وعده سلاجقه درباره سد پرحاشیه چمشیر / شوربختی در انتظار عروس زاگرس؟

در حالی که وزات نیرو خبر از احتمال آبگیری سد چمشیر تا پایان آذر را داده است؛ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید، اجازه ایجاد سدی مشابه گتوند 2 را نمی‌دهیم.

به گزارش خبرنگار مهر، سد «چم‌شیر» در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد و بر روی رودخانه زهره در مراحل پایانی ساخت قرار دارد. سدی که وزارت نیرو آن را حیات‌بخش برای شرق خوزستان می‌داند اما برخی کارشناسان و دوست داران محیط زیست آن را زمینه‌ساز مرگ عروس زاگرس یا همان رودخانه زهره و خسارت سنگین برای خوزستان معرفی می‌کنند.

رودخانه زهره در واقع رودخانه‌ای به طول 475 کیلومتر که از دو رود «فهلیان» و «تنگ شیو» در شهرستان ممسنی استان فارس سرچشمه می‌گیرد و با عبور از گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد به سمت خوزستان و درنهایت خلیج‌فارس ادامه راه می‌دهد. اما حالا دغدغه‌مندان محیط زیست درباره مرگ این عروس زیبای زاگرس هشدار داده اند و از عواقب جبران ناپذیر آبگیر سد چمشیر بر محیط زیست و حیات وحش می‌گویند.

سد چم‌شیر، بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی (آر. سی. سی) ایران است با دارا بودن مخزن 2.3 میلیارد مکعب، دریاچه‌ای به طول 48 کیلومتر و وسعت 51 کیلومتر مربع است قرار بود دی ماه امسال آبگیری شود ولی به دلیل شائبه‌های فراوان در مورد عملکرد و عوارض احتمالی هنوز آبگیری نشده ولی برخی می‌گویند شمارش معکوس برای آبگیری این سد پرحاشیه آغاز شده است.

هشدار درباره تکرار تراژدی گتوند 2/ سدسازی نیازمند شفافیت است

برخی از کارشناسان و متخصصان محیط زیست و آب معتقدند اگر چمشیر آبگیری شود، تراژدی گتوند 2 تکرار می‌شود و به شدت مخالف آبگیری سد چمشیر هستند.

مهدی فصیحی هرندی پژوهشگر دیپلماسی آب در رابطه با این موضوع گفت: بررسی موردی سدها امری صحیح نیست و باید مساله بزرگ‌تری که سال‌های سال در مورد آن بحث شده است را مورد برسی قرار داد. اما درمورد چم‌شیر مناقشه‌ای دارد که عده‌ای می‌گویند چاه‌های نفت در آن منطقه وجود دارد و شرایط مشابهی با گتوند دارد. به نظر می‌رسد با توجه به عدم وجود اطلاعات و اینکه متأسفانه در پروژه‌های مهندسی سد به قدری عدم شفافیت وجود دارد که هر پروژه‌ای که اجرا می‌شود بدون آنکه اطلاعاتی به دست کارشناسان برسد آنها مجبور می‌شوند گمانه زنی‌هایی مبتنی بر شواهد علمی داشته باشند.

این پژوهشگر آب ادامه داد: سد سازی همانند انتقال آب دریای خزر به سمنان است مباحث زیست محیطی آن مطرح نشد و پس آن این مساله که آیا انتقال یک متر مکعب آب اقتصادی است یا خیر سخنی به میان نیامد.

گتوند یکی از فاجعه بارترین سدهای ایران است

وی ادامه داد: زمانی که سد ساخته می‌شود، برای آن اهدافی نیز تعیین می‌شود؛ تأمین آب شرب، کشاورزی و تولید برق به هر دلیلی هر یک از این دلایل محقق نمی‌شود.

فصیحی در خاتمه اضافه کرد: زمانی که در چرخه طبیعی دست برده می‌شود طبعات جبران ناپذیری به بار می‌آورد، به عنوان مثال گتوند یکی از فاجعه بارترین سدهای ایران است که اگر روال‌های قبلی ادامه پیدا کند چم‌شیر تجربه دوباره گتوند است، سوالی که وجود دارد اصلاً نیروگاه سد گتوند کار می‌کند یا خیر؟ اصلاً چرا نیروگاه گتوند فعالیت ندارد، آیا به جز شوری آب دلیلی دارد، چرا زمانی که پژوهشگری برای انجام تحقیقات به آن منطقه می‌رود تنها از محدوده خاصی امکان نمونه برداری وجود دارد؟ همگی سوالاتی است که باید به آنها پاسخ داده شود. زمانی که از اتفاقات گذشته درس نمی‌گیریم کنشگران به این سمت می‌روند که قطعاً فسادی در این عرصه وجود دارد.

خطر ایجاد کانون‌های بزرگ ریزگرد

حسین آخانی عضو هیئت علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران نیز در این زمینه معتقد است: آبگیری سد باعث می‌شود جلوی سیلاب‌های رودخانه زهره گرفته شود و با این کار مانداب‌هایی که در اطراف هندیجان وجود دارد، آبی دریافت نمی‌کنند و به کانون‌های بزرگ ریزگرد تبدیل می‌شوند. موضوع دیگری که سازندگان سد به عنوان یک نکته مثبت از آن یاد می‌کنند

به گفته این پژوهشگر، گونه‌های درختی و درختچه‌ای در سازند گچساران به سختی رشد می‌کنند و فقط گونه‌های اندکی در آنجا دوام می‌آورند و در حال حاضر حدود 500 هکتار جنگل در بستر آن رودخانه زهره وجود دارد و با آبگیری سد این پوشش از بین خواهد رفت. آخانی همچنین گفت: وقتی سد آبیاری شود به دلیل تجمع مواد آلی که در آنجا وجود دارد با انتشار متان مواجه می‌شویم که یک گاز گلخانه‌ای است.

مزایای آبگیری سد از نگاه کارشناسان وزارت نیرو

اما برخی در بخش وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای استان رویکرد موافق دارند. آرش مصلح، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویر احمد گفت: تأمین آب زمین‌های کشاورزی پایین دست از مهمترین مزایای احداث سد "چم‌شیر" در استان است که با توجه به خشکسالی‌های پیاپی سال‌های اخیر نیازی برای تحقق کشاورزی پایدار و بهبود وضعیت معیشتی بهره برداران است.

وی تاکید کرد: تولید انرژی برقابی به میزان 482 گیگاوات ساعت در سال از دیگر مزایای این سازه بزرگ آبی است که می‌تواند بخشی از برق مورد نیاز استان کهگیلویه و بویراحمدی را تأمین کند.

به گفته مصلح، حدود 125.6 میلیون متر مکعب از آب سد چم‌شیر برای مصارف صنعت و کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد اختصاص دارد که تحقق این میزان آب، رونق تولید و اشتغال در این حوزه‌ها را به دنبال خواهد داشت.

وی تاکید کرد: پیش بینی احداث طرح دهکده گردشگری پیرامون این سد که دارای ردیف بودجه ملی است نیز روزنه امید بخش دیگری برای رونق گردشگری و ایجاد تعداد پرشماری فرصت شغلی جدید پس از بهره برداری از سد خواهد بود.

نمایندگان مجلس: چم‌شیر اصلاً نباید آبگیری شود

اما درباره این موضوع برخی نمایندگان مجلس هم مخالفت دارند. سید کریم حسینی نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه آبگیری سد چم‌شیر تکرار تراژدی تلخ سد گتوند در خوزستان است، گفت: این سد اصلاً نباید آبگیری شود. نمایندگان خوزستان مخالفت خود را با آبگیری سد چم‌شیر به وزارت نیرو و همچنین افرادی که در دولت پیگیر این مساله هستند اعلام کرده‌اند و این سد اصلاً نباید آبگیری شود.

وی با بیان اینکه سد چم‌شیر در مسیر رودخانه زهره است، افزود: متأسفانه این سد ساخته شده اما مخالفت نمایندگان خوزستان برای آبگیری سد همچنان پابرجا است زیرا این مخالفت براساس نظارت کارشناسان این حوزه است.

نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی گفت: براساس بررسی‌ها و نظارت کارشناسان، در بستر دریاچه این سد و مسیر رودخانه، لایه‌های نمکی وجود دارد و اگر سد آبگیری شود کیفیت آب رودخانه به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و شور خواهد شد. همچنین با آبگیری سد چم‌شیر فاجعه‌ای که در خصوص تجربه تلخ سد گتوند رخ داد دوباره تکرار می‌شود.

آبگیری سد چم‌شیر یک تهدید جدی برای محیط زیست

حسینی عنوان کرد: آبگیری سد چم‌شیر یک تهدید جدی برای محیط زیست خوزستان به ویژه جنوب شرق خوزستان و کاملاً غلط است. در حال حاضر و پیش از آبگیری این سد در رودخانه زهره چشمه‌های آب شور وجود دارد که وضعیت این رودخانه را با توجه به دبی آن، خاص کرده است و آبگیری چم‌شیر برای منطقه بسیار مشکل‌ساز خواهد شد.

وی ادامه داد: با توجه به وضعیت مخزن سد چم‌شیر، آبگیری این سد منجر به انحلال نمک و آهک در آب شده و وضعیت کیفی آب به شدت کاهش پیدا خواهد کرد و از این رو سد اصلاً نباید آبگیری شود و آبگیری آن کاملاً نادرست و آسیب زننده است.

80 هزار هکتار اراضی خوزستان از بین می‌روند

نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه افزایش انحلال نمک و آهک در آب منطقه یک بحران زیست محیطی جدی را ایجاد خواهد کرد، گفت: حدود 80 هزار هکتار اراضی خوزستان تحت پوشش آب این سد خواهند بود و در صورت آبگیری آن و رهاسازی آب سد، قطعاً شاهد از بین رفتن و شور شدن این اراضی خواهیم بود.

حسینی عنوان کرد: تجربه احداث سد گتوند در خوزستان یک تراژدی دردناک و تجربه‌ای بسیار تلخ است که باعث بروز مشکلات زیست محیطی فراوانی در استان شد و در صورتی که مجدداً این تجربه تلخ با آبگیری سد چم‌شیر تکرار شود قطعاً کشاورزی خوزستان با مشکلات جدی مواجه خواهد شد و همچنین مسائل زیست محیطی فراوانی گریبانگیر استان می‌شود.

چم‌شیر کامل تحت رصد سازمان حفاظت محیط زیست است

درباره اقدامات و رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست به سراغ علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست رفتیم. وی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره موضوع آبگیری سد چم شیر و گلایه دوستداران محیط زیست و دغدغه‌های مردم در این زمینه اظهار داشت: این موضوع تحت رصد سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. هفته گذشته به کهگیلویه و بویراحمد سفر کردم. این مسئله برایم مهم است و سازندهای منطقه را هم می‌شناسم.

وی افزود: سازندهای گورپی، میشان، آقاجاری و گچساران از جمله سازندهای زمین شناسی این منطقه است که معمولاً املاح دارند و جنس سنگ به صورتی بوده که اگر به آن آب برسد یا انحلال ایجاد می‌کند و یا کیفیت آب سریع تغییر خواهد کرد.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: سد چم شیر به ویژه دریاچه روی سازند گچساران ساخته شده و طبق اطلاعات وزارت نیرو و مدیر آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد و افرادی که تخصص زمین شناسی دارند می‌گویند بهره برداری از سد مشکلی ندارد.

به ملت هم قول می‌دهم که اجازه ایجاد گتوند 2 را نخواهیم داد

به ملت هم قول می‌دهم که اجازه ایجاد گتوند 2 را نخواهیم داد. کاملاً مسئله سد چم شیر باید به لحاظ علمی و تخصصی بررسی شود.

سلاجقه تصریح کرد: من به آنها گفته ام و به ملت هم قول می‌دهم که اجازه ایجاد گتوند 2 را نخواهیم داد. کاملاً مسئله سد چم شیر باید به لحاظ علمی و تخصصی بررسی شود. وی تاکید کرد: من به وزیر نیرو نامه زده ام که چاهک و گمانه‌ها را تصادفی در محل دریاچه و سد احداث کنم و در واقع به نوع لایه لایه بررسی‌ها صورت بگیرد و به ما بگویند که جنس سنگ‌ها از چه است. همچنین معاون محیط زیست انسانی و گروه‌های تخصصی هم بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اگر مشخص شد که آبگیری مشکلی برای محیط زیست ندارد به هر حال سد در مرحله بهره برداری بوده و یک سرمایه کشور محسوب می‌شود لذا عقل سلیم حکم می‌کند با توجه به کم آبی و ایجاد دیواره سد، جلوی رودخانه، آبگیری شود. از طرفی اگر مطمئن شویم محیط زیست آسیب می بیند اجازه ایجاد گتوند 2 را نمی‌دهیم.

در وزارت نیرو برای آبگیری سد تاریخ تا پایان آذر را اعلام کرده بودند

در وزارت نیرو برای آبگیری سد تا پایان آذر تاریخ اعلام کرده بودند ولی ما گفتم تا وقتی که راستی آزمایی نشود و داده‌ها توسط مجموعه دو طرف تأیید نشود اجازه آبگیری به سد را از سوی سازمان حفاظت محیط زیست نخواهیم داد.

وی اعلام کرد: در وزارت نیرو برای آبگیری سد تا پایان آذر تاریخ اعلام کرده بودند ولی ما گفتم تا وقتی که راستی آزمایی نشود و داده‌ها توسط مجموعه دو طرف تأیید نشود اجازه آبگیری به سد را از سوی سازمان حفاظت محیط زیست نخواهیم داد.

حتی سد تنگ سرخ هم در دولت قبل بهره برداری از آن مجوز داده شده است

سلاجقه در پاسخ به این پرسش که مجوز اولیه آبگیری از سد را در محیط زیست چه کسی صاد کرده است گفت: ببینید این قضیه بر اساس ارزیابی‌ها مجوز داشته است. حتی سد تنگ سرخ هم در دولت قبل بهره برداری از آن مجوز داده شده و ارزیابی‌های محیط زیستی انجام گرفته است.

وی بیان داشت: سرمایه ملی کشور در قالب ایجاد سد در چم شیر خوابیده و تبدیل به دیوار سد شده که این دیوار، سیستم هیدرولوژیکی را در منطقه به هم زده است. از طرفی بحث سازندهای زمین شناسی هم مطرح بوده و باید این را هم در نظر داشت در پایین دست سد و در فاصله 3 کیلومتری از آن، چشمه‌هایی با آب شور با کیفیت نامناسب است.

کارشناسان خودمان را به محل اعزام می‌کنیم

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ما در حال پیگیری هستیم که اگر دریاچه سد مشکل دارد یا گنبد نمکی نهفته در منطقه باشد و یا هر علت دیگری مجوز آبگیری را نمی‌دهیم تا مبادا آب با کیفیت منطقه دچار آسیب هم بشود.

وی گفت: ما کارشناسان خودمان را به محل اعزام می‌کنیم و مرتب نامه نگاری هم با وزیر نیرو داشته ایم. آنها چاهک آزمایشی می‌گذارند ما هم گفتیم راستی آزمایی می‌کنیم. از مردم بابت مطالبه گری شأن تشکر می‌کنم و به آنها قول می‌دهیم که طبق وظیفه دستگاهی و ملی عمل کنیم و تصمیم درستی اتخاذ شود.

شوربختی در انتظار زهره؟

همزمان با نزدیک شدن به روزهای پایانی آذر به نظر می‌رسد اختلافات بر سر آبگیری سد چمشیر بیشتر شده است. وزارت نیرو اصرار به آبگیری سد دارد و حالا باید منتظر ماند و دید راستی آزمایی ها از نحوه عملکرد سد دقیقاً به چه صورت انجام می‌شود.