پاس گل روسیه به ایران

صنعت فولاد کشور با توجه به ظرفیت های بسیار از جمله ذخایر سنگ آهن، گاز و نیروی انسانی توسعه را در دستور کار خود قرار داد. واحدهای فولادی و حتی شرکت‌های بزرگ معدنی رفته‌رفته توسعه هرچه بیشتر را اجرایی کردند تا بتوانند علاوه بر تحقق تولید 55میلیون تنی در چشم‌انداز 1404 و تامین نیاز داخل، سهم خود را در بازارهای صادراتی نیز افزایش دهند.

افزایش صادرات فولاد در دهه 90 توانست ارز‌آوری این صنعت را به میزان چشمگیری بالا برده و سرمایه‌گذاری برای طرح های توسعه را تامین کند.

میزان تولید در این صنعت تا جایی پیش رفت که ایران در میان 10کشور اول تولیدکننده فولاد جهان قرار گرفت و در بحث صادرات در بازاری همچون بازار عراق حرف اول را می‌زد.

اما رشد در صادرات در نقطه ای از پیش‌بینی های صورت‌گرفته عقب ماند و چالش های بسیاری دامن گیر فولادی‌ها شد.

کمبود گاز در زمستان و در ادامه کمبود برق در تابستان، توانست علاوه بر کاهش صادرات حتی تامین نیاز داخلی را تحت‌تاثیر قرار دهد. اما این تنها مشکل فولادی ها نبود. تامین مواد اولیه و قوانین و مقررات ناگهانی میزان تولید و در ادامه صادرات را تحت‌الشعاع قرار داده است.

این در حالی است که موفقیت در بازار صادراتی تنها به قیمت تمام‌شده و کیفیت بازنمی‌گردد؛ بلکه حضور مداوم در بازار از مهم‌ترین فاکتورهای موفقیت در بازارهای خارجی است. اما چالش‌های یادشده باعث می‌شود در این بخش حضور ثابت در بازارهای صادراتی محقق نشود.

حال در شرایطی که افزایش صادرات می‌تواند به تامین نیاز ارزی کشور کمک کند، این چالش‌ها می‌تواند به فرصت‌سوزی دوباره تبدیل شود. اما چرا دوباره؟

روسیه بار دیگر فرصتی در اختیار صنعت فولاد ایران قرار داده است که بهره‌برداری از آن می‌تواند میزان صادرات در 15ماه پیش‌رو را تحت‌تاثیر قرار دهد.

این عوارض از ابتدای اکتبر سال‌جاری اجرایی می‌شود و تا پایان سال 2024 ادامه دارد که به گفته دولت روسیه برای جبران کسری بودجه و همچنین کاهش قیمت فولاد در بازار داخلی این کشور مصوب شده است.

روسیه بار اول در آغاز جنگ با اوکراین توانست بازار کامودیتی‌ها را افزایشی کند.

رشد قیمت‌ها بهترین فرصت برای افزایش صادرات ایران بود. اما وزارت صنعت، معدن و تجارت با وضع عوارض صادراتی بر محصولات فولادی، باعث عقب‌نشینی صادرکنندگان شد. البته این تصمیم ادامه‌دار نبود و در کمتر از یک‌ماه لغو شد، اما توانست بر میزان صادرات شش‌ماه اول 1401 اثر کاهشی داشته باشد.

حالا بار دیگر روسیه با وضع عوارض 7درصدی بر صادرات فولاد و سنگ‌آهن فرصتی در اختیار صنعت فولاد ایران برای افزایش صادرات قرار داده است. اما چالش‌هایی که پیش‌روی صنعت فولاد است می‌تواند بار دیگر به فرصت‌سوزی تبدیل شود.

تامین مواد اولیه از موضوعات مهمی است که می‌تواند تولید فولاد ایران و قیمت تمام‌شده آن را تحت‌تاثیر قرار دهد.

افزایش اکتشافات در سال‌های اخیر توانسته است به کمک فولادی‌ها بیاید؛ اما همچنان نگرانی‌ها در زمینه تامین مواد اولیه باقی است.

افزایش اکتشاف و اجرای پروژه‌های برون‌مرزی می‌تواند در تامین سنگ‌آهن موردنیاز تاثیر داشته باشد؛ اما این پروژه‌ها به‌سرعت نتیجه نخواهند داشت.

اما شاید اصلی‌ترین مانع امروز صنعت فولاد، چه در تامین نیاز داخل و چه حضور در بازارهای صادراتی، تامین انرژی باشد.

کمبود برق در تابستان سال‌جاری توانست تولید مردادماه را نسبت به اردیبهشت به میزان 50‌درصد کاهش دهد، در حالی که توانمندی داخلی واحدهای فولادی در رکوردزنی‌های ماهانه به‌خوبی قابل رویت است.

اما عدم‌تامین انرژی علاوه بر آنکه تحقق چشم‌انداز 1404 را با تردید همراه کرده، می‌تواند به کاهش صادرات و از دست رفتن بازارهایی منجر شود که در شرایط تحریمی به‌سختی به دست آمده است.

نگاهی به بازار عراق نشان می‌دهد که کشوری مثل ترکیه در تلاش است تا رقبا را کنار زده و سهم بیشتری را در اختیار بگیرد. ترکیه توانست بازار عراق را از آن خود کند و ایران را به جایگاه دوم برساند.

در حال حاضر ترکیه با افزایش 20درصدی قیمت برق صنایع، هزینه تولید فولاد در این کشور را افزایش می‌دهد، با این حال اثر چالش انرژی به میزانی است که می‌تواند رقابت‌پذیری ایران را کاهش دهد.

البته در کنار این موارد موضوعاتی همچون برگشت 100درصدی ارز حاصل از صادرات، وضع 2درصدی مالیات بر صادرات و دیگر بخشنامه‌های ناگهانی مانند ترمزی عمل می‌کند که سرعت قطار صادرات را کاهش می‌دهد.

امروز صنعت فولاد با توجه به سرمایه‌گذاری های بسیار و اشتغال‌زایی که به همراه دارد، دیگر زمانی برای از دست دادن نداشته و جبران چنین موضوعی آسان نخواهد بود.

دولت باید با حمایت ویژه از صنعت فولاد میزان صادرات غیرنفتی را افزایش دهد. توسعه میادین گازی و ساخت نیروگاه ها می‌تواند با کمک فولادی ها محقق شود، اما لازمه آن تسهیل این مسیر است. در غیر‌این صورت با توجه به برنامه‌ریزی کشورهای دیگر از جمله عربستان در توسعه صنعت فولاد و ورود به بازارهای منطقه سال‌های سختی برای رقابت در بازارهای جهانی پیش‌رو است.