پاسخگویی دستگاه‌های اجرایی در مواقع بحرانی نقش مهمی در افزایش تاب‌آوری جامعه دارد

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم, وبینار "دوشنبه‌های سوهانک" با موضوع "تاب‌آوری اجتماعی"» با حضور حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، مجید صفاری‌نیا عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و امیر مسعود امیرمظاهری دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد، (دوشنبه 27 دی‌ماه) برگزار شد.

موسوی چلک در این وبینار گفت: تاب‌آوری اجتماع ظرفیت سازگاری و انطباق‌پذیری در شرایط بحرانی مختلف در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، روانشناختی، بهداشتی، و بحران‌های طبیعی و غیر طبیعی را افزایش داده و تأثیرات منفی بحران‌ها را کاهش می‌دهد و بازگشت به زندگی را به دنبال خواهد داشت.

وی ادامه داد: در جامعه‌ای که تاب‌آوریِ اجتماعی بالا باشد، شاهد کاهش آسیب‌پذیری، افزایش همبستگی اجتماعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قبال دیگران و افزایش مدارای اجتماعی خواهیم بود. حفظ کارکرد‌های جامعه در شرایط بحرانی و کاهش جرایم و آسیب‌های اجتماعی از جمله ویژگی‌های دیگر جامعه برخوردار از تاب‌آوری بالاست. اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و در مجموع افزایش شاخص‌های سرمایه اجتماعی مشخصه دیگر چنین جامعه‌ای است که تحقق این مؤلفه‌ها در کنار مؤلفه‌های مهم دیگر می‌تواند زمینه را برای افزایش امنیت همه جانبه در شرایط بحران بیش از پیش فراهم کند.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران بیان کرد: موضوع مهم دیگری که در این زمینه اهمیت زیادی دارد، سرمایه انسانی در هر جامعه‌ای هستند که نباید به راحتی از کنار آن گذشت. حضور نیروی انسانی کارآزموده و متعهد به جامعه و خانواده می‌تواند ظرفیت خوبی باشد. همچنین علاقه‌مندی مردم به فعالیت‌های داوطلبانه و سازمان‌های غیردولتی و گروه‌های محلی قوی، اعتماد به مدیران و سیاستگذاران و..., اعتماد به دستگاه‌های اجرایی دولتی، خصوصی و... هم، موضوع مهم دیگری است که در افزایش تاب‌آوری اجتماعی تأثیر چشمگیری دارد.

موسوی ادامه داد: وجود زیرساخت‌های مختلف از جمله قوانین و سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی مناسب، احصاء هویت (هویت اجتماعی)، رفاه و تأمین اجتماعی فراگیر، جامع، کافی و پایدار، دسترسی برابر به خدمات و اطمینان از رعایت حقوق شهروندی هم می‌توانند از مؤلفه‌های مهم در افزایش تاب‌آوری اجتماعی باشند. ضمن این که نباید از توانایی استفاده از مهارت‌های ارتباط اجتماعی و مهارت‌های مداخله‌ای در شرایط بحرانی، آموزش مردم در این زمینه‌ها برای مقابله با بحران‌های مختلف، حمایت اجتماعی از افراد مردم به‌ویژه افراد دارای نیاز‌های خاص و گروه‌های هدف مددکاران اجتماعی و... هم غفلت کرد.

وی تصریح کرد: موضوع مهم دیگر که اهمیت زیادی دارد، مشارکت مردم در تصمیم‌سازی‌ها در این شرایط است. مشارکت مردم کمک می‌کند نیاز‌های دارای اولویت از نظر آنان در تصمیم‌گیری‌ها و اجرا مورد توجه قرار گیرد و این می‌تواند مسئولیت‌پذیری‌شان در اجرا را هم افزایش دهد.

موسوی چلک بیان کرد: عملکرد دستگاه‌های اجرایی در شرایط بحرانی و چگونگی پاسخگویی آنان و اطلاع رسانی‌های به‌موقع و مناسب و شفاف و دقیق در این شرایط نقش بسیار مهم در افزایش تاب‌آوری و جلوگیری از اعتراضات اجتماعی دارد. نمونه آن را در اتفاقات مربوط به افزایش یک‌باره قیمت بنزین در کشور سال 1398 دیدیم که منجر به اعتراضات اجتماعی در خیابان‌ها شد که هزینه‌های انسانی و مادی و... زیادی بر جامعه و مردم تحمیل شد.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران خاطرنشان کرد: اگرچه بسته به نوع بحران ممکن است حوزه‌های مختلفی اهمیت پیدا کنند, مثلا در بحران‌های مختلف از جمله بحران‌های طبیعی زیرساخت‌های مختلفی مانند دسترسی به راه‌های مواصلاتی و حمل و نقل، خدمات بهداشتی درمانی، مراکز خرید و... هم اهمیت خاص خود را پیدا می‌کنند. در همین نوع بحران‌ها, موضوع وضعیت امنیت ساختمان‌ها و امکان عمومی و سرمایه مالی هر جامعه هم اهمیت خواهند داشت.

مجید صفاری‌نیا عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور گفت: تاب‌آوری به مثابه نبض یا یکی از نشانگر‌های اجتماعی است که موید وضعیت روانی و اجتماعی جامعه برای گذران زندگی روزمره و مواجهه با تغییرات و عبور از بحران‌های اجتماعی است. چنانچه تاب‌آوری اجتماعی در سطح بالایی باشد، امکان بیشتری برای سازگاری با تغییرات و بحران‌های اجتماعی و دستیابی به تعادل مجدد متصور است و در این صورت ساخت نظام اجتماعی می‌تواند در سطح بالاتری به نظم و تعادل دست یابد که در نهایت پویایی اجتماعی را در پی خواهد داشت.

وی ادامه داد: نمونه بارز این تاب‌آوری اجتماعی را می‌توان در دفاع مقدس مشاهده کرد که به مدد آن علیرغم همه مشکلات تنگنا‌های اقتصادی و جنگ به واسطه سرمایه اجتماعی، همبستگی و احساس تعلق، تاب‌آوری اجتماعی بالایی پدید آورده بود.

عضوهیئت علمی دانشگاه پیام نور تشریح کرد: اکنون آمارهای اجتماعی دلالت بر این می‌کند که تاب‌آوری اجتماعی روندی نزولی داشته و شاهد این امر افزایش نزاع‌های خیابانی (هر دقیقه یک نزاع ثبت در پزشکی قانونی)، میزان طلاق، نرخ خودکشی سالانه، مسائل ناشی از گرانی و تورم، مهاجرت نخبگان و کادر درمان، حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیر رسمی، افزایش نزاع‌های خانوادگی منجر به جرح پس از کرونا، تکانش‌های هیجانی به مناسبت‌های مختلف، اختلال هویتی و هنجار ستیزی، فقر، بیکاری، کودکان کار، تشدید نابرابری و محرومیت اجتماعی، انباشت ناکامی و نارضایتی و..., از جمله‌های مسائلی است که شاید به مراتب از دیگر حوزه‌های اقتصادی و سیاسی اولویت بیشتری داشته باشد.

صفاری‌نیا افزود: به عنوان نمونه اگر فرض کنیم در سطح خرد, نهاد خانواده با مشکلات اقتصادی، بیماری، سازگاری زوجین مواجه باشد در زمانی که همبستگی و پیوند‌های درون خانوادگی عمیق است، امکان گذر و رسیدن به تعادل در خانواده میسر است. ولی در صورتی که چنین نباشد، کوچکترین خدشه و مسئله‌ای سازگاری و تعادل را در خانواده برهم می‌زند. شایسته است در این زمان با سیاست‌های رفاه اجتماعی و ارتقای تاب‌آوری، امنیت روانی و بسترهای‌امید به آینده گام برداشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور بیان کرد: به همین جهت رواست کارگزاران و عاملان اقتصادی _ سیاسی و دیگر حوزه‌های تخصصی یک‌بار هم که شده به آموزه‌های علوم اجتماعی و توصیه‌های آن عنایت و اعتماد بیشتری داشته باشند. زیرا حتی در صورت حل بسیاری مسائل از اقتصادی گرفته تا روابط خارجی، مناقشات در حوزه سیاسی نظامی گرفته تا سلامت و محیط زیست، چنانچه سرمایه اجتماعی، همبستگی و احساس تعلق اجتماعی بهبود پیدا نکند، ختم به کاهش انواع تاب‌آوری روانی و اجتماعی نمی‌شود و به راحتی اگر دیگر حوزه‌ها دستاوردی داشته باشند، آن را مخدوش می‌کند.

امیر مسعود امیرمظاهری دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد، گفت: آمارهای موجود در خصوص تاب‌آوری اجتماعی دلالت بر این دارد که به این هشدار‌های اجتماعی دقت بیشتری داشته باشیم. ولی این توجه داشتن به معنی نیست که در مقابل بحران‌های اجتماعی نا‌امید باشیم، مشروط بر اینکه عزم ملی و یکپارچگی اجتماعی و نهادی سرلوحه این فعالیت‌ها قرار گیرد. توجه به تاب‌آوری مستلزم این است که کارگزاران و عاملان در حوزه تصمیم‌گیری آمادگی و شجاعت ذهنی و روانی در جراحی اجتماعی یا بازنگری اساسی در قوانین و دستورالعمل‌ها، سیستم‌ها و روش‌های تعامل با جامعه برآیند تا به تدریج شکاف‌ها و ناکامی‌های موجود ترمیم شود.

وی خاطرنشان کرد: این مهم می‌طلبد که جابجایی در اولویت‌ها صورت گیرد و مسائلی که به حوزه سیاستگذاری اجتماعی و فرهنگی مربوط است، مقدم‌تر پنداشته شوند. بدیهی است در صورت توفیق در این بخش، به دلیل اینکه از پشتوانه فرآیند‌های اجتماعی، اعتماد و مشارکت اجتماعی همه لایه‌های اجتماعی را به همراه دارد، تغییرات و اصلاحات به سایر حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی و... سرایت پیدا می‌کند و در نهایت ارتقای تاب‌آوری اجتماعی بر مدار همبستگی و سرمایه اجتماعی تحقق می‌یابد.