پروژه انتقال آب خلیج‌فارس درگیر تغییرات مدیریتی
به دنبال اجرای طرح انتقال و تامین آب از خلیج فارس به فلات مرکزی کشور، وضعیت این ابر پروژه با میزان سرمایه‌گذاری 128هزار میلیارد تومانی، در‌هاله‌ای از سکوت باقی مانده است.
دنیای‌اقتصاد: براساس برنامه ریزی صورت گرفته قرار بود طرح انتقال و تامین آب از خلیج فارس پس از تکمیل فاز یک خط اول در آبان سال 99 و افتتاح دو فاز دیگر از این خط برای آبرسانی به سیرجان، مس سرچشمه و اردکان یزد، خط دوم آن از خلیج فارس و دریای عمان به سمت خراسان جنوبی و مشهدالرضا ادامه یابد. همچنین خط سوم برای استان اصفهان و خط چهارم از دریای عمان برای منطقه زاهدان و زابل در سیستان و بلوچستان آبرسانی کند. پیش از این در خصوص اجرای خط اول انتقال آب، شرکت‌های گل‌گهر، مس سرچشمه و چادرملو به محض دسترسی به آب صنعتی و دریافت امکان بهره‌گیری از آن، مرحله به مرحله در خصوص پیشرفت طرح و میزان سرمایه‌گذاری اطلاع‌رسانی داشته‌اند، اما با وجود پیگیری جزئیات روند پیشرفت خط اول از مدیران شرکت انتقال و تامین آب خلیج‌فارس، اطلاعات کافی در دسترس نیست. این در حالی است که این شرکت اخیرا دستخوش تغییرات مدیریتی شده و اکنون همتی جایگزین یاری مدیرعامل قبلی شرکت معرفی شده است.
*س_ میزان سرمایه‌گذاری هر یک از سهامداران در پروژه_س*ایده انتقال آب از خلیج‌فارس بر مبنای تامین آب کشاورزی استان کرمان شکل‌گرفت، اما با گسترش و توسعه صنعت معدن و فولاد در کشور نیاز این صنایع به آب روزبه روز نسبت به گذشته بیشتر شد. همزمان با بحران کمبود آب در کشور و کم بارشی، کارخانه‌های زنجیره فولاد روبه توسعه گذاشتند و مصرف آب در این صنایع برای تولید محصولات روبه فزونی گذاشت.
اگرچه ایده این طرح به زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی بازمی‌گردد و هدف از آن احیای صنعت و کشاورزی در استان‌های کرمان و یزد بود، اما پیاده‌سازی آن از سوی بخش‌خصوصی شکل گرفت. در این میان بنگاه‌های آب بر صنعتی برای جبران کمبود آب، اقدام به سرمایه‌گذاری در زمینه انتقال آب خلیج فارس کردند. شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس تاسیس شد و مسوولیت اجرای پروژه شیرین سازی آب از دریای خلیج‌فارس و انتقال به استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد را عهده‌دار شد. مرداد سال 92 بود که با خرید بیش از 20درصد از سهام شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس در شرکت چادرملو موافقت شد و در هیات‌مدیره این شرکت اقدام مزبور به تصویب رسید. همچنین شرکت‌های معدنی و صنعتی گل‌گهر با 4/ 44درصد و صنایع ملی مس با 3/ 33درصد به این سرمایه‌گذاری ملحق شدند که 2/ 22درصد از این شرکت در اختیار چادرملو است. شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس در تیر سال 92 با سرمایه 3هزار میلیارد ریالی تاسیس شد، سرمایه آن در سال 99 به 40هزار میلیارد ریال رسید و در همان سال با افزایش سرمایه تا مبلغ 60هزار میلیارد ریال در مجمع عمومی فوق‌العاده موافقت شد.
*س_ خط اول_س*مسیر خط انتقال در سه قطعه تعریف شده است. مسیر قطعه اول از کیلومتر 37 غرب بندرعباس از محل آب شیرین کن تا گل‌گهر کرمان به طول 303 کیلومتر است. قطعه دوم از گل‌گهر تا مس سرچشمه کرمان به طول 150 کیلومتر و قطعه سوم از مس سرچشمه تا چادرملو (اردکان یزد) به طول 370 کیلومتر به اجرا درآمد. در حالی که پروژه در دو بخش شیرین سازی آب و انتقال اجرا شد، در بخش اول یعنی شیرین سازی 155 هکتار زمین در 32 کیلومتری غرب بندرعباس با هدف گذاری تولید 5/ 1 میلیون متر مکعب آب شیرین شده در روز مورد تملک قرار گرفت. در این بخش عمل لایروبی و نصب لوله‌های دریایی به قطر 5/ 2متر در 10 خط در کف دریا به انجام رسید و بزرگ‌ترین سازه آبی منطقه برای آبگیری و تخلیه پساب با نظر مشاوران زیست‌محیطی داخلی و خارجی احداث شد. علاوه بر این ساخت یک واحد 200هزار متر مکعبی آب‌شیرین‌کن با مشارکت شرکت سازه‌سازان به‌صورت BOO در 15 آبان سال 99 رسما به بهره‌برداری رسید. در حوزه خط انتقال نیز پس از اخذ مجوزهای دستگاه‌های ذی‌ربط، مسیر گشایی از سایت شیرین‌سازی بندرعباس تا اردکان یزد به‌طول 820 کیلومتر برای سه خط لوله و یک چاه دسترسی به انجام رسیده است. در نهایت هر یک از فازهای انتقال و طرح شیرین‌سازی آب خلیج‌فارس مربوط به خط اول طرح در سال 99، یکی پس از دیگری مورد بهره‌برداری قرار گرفت که در آخرین مرحله از آن در واپسین روزهای 1399 و در آستانه ورود به سال 1400، آب خلیج‌فارس به چادرملوی اردکان رسید و در کنار افتتاح خط انتقال آب از مس سرچشمه تا چادرملو، عملیات توسعه خطوط جدید نیز آغاز شد.
در همان زمان ناصر تقی‌زاده، مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی چادرملو درباره فاز سوم خط اول انتقال آب از خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران که آب را از مس سرچشمه به چادرملو انتقال می‌دهد تاکید کرد که این اقدام ضامن سرمایه‌گذاری های جدید به میزان 74هزار میلیارد تومان در اردکان است.
*س_ انتظار از اجرای خط اول طرح چیست؟_س*در حالی که توقع از انتقال آب خلیج‌فارس به فلات مرکزی بر این بود که بحران کم آبی منطقه‌های پر تنش آبی مرتفع شود و صنایع حاضر در این مناطق نیاز کمبود آب خود را با این طرح مرتفع سازند، اما شنیده‌ها حاکی از آن است که آب انتقال یافته در سال گذشته با هزینه‌های چندصد میلیاردی، مورد اقبال کارخانه‌های مناطق محدوده طرح قرار نگرفته است. در حالی که سرمایه‌گذاری ارزی صورت گرفته در خط اول معادل 4/ 243 میلیون یورو بوده، اما هنوز این سرمایه‌گذاری که سهم هر یک از شرکت‌های موسس شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس از آن مشخص است، با بازگشت سرمایه همراه نیست، چرا که قرار بود آب از طریق آب منطقه ای به سایر کارخانه‌های صنعتی با بهای تعیین شده انتقال داده شود. اما اکنون این آب خریداری ندارد. اگرچه تنها بحث قیمت آب نیست و برای انتقال آب و لوله‌گذاری نیازمند تامین مالی نیز هستند.
*س_ خط دوم_س*عملیات احداث 3 خط دیگر انتقال آب از خلیج‌فارس پس از افتتاح آخرین فاز خط اول در منطقه صنعتی چادرملو کلید خورد. این در حالی است که قرار بود خط دوم به خراسان جنوبی و خراسان رضوی با سرمایه‌گذاری 47هزار میلیارد تومان انجام شود که برای این پروژه هزار و 450 کیلومتر خط انتقال در نظر گرفته شده و 330 میلیون مترمکعب آب از طریق این خط از خلیج‌فارس به خراسان جنوبی و رضوی انتقال داده شود.
پیش از این اعلام شده بود که این طرح به طول یک‌هزار و 550 کیلومتر با 18 ایستگاه پمپاژ آب، با سرمایه 47هزار میلیارد تومان، اجرایی و برای 30هزار نفر اشتغال‌زایی به‌دنبال دارد. تاریخ شروع این طرح امسال و تاریخ پایان آن 1404 پیش‌بینی شده است. اما متاسفانه کمبود اعتبارات و سرمایه در اجرای طرح، تاثیر منفی گذاشت وسبب شد تا از زمان اعلام عملیات خط جدید، مدتی وقفه ایجاد شود. پس از حضور رزم حسینی وزیر وقت وزارت صمت، تشخیص داده شد مجموعه‌هایی که نیاز شدید به آب دارند، باید سرمایه این کار را تامین کنند و همچون مجموعه‌های فولادی و معدنی در سه خط دیگر، از طریق بخش‌خصوصی سرمایه‌گذاری شود.
در حالی که خط 2 شامل محدوده‌های بندرعباس، کرمان، بیرجند، سنگان و مشهد است به نظر می‌رسد که سرمایه‌گذاران این طرح به لحاظ منابع مالی از قدرت بسیار بالایی برخوردار باشند و در همین حال نیز شرکت سرمایه‌گذار که شرکت تامین آب صنایع و معادن است، با ترکیبی از شرکت‌های فعال در حوزه معدنی و فولادی برای اجرای پروژه با سرمایه غیردولتی نیز شکل گرفته است. این در حالی است که هنوز وضعیت شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس از حیث ورودی‌ها و خروجی‌های درآمدی مشخص نیست، شرکت‌های خطوط جدید شکل گرفته و در حال پیگیری عملیات اجرا هستند، این در حالی است که شفافیت شرکت مجری ابر پروژه می‌تواند راهگشای شرکت‌های خطوط بعدی باشد و انحرافات و خطاها در مسیر قبلی را با کمترین ضریب کاهش دهند.
*س_ خط سوم_س*در این خط آب از خلیج‌فارس به اصفهان انتقال می‌یابد و برای احداث آن 35 هزار میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده است. 910 کیلومتر خط انتقالی که در این مسیر ایجاد می‌شود و می‌تواند سالانه 200 میلیون مترمکعب آب را انتقال دهد.
این طرح به طول 910 کیلومتر با 10 ایستگاه پمپاژ آب، با سرمایه‌گذاری 35هزار میلیارد تومانی پیش‌بینی شده و برای 14 هزار نفر اشتغال‌زایی به‌دنبال دارد. همچنین تاریخ شروع این طرح در سال‌جاری و تاریخ پایان آن 1404 پیش‌بینی شده است.
*س_ ابهام در اجرای خط چهارم_س*قرار بود خط انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان نیز با سرمایه‌گذاری 39 هزار میلیارد تومانی، با820 کیلومتر لوله‌گذاری و انتقال سالانه 230 میلیون مترمکعب آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان صورت پذیرد.
ضمن اشتغال‌زایی برای 10 هزار نفر در استان سیستان و بلوچستان 11 ایستگاه پمپاژ آب نیز در دستور کاری این خط قرار داشت. بنا بود این طرح نیز در سال جاری کلید خورده و در 1404 پایان یابد. اما خبرها حاکی از آن است که سرنوشت این خط مبهم مانده است.
آذر 98 بود که تفاهم‌نامه انتقال آب عمان به شرق شامل استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی در چابهار امضا شد و سرمایه‌گذار عمده طرح، معادن و صنایع معدنی خراسان رضوی و جنوبی به‌ویژه سنگ آهن خواف سنگان تعیین شدند.
اما در اسفند ماه 99 همزمان با افتتاح فاز اول خط انتقال آب خلیج فارس به سیرجان و فلات مرکزی ایران، وزارت صنعت اعلام کرد که صنایع خراسان باید تامین مالی خط دوم انتقال آب از خلیج‌فارس را صورت دهند.
اگر چه در همان اسفند ماه سال 99 برای انتقال آب عمان به صنایع سیستان و بلوچستان کلنگ‌زنی انجام گرفت، اما در حقیقت در استانی که صنعتی نیست، چگونه انتظار می‌رود که شرکت سرمایه‌گذار شبیه به خط اول و دوم از صنایع آن استان به عنوان سرمایه‌گذار طرح شکل گیرد.
در حالی که سیستان و بلوچستان پایین‌ترین شاخص دسترسی به شبکه آب میان 31 استان ایران را دارد، شرکت آب و فاضلاب می‌گوید: «250 هزار نفر از مردمان منطقه بلوچستان این استان را با سقایی آبرسانی می‌کنند و آب زاهدان و سیستان با نیم میلیون نفر جمعیت وابسته به چاه‌نیمه‌های هیرمند است که تا دو سال آینده تمام می‌شود اگر حقآبه افغانستان نیاید.»
*س_ ابهامات طرح به قوت خود باقی است_س*با اجرای این طرح‌ها که در مجموع با لوله‌گذاری به طول 3هزار و 700 کیلومتر، آب خلیج‌فارس و دریای عمان را به هفت استان هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، یزد، اصفهان و سیستان و بلوچستان منتقل می‌کند 128هزار میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده بود که بدون احتساب آبرسانی به سیستان و بلوچستان این رقم به 89هزار میلیارد تومان کاهش می‌یابد. بر اساس اعلام متولیان، این طرح‌ها برای 70هزار نفر ایجاد اشتغال خواهد کرد. در همین حال شرکت تامین انتقال آب خلیج فارس که متولی خط نخست است در تابستان 1400 اقدام به انتشار کتابی با عنوان «بانیان و حامیان طرح تامین و انتقال آب خلیج‌فارس» در 316 صفحه کرده است، اما به مباحثی نظیر اینکه خط نخست تا چه میزان موفق عمل کرده و اکنون با چه انحرافی از دقت در اجرا در حال فعالیت است؟ قیمت تمام شده آب انتقال یافته برای بهره‌گیری صنایع در فلات مرکزی چه میزان بر قیمت تمام شده تولید محصولات هریک از مصرف‌کنندگان تاثیرگذار است؟ این طرح در مقایسه با طرح‌های مشابه اجرا شده در کشورهای حاشیه خلیج فارس تا چه حد موفق عمل کرده است؟ میزان سرمایه‌گذاری و هزینه کرد واقعی در این طرح‌ها چقدر خواهد بود؟ آیا تا 5 سال آتی باز هم اذعان می‌شود که قیمت این آب هنوز گران است؟ با توجه به اینکه مشکل امروزتنش آبی صنایع ممکن است در آینده مشکل خطاب نشود آیا مجری ارزش آتی را مدنظر قرار داده است؟
منبع: ضمیمه شرکت های روزنامه دنیای اقتصاد
همچنین بخوانید