پاشنه آشیل صنعت فولاد ایران کجاست؟
چالش‌های صنعت فولاد ایران عمدتاً از منظر زنجیره تولید مورد بررسی، آسیب‌شناسی و ارائه ی راه‌حل قرار گرفته است، اما شگفت‌انگیز این است که یکی از فوری‌ترین چالش‌های صنعت فولاد کشور نه در زنجیره تولید، بلکه در زنجیره مصرف قرار دارد! در واقع، عارضه‌یابی‌ها و راهکارها در صنعت فولاد عمدتاً بر سمتِ عرضه متمرکز بوده؛ درست در حالی که بحرانی بزرگ در سمتِ تقاضا وجود دارد که سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده...
برای ملموس شدن بحث از یک مثال عینی آغاز می‌کنیم: در دو ماهه تیر و مرداد سال جاری، یعنی در اوج فصل ساخت‌وساز در کشور و همزمان در اوج محدودیت‌های برق در سال جاری (در اوج مشکلات سمتِ عرضه فولاد و اوج فصلیِ تقاضا برای فولادهای ساختمانی)، حجم کلی عرضه میلگرد ساختمانی در بورس کالا، حدود 2 میلیون تن بوده که تنها 342 هزار تن آن معامله شده و در واقع 83 درصد حجم عرضه‌های میلگرد مشتری نداشته است! نکته اینجاست که در این دو ماه، اگر به واسطه محدودیت برق، سمت عرضه مشکلی نمی‌داشت و با نهایت توان تولید می‌کرد، بحران تقاضای ضعیف (بحران سمت تقاضا) حادتر می‌شد.
نگاهی به مصرف سرانه فولاد در ایران
بنا به گزارش انجمن جهانی فولاد، مصرف ظاهری سرانه محصولات فولادی در ایران در سال 2022 تنها 215.4 کیلوگرم به ازای هر نفر بوده است. مصرف ظاهری محصولات فولادی در ایران از سال 2015 تاکنون هر سال کمتر از 250 کیلوگرم به ازای هر نفر بوده است؛ این در حالی است که طرح جامع فولاد، مصرف سرانه فولاد در کشور را 400 کیلوگرم درنظر گرفته است. برای مقایسه در سال 2022 با وجود جهش بهای انرژی و تبعات اقتصادی جنگ اوکراین، مصرف ظاهری سرانه محصولات فولادی در ترکیه 360 کیلوگرم، در ایتالیا 422 کیلوگرم، در چین 646 کیلوگرم و در کره جنوبی 988 کیلوگرم بوده است.
چالش بخش مسکن برای صنعت فولاد
یکی از مهم‌ترین دلایل مصرف پایین فولاد در ایران، بحران مزمن در بخش مسکن است. بنا به آمارهای بانک مرکزی، در دوره 10 ساله 1391 تا 1400، میانگین نرخ رشد سالانه سرمایه‌گذرای در بخش ساختمان منفی 5.2 درصد بوده است. این در حالی است که در همین دوره، میانگین نرخ رشد سالانه تولید میلگرد در ایران مثبت 6.2 درصد بوده است. بحران سرمایه‌گذاری در بخش مسکن، باعث بحران تقاضای مصرفی خصوصاً برای مقاطع طویل فولادی شده است.
اما دلیل بحران سرمایه‌گذاری در بخش مسکن چیست؟ ایران دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان، هشتمین تولیدکننده بزرگ فولاد سیمان دنیا و هجدهمین کشور پهناور دنیا است و قاعدتاً نباید مشکلی در ساخت مسکن داشته باشد. ریشه بحران بخش مسکن در ایران به سهم بسیار بالای زمین از قیمت تمام‌شده مسکن بازمی‌گردد. بنا به آمارهای وزارت راه و شهرسازی، سهم زمین در قیمت مسکن در ایران به 60 درصد می‌رسد و در شهر تهران این عدد به 70 درصد نیز می‌رسد. برای مقایسه، طبق محاسبات کتاب جامع - آماری تحیلی فولاد ایران، سهم فولاد در قیمت ساختمان در تمام ماه‌های سال 1401، بین 1.4 تا 2.1 درصد در نوسان بوده است. به جرأت می‌توان گفت بازار زمین در ایران تنها بازار غیرتنظیم‌شده (Unregulated Market) و تنها بازاری است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم، هیچ مقرراتی بر آن حاکم نیست. حتی بازار آب‌نبات در ایران از طریق تنظیم بازار شکر، مقررات‌یابی می‌شود اما در بازار مسکن هیچ‌گونه رگولاتوریِ قیمتی دیده نمی‌شود. این امر باعث دهه‌ها احتکار زمین و سفته‌بازی مبتنی بر زمین در ایران شده است. عجیب اینجاست که بعضاً به‌خاطر ایجاد ثبات در قیمت مسکن، نرخ فولاد و سیمان در کشور با بخشنامه‌های متعدد کنترل می‌شود، اما بر بازار زمین که بیشترین سهم را در قیمت مسکن دارد، هیچ مقرراتی حاکم نیست!
بخش مسکن با بیش از 150 فعالیت اقتصادی، ارتباط تنگاتنگ و گسترده دارد و 12 درصد اشتغال کشور به این بخش مربوط می‌شود. بنابراین، پس‌لرزه‌های بحران در بخش مسکن را مستقیماً سایر بخش‌های اقتصادی نیز حس می‌کنند. از این منظر می‌توان گفت که پدیده احتکار زمین و گران‌فروشی و حباب‌سازیِ طولانی‌مدت در بازار زمین، منافع تمام فعالان اقتصادی و کلیه تولیدکنندگان در ایران را به خطر انداخته است. منافع محتکران زمین برخلاف منافع تمام فعالان اقتصادی در ایران است. این خطر البته برای تولیدکنندگان صنعت فولاد بسیار بزرگ‌تر است چرا که بخش مسکن و زیرساخت، بزرگ‌ترین بخش مصرف‌کننده فولاد در هر کشوری است.
تهدید اتکای بیش از حد به بازار جهانی فولاد
وقتی مصرف فولاد در داخل کشور در بلندمدت بسیار پایین باشد، با توجه به حجم تولید فولاد در ایران، راهی جز این نیست که تولیدکنندگان فولاد کشور بیش از پیش به بازارهای خارجی وابسته شوند. این موضوع یک تهدید جدی است؛ چرا که در بازارهای جهانی کامودیتی‌ها، از نفت، مس و سایر فلزات غیرآهنی گرفته تا غلات و لیتیوم، هیچ کالایی را سراغ نداریم که به اندازه فولاد در ابعاد جهانی با مازاد عرضه مواجه باشد. علاوه بر این‌که در بازارهای بسیار بزرگی نظیر چین، حجم بسیار زیادی از مازاد عرضه فولاد دیده می‌شود، مناطق بسیار کوچکی نظیر اقلیم کردستان عراق نیز تولید فولاد را افزایش داده‌اند و این منطقه اخیراً بر واردات میلگرد، تعرفه 30 درصدی وضع کرده است.
حجم عرضه فولاد در ایران نیز در حال افزایش است و ظرفیت تولید فولاد کشور که در سال 1401، 44.6 میلیون تن بوده تا سال 1404 به 55 میلیون تن خواهد رسید. در چنین شرایطی، حل بحران مصرفِ پایین فولاد در کشور، اهمیت حیاتی دارد چرا که در غیر این‌صورت، تولیدکنندگان فولاد کشور از نوسانات بازارهای جهانی فولاد، یعنی بازارهایی که اسیر مازاد شدید عرضه و انواع و اقسام تعرفه‌های وارداتی است، آسیب شدیدی خواهند دید.
تهیه و تنظیم: روابط عمومی گروه فراطرح / آدرس وبسایت: www.faratarhgroup.com / شماره تماس: 02128777 / آدرس: تهران، خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ملت، خیابان مهراد، پلاک 57
