میزان خریدها به اندازه‌ای زیاد شد که بازار با قدرت مرز 30 هزارتومانی را شکست، کانال‌های 31 و 32 هزار تومان را فتح کرد و وارد کانال 33 هزار تومان شد. بین کف و سقف قیمت دلار بهار 1401 حدود 25 درصد فاصله وجود داشت.

دلار در مجموع در بهار 1401 توانست حدود 21 درصد افزایش قیمت را تجربه کند. بازار سکه در این فصل 26 درصد افزایش یافت و بیشترین بازدهی را در میان دارایی‌های امن به ثبت رساند. بازار سهام نیز در بهار سال جاری از بازار دلار و سکه عقب‌تر بود و در مجموع شاخص کل بورس تنها 12 درصد تقویت شد.

عقبگرد خریداران دلار در تابستان

پس از اینکه اقبال به خرید دلار در بهار زیاد شد، در تابستان بیشتر معامله‌گران رفتار محتاطانه‌ای داشتند و کمتر کسی حاضر بود به راحتی در قامت متقاضی وارد بازار ارز شود. اسکناس آمریکایی که در انتهای تیرماه، 31 هزار و 700 تومان قیمت خورده بود، در انتهای شهریورماه در محدوده 31 هزار و 500 تومان قرار گرفت. به این ترتیب می‌توان مشاهده کرد که در تابستان نه‌تنها خبر از افزایش هیجان صعودی در بازار نبود که فروشندگان حتی قدری در بازار قوی‌تر ظاهر شده‌اند. دلار حتی در مقاطعی از تابستان 1401 به زیر مرز 30 هزار تومان برگشت و کانال 28 هزار تومان را به چشم دید. البته قدرت فروشندگان در ماه‌های تیر و مرداد بیشتر بود و با شروع شهریورماه قدری قدرت افزایشی‌های بازار ارز بیشتر شد. اسکناس آمریکایی در ماه شهریور بالای شش درصد رشد قیمت را به ثبت رساند و از کانال 29 هزارتومانی به اواسط کانال 31 هزارتومانی قدم گذاشت.

تابستان برای بازار سهام نیز اخبار خوشی نداشت و شاخص کل در انتهای تابستان به کمترین سطح ارزش از اسفند 1400 رسید. البته با اینکه بازارها در تابستان روند مثبتی نداشتند، گزارش‌های اقتصادی کلان نشان می‌داد که ممکن است در نیمه دوم سال، اتفاق متفاوتی در انتظار دلار، سکه و حتی بازار سهام باشد. حجم پایه پولی و نقدینگی بر پایه گزارش‌های بانک مرکزی در تابستان کاهش نیافت و این اتفاق در حالی رخ داد که برخی فعالان اقتصادی انتظار داشتند که با عنایت به نرخ‌های بالای فروش نفت، افزایش حجم صادرات این محصول و نیز اخبار مربوط به رشد قابل‌توجه درآمدهای مالیاتی، از شتاب رشد پایه پولی و نقدینگی به نحوه معناداری کاسته شود.

در فصل تابستان، گزارش‌های خبری مختلفی عنوان می‌کردند که چین میزان قابل توجهی از نفت ایران را خریداری می‌کند. با توجه به افزایش قیمت نفت پس از دوران کرونا، این احتمال وجود داشت که درآمدهای ارزی ایران به شکل قابل توجهی بیشتر شده باشد، امری که می‌توانست زمینه‌ساز تامین هزینه‌های جاری کشور شود. با این حال، چنان که اشاره شد، بررسی‌های آمارهای بانک مرکزی نشان می‌داد که در تابستان خلق پول در وضعیت نامطلوبی قرار داشت و این موضوع می‌توانست زمینه‌ساز رشد قیمت‌ها در پاییز و زمستان 1401 دلار و سکه شود.

بازگشت به رشد بالای 20 درصد

پس از اینکه در تابستان، وضعیت به سود افزایشی‌های بازار رقم نخورد، در ماه پاییز، خریداران به بازار بازگشتند و توانستند اسکناس آمریکایی را تقریباً با همان سرعتی بالا ببرند که این ارز در بهار رشد کرده بود.

دلار که در انتهای تابستان در کانال 31 هزارتومانی قرار داشت، در انتهای پاییز نزدیک به مرز 40 هزارتومانی به کار خود پایان داد و نزدیک به 25 درصد افزایش قیمت را به ثبت رساند. تحلیلگران فنی باور داشتند که تثبیت اسکناس آمریکایی بالای مرز 32 هزارتومانی موجب شد که به مرور انتظارات صعودی در بازار تقویت شود و سرمایه‌گذاران با خیال راحت‌تری در موقعیت خرید قرار بگیرند.

روند صعودی دلار در پاییز موجب شد که قدرت بازارساز نیز در چشم معامله‌گران کمرنگ‌تر شود. در این فصل به نظر می‌رسید که بازارساز تنها توان ضربه‌گیری از نوسانات دلار را دارد و خبری از تغییر جهت‌های معنادار در معاملات اسکناس آمریکایی نبود.

سایر بازارها نیز در پاییز روند معنادار صعودی داشتند، عاملی که خبر از تغییر قابل توجه انتظارات تورمی می‌داد. شاخص کل بورس در ماه آبان بالای 5/7 درصد تقویت شد و در آذرماه نیز این شاخص بیش از شش درصد رشد را نشان می‌داد. در بازار سکه حتی میزان رشد شدیدتر از بازار سهام و دلار بود و این فلز گران‌بها بالای 30 درصد افزایش را در پاییز به ثبت رساند. هر قطعه سکه امامی در ابتدای فصل پاییز در قیمت 14 میلیون و 340 هزار تومان معامله شد و در 30 آذرماه قیمت مسکوک یادشده به 18 میلیون و 700 هزار تومان رسید.

پس از رشد شدید مجموع بازارها، برخی فعالان انتظار اصلاح قیمت دلار و سکه در زمستان را داشتند. با این حال، آتش‌بازی بازار دقیقاً در زمستان کلید خورد، به‌طوری که در مقطعی دلار 20 هزار تومان رشد را نسبت به انتهای پاییز تجربه کرد. شماری از تحلیلگران باور داشتند که رشد دلار در پایان پاییز تحت تاثیر بالا رفتن تقاضای فصلی و فشار مسافرت‌ها در آستانه ژانویه در کنار بالا رفتن تقاضای تجاری صورت گرفته است. آنها انتظار داشتند که با خروج مجموعه تقاضاهای یادشده، به مرور میزان سرعت افزایش اسکناس آمریکایی کاهش پیدا کند و با نزول سنتی تقاضا در فصل زمستان، دلار افت قیمت را تجربه کند. گفته می‌شد که در فصل زمستان، میزان فروش ارزی شرکت‌های تجاری بیشتر می‌شود و این موضوع احتمال تقویت سمت عرضه ارز را مطرح می‌کرد. با این حال، در عمل، زمستان 1401 برای بازار ارز یادآور ثبت رکوردهای افزایشی پیاپی بود.

صعود به کانال‌های باورنکردنی

در ابتدای سال 1401، بخشی از فعالان انتظار داشتند که اسکناس آمریکایی در مسیر افزایشی حرکت کند. با این حال، کمتر کسی باور داشت که دلار به سوی مرزهای 50 و 60 هزارتومانی حرکت کند. وضعیت بازار در دی‌ماه 1401 آنچنان به دایره جنون کشیده نشده بود. این ارز در ماه دهم سال 10 درصد افزایش قیمت را به ثبت رساند و از کانال 39 هزارتومانی به کانال 42 هزارتومانی سرک کشید.

معامله‌گران ارزی در دی‌ماه بسیار محتاط‌تر از معامله‌گران سایر دارایی‌ها بودند و می‌توان گفت که دلار در ابتدای زمستان از سایر بازارهای دارایی جا ماند. سکه در دی‌ماه بیش از 25 درصد رشد کرد و رشد طلای 18 عیار به حدود 15 درصد رسید. شاخص کل بورس نیز در دی‌ماه رشد بیشتری نسبت به دلار داشت. رفتار دلار نسبت به سایر بازارها نشان می‌داد که معامله‌گران این بازار با احتیاط خرید و فروش‌های ارزی خود را تنظیم می‌کنند. در سناریوی دیگر، برخی فعالان باور داشتند که میزان عرضه ارز به وسیله بازارساز به اندازه‌ای بوده است که مانع از قدرت‌نمایی‌های سنگین افزایشی‌های بازار شود.

پیشروی دلار در کانال 40 هزارتومانی در بهمن‌ماه ادامه پیدا کرد. اسکناس آمریکایی توانست خود را نزدیک به مرز 50 هزارتومانی کند و در محدوده 48 هزار و 500 تومان در انتهای ماه یازدهم سال به کار خود پایان داد. هر دلار که در پایان اسفند 1400 با قیمت 26 هزار و 250 تومان معامله می‌شد در 30 بهمن 1401 به 48 هزار و 500 تومان رسید و به این ترتیب در بازه 11‌ماهه مورد اشاره، حدود 85 درصد رشد را تجربه کرد.

دلار در بهمن‌ماه نیز نسبت به سکه روند آرام‌تری داشت و به بازدهی 12‌درصدی اکتفا کرد. این در حالی بود که سکه امامی در بهمن‌ماه 22 درصد رشد قیمت را به ثبت رساند. نکته عجیب‌تر این بود که معامله‌گران ترجیح دادند در ماه بهمن، بخشی از سرمایه‌های خود را از بازار سهام خارج کنند، امری که موجب شد شاخص کل بازار سهام بیش از 9 درصد از ارزش خود را از دست بدهد.

دنیای اقتصاد گزارش داده بود که رشد قابل توجه بازارها حاکی از آن است که انتظارات تورمی در زمستان به بالاترین مقدار خود رسیده و این تورم انتظاری خود را در قالب افزایش قیمت دارایی‌ها نمایان کرده است. همچنین تحولات سیاسی کشور و کمرنگ شدن انتظارات مثبت نسبت به افزایش تجارت خارجی و بهبود تراز تجاری کشور در سرعت بخشیدن به رشد قیمت دارایی‌ها بسیار موثر بود.

مدت زمان کوتاهی از ماه پایانی زمستان نگذشته بود که میزان نوسان در بازار دلار به اوج رسید. مرز 50 هزارتومانی اسکناس آمریکایی به راحتی شکسته شد و دلار به آسانی توانست در مقطع کوتاهی در بازار آزاد مزه مرز 60 هزار تومان را بچشد. بازارساز نرخ‌های بازار آزاد را به رسمیت نشناخت و عنوان کرد که به تقاضای واقعی ارز کشور در سامانه‌ای به نام مرکز مبادلات ارز پاسخ خواهد داد. در این سامانه، قیمت دلار تا اواسط اسفند به بالای محدوده 45 هزارتومانی نرفت. البته صرافی‌های واسطه بازارساز در هفته دوم اسفندماه تصمیم گرفتند با نرخ‌های نزدیک به نرخ بازار، اقدام به عرضه ارز کنند و همین اتفاق موجب شد که تا حدی شدت التهابات بازار کاهش پیدا کند.

تکرار شوک در بازار ارز؟

سرعت رشد شدید دلار در زمستان موجب شده است که برخی فعالان انتظارات صعودی برای ابتدای سال 1402 داشته باشند. این گروه‌ها عنوان می‌کنند که دلار از شهریورماه سال 1401 در یک مسیر افزایش مداوم قرار گرفته و روزبه‌روز نیز شدت رشد قیمت بیشتر شده است، در نتیجه تصور می‌کنند که ممکن است همین روند در سال 1402 ادامه پیدا کند. با این حال، برخی اتفاقات سیاسی ممکن است رفتارهای متفاوتی را در بازار ارز ایجاد کند.

به عنوان مثال در صورتی که ایران در مورد مسائل هسته‌ای با آژانس به توافق‌هایی دست پیدا کند، سمت‌وسوی انتظارات در بازار ارز تغییر خواهد کرد. برای بازار در شرایط کنونی اخبار سیاسی اهمیت زیادی دارد، به‌خصوص که تحریم‌ها روزبه‌روز شدیدتر شده است و این موضوع از لحاظ روانی، فضای بازار را تحت تاثیر قرار داده است. برخی فعالان نیز عنوان می‌کنند گرایش به مهاجرت زیاد شده است و این موضوع نیز ممکن است روند قیمت دلار در سال 1402 را تحت تاثیر قرار دهد. شاید کنار گذاشتن عرضه ارز به شکل سهمیه‌ای بتواند دست بازارساز برای کمک به مدیریت بازار ارز را باز کند ولی هم‌چنان تقاضای احتیاطی دشوار است که بدون تغییرات معنادار سیاسی از بازار خارج شود.

بخشی از فعالان باور دارند که تکلیف برجام در همین بهار 1402 مشخص خواهد شد. احیای برجام با رسیدن به یک توافق موقت هسته‌ای برای کاهش تحریم‌ها می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت دلار به مسیر نزولی شود. با این حال، فعال شدن مکانیسم ماشه از نگاه برخی معامله‌گران می‌تواند دلار را برای رشد بیشتر تحریک کند.

بیشتر بخوانید:

• شوک جراحی اقتصادی به قیمت دلار / مقصر افزایش نرخ ارز کیست؟

35217