پس پشت شایعه استعفای حسن روحانی

فرارو - مدتی هست که هرازگاهی شایعه استعفای رئیس جمهور و گاه معاون اول یا وزیر امور خارجه در فضای مجازی می‌پیچد و تکذیب می‌شود. در این میان شایعه استعفای رئیس جمهور از شب 21 بهمن ماه در فضای مجازی شایع شد. به گزارش فرارو، این نخستین بار نیست که خبری درباره استعفای حسن روحانی منتشر می‌شود. اردیبهشت ماه سال جاری بود که جبهه پایداری رئیس جمهور را متهم به ناکارآمدی کرد و به حسن روحانی پیشنهاد استعفا داد. چند ماه بعد، پس از آن که در آبان وقتی یک روز جمعه قیمت بنزین ناگهان بالا رفت و اعتراضات گسترده‌ای در کشور شکل گرفت، عباس عبدی ایده طرح استعفای رئیس‌جمهور را در آذرماه مطرح کرد. او حتی در گفتگو با هفته‌نامه صدا گفت: «ایده استعفای آقای روحانی برای اولین بار در سطح برخی از وزراء مطرح شده و بعضی از آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که با ادامه این حد از تنش دیگر کاری نمی‌شود کرد.» اظهاراتی که علی ربیعی سخنگوی دولت در نشست 25 آذر به آن واکنش نشان داد که «برخی معتقدند حالا که نمی‌گذارند دولت کار کند، کنار برود تا عده‌ای که فکر می‌کنند کشور را بهتر اداره می‌کنند بیایند و کشور را اداره کنند. مخالفان سنتی و دیرینه دولت از ابتدای ریاست جمهوری آقای روحانی گفته‌اند که این دولت شش ماه بیشتر نمی‌ماند. اما دولت تا آخرین لحظه به تعهد خود به مردم پایبند است.» بار دیگر در جریان تقدیم لایحه بودجه 99 به مجلس یکی از نمایندگان به نقل از محمدباقرنوبخت معاون رئیس جمهور گفت: رئیس جمهور تهدید کرده است که در صورت عدم موافقت نمایندگان با کلیات لایحه بودجه، استعفا می‌کند که البته باز هم این موضوع نیز از سوی نوبخت تکذیب شد. همچنین محمدعلی وکیلی عضو هیات رئیسه مجلس نیز به رد این ماجرا پرداخت که در این چند روز نشنیدم هیچ یک از نمایندگان به نقل از محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه و معاون رئیس جمهوری، سخن از تهدید حسن روحانی به استعفا آن هم به دلیل رد کلیات لایحه بودجه سال 99 به میان بیاورد. شایعات استعفای رئیس جمهور، اما تمامی نداشت تا پس از انتشار بیانیه سپاه درباره سقوط هواپیمای اوکراینی در شنبه تلخ 21 دی ماه، بار دیگر اخباری مبنی بر احتمال استعفای رئیس جمهور در فضای مجازی بچرخد. شایعه‌ای که یک منبع آگاه در دولت تکذیب کرد. افزون بر آن انتشار پیام صبح روز شنبه 21 دی ماه توسط رئیس‌جمهور درباره سقوط هواپیمای اوکراینی نشان داد که وی در دفتر کارش حضور یافته و این خبر باز هم شایعه‌ای بیش نبوده است. اما بار دیگر از شب 21 بهمن این شایعه در فضای مجازی دهان به دهان چرخید تا باز هم تکذیب شود. وقتی استعفای روحانی در آذر و دی ماه محل بحث جدی میان اهالی سیاست و اهل فن شده بود به ویژه پس از طرح ایده استعفای روحانی توسط عباس عبدی، حربه استعفای روحانی که پیش از آن توسط تندرو‌ها به کار گرفته می‌شد به شمشیری دو دم تبدیل شد. حالا این نیرو‌های سیاسی طرفدار اصلاحات بودند که در این باره پیش افتاده بودند تا کسانی، چون یاسر جبرائیلی، مهدی محمدی و محمد عبداللهی از چهره‌های سیاسی و تندروی اصولگرا به اعتراض برخیزند که این چه طرح بحثی است و استعفا معنا ندارد. آنچه موجب می‌شود تا در تمایل تندرو‌ها به استعفای روحانی تردید ایجاد شود. اما عبدالله ناصری فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفتگو با فرارو در این باره گفت: «تندرو‌ها حتما به استعفای روحانی تمایل قلبی دارند. چون شرایط فعلی را برای بازپس گیری قدرت خیلی بهتر از سال 1400 می‌دانند.» هر چند از نظر وی استعفای روحانی امکان‌پذیر نیست؛ چون او اهل دادن و پرداختن چنین هزینه‌ای نیست. از این منظر روحانی در اندیشه آینده سیاسی خود است و می‌خواهد در نظام سیاسی جایگاه خود را حفظ کند بنابراین زیر بار تنش بین خود و رهبری نمی‌رود. به گفته او، این‌که هر چند وقت یک‌بار این شایعه توسط تندرو‌ها دامن زده می‌شود نشان می‌دهد در چنین فضایی که مولود ناکارآمدی نظام سیاسی و دولت است؛ استعفای رئیس‌جمهور هم قابل طرح است. در واقع ناکارآمدی دولت به سود جریان تندرویی شده است که با طرح این شایعات، بر موج استعفای دولت سوار می‌شوند و در اندیشه منافع خود هستند. امان‌الله قرایی مقدم جامعه شناس و مدرس دانشگاه نیز در گفتگو با فرارو با تأکید بر این‌که رواج چنین شایعه‌ای در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی تنها به سود مخالفان نظام است، اظهار کرد: «مسلما تندرو‌های داخلی در دامن زدن به این شایعات در کنار مخالفان نظام قرار گرفتند. در حالی‌که قطعا امنیت و سلامت اجتماعی بر منافع فردی وگروهی ارجحیت دارد، اما وقتی گروهی از این حرکت و چنین شایعاتی پشتیبانی می‌کنند در واقع منافع فردی و گروهی خود را بر منافع اجتماعی ارجحیت داده اند.» از این منظر رواج چنین شایعاتی بر مبنای سود ومنفعت گروهی است و جامعه را به یک سو می‌نهد و عواقب این خبر‌های دروغین را در نظر نمی‌گیرد. هر چند از نظر برخی، چون ناصری جامعه هیچ عکس‌العملی به این شایعات نشان نمی‌دهد. چون مردم پس از رأی به آقای روحانی در سال 1396 شاهد عدم همراهی او با خود بودند، آن‌ها دیدند چگونه روحانی خلف به وعده کرد؛ بنابراین استعفای روحانی هیچ تأثیری بر روی مردم نمی‌گذارد. از نظر کسانی، چون ناصری، مردم در شرایط کنونی رئیس‌جمهور و مخالفانش را در یک جایگاه ارزیابی می‌کنند. چون روحانی عملا به مردم پشت کرده است و کناره‌گیری‌اش سودی به حال مردم ندارد. پس مردم را چه باک از کناره‌گیری یا استعفای رئیس‌جمهوری که نادیده‌شان گرفته است. با این حال، تجربه زمان‌هایی که شایعه استعفای روحانی مطرح شده، نشان داده است بازار بورس و قیمت دلار به این شایعه واکنش نشان داده است؛ گاهی بالا رفته و صعودی بوده وگاهی کاهش یافته و ریزش داشته است. ناصری در این باره بر این نظر است، چون جامعه و ساختار‌های مدیریتی به هم ریخته است هر احتمالی وجود دارد و تبعات این شایعات قابل پیش بینی نیست. او می‌گوید زمانی طرح استعفای روحانی برخلاف این بار موجب افزایش قیمت دلار شده است. چون این به بخشی از دولت مربوط است که در زمان تحریم‌ها، بهترین منافع را تقسیم می‌کنند و دامن زدن به این شایعات، برای‌شان مطلوب است. قرایی‌مقدم نیز با تأکیدی چندباره در گفتگو با فرارو از مضرات سیاسی، اقتصادی و روانی چنین شایعاتی، اظهار کرد: «متأسفانه طرح چنین شایعاتی از نظر سیاسی چه در داخل و چه در خارج از کشور تأثیرگذار است و مضراتی دارد. به جامعه نشان می‌دهد اختلافات و شکاف‌های عمیقی در سطوح بالای حکومت وجود دارد. از نظر او طرح چنین شایعاتی موجب می‌شود تا حتی وابستگان و دلبستگان نظام در هر سطحی احساس ناامنی، ترس و دلهره داشته باشند.» وی برخلاف ناصری افزود: طرح این شایعه، موجب آزردگی روحی و روانی جامعه می‌شود و هراس اجتماعی ایجاد می‌کند. حتی ناامنی را در سطوح نیروی نظامی، انتظامی و کارگزاران دولتی اشاعه می‌دهد. از این منظر، وقتی استعفای رئیس‌جمهور در شب 22 بهمن مطرح می‌شود و پیام شکاف عمیق میان سطوح قدرت را مخابره می‌کند در حضور مردم در راه‌پیمایی 22 بهمن، حتی انتخابات دوم اسفند و ریاست‌جمهوری در سال 1400 تأثیر منفی می‌گذارد. در این باره قرایی‌مقدم بر این نظر است حکومت به مردم متکی است. وقتی مردم به کرات خبر استعفای رئیس‌جمهوری را بشنوند که با 24 میلیون رأی آنان انتخاب شده است گمان می‌کنند رأی آنان بی‌تأثیر است و تمامیت‌خواهی کل جامعه را فرا گرفته است. وی با تأکید بر مضرات روحی و روانی و به ویژه ناامنی درکل جامعه به فرارو گفت: این شایعات حتی تبعات نامطلوب اقتصادی دارد. وقتی در یک جامعه این شایعه مطرح می‌شود یعنی ریاست جمهورش به خاطر مشکلاتی که دارد؛ امنیت ندارد و می‌خواهد استعفا بدهد بنابراین امنیت اقتصادی که توسط وزرا و وکلا و دیگران برقرار می‌شود؛ آسیب می‌بیند. این در حالی است که طرح چنین شایعاتی که از تمایلات قلبی گروهی تندرو است گاهی نیز به زبان اصلاح‌طلبان راه یافته است، اما به قول صادق زیباکلام، دلایلی 180 درجه متفاوت دارد. تندرو‌ها روحانی را مسبب و مقصر اصلی شرایط کنونی می‌دانند و استعفای او را در مقام کلید راهگشای وضع موجود مطرح می‌کنند، اما اصلاح‌طلبان در مقام تطهیر روحانی و خود این ایده را مطرح می‌کنند. چرا که انگشت اشاره اصولگرایان را در چرایی وضع موجود به سمت خود می‌بینند. به گفته صادق زیباکلام اصلاح‌طلبان در مرحله نخست می‌خواهند با کنار رفتن او مشخص شود چقدر از بحران فعلی متوجه عملکرد روحانی است و چقدر دیگران در آن سهیم هستند. دوم این‌که یک بار برای همیشه روشن شود رئیس قوه مجریه چقدر اختیار دارد تا به اندازه اختیاراتش از او انتظار وجود داشته باشد نه اینکه بسیاری سیاست‌های دیگر در سایر نهاد‌ها اتخاذ شود، اما انتظار پاسخگویی از قوه مجریه باشد. گویی طرح این ایده گرفتن یک حربه سیاسی از رقیب و استفاده علیه خود اوست. اما انتشار چنین شایعاتی و آزمودن فضای روانی جامعه برای آرزویی که برخی تندرو‌ها به آن به هنگام غلبه بر مجلس یازدهم امید بسته‌اند جامعه را نسبت به چنین رویدادی سر و خنثی می‌کند. اما آنچه در دل این شایعه و حتی امید‌های واهی تندرو‌ها پنهان است این است که چگونه می‌شود استعفای روحانی حل المسایل جامعه ایرانی باشد و چگونه اصولگرایانی که بخت خویش را در سال‌های 1384-92 در ریاست‌جمهوری آزمودند، رخت خویش را از این ورطه بیرون نمی‌کشند و هنور مدعیان نجات ایران باقی ماندند.