پیام ویژه پزشکیان به بن‌سلمان
محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در آستانه سفر به ایالات متحده آمریکا و دیدار با دونالد ترامپ، پیامی مکتوب از سوی مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران دریافت کرد؛ خبرگزاری عربستان سعودی این خبر را منتشر کرد. طبق گزارش خبرگزاری عربستان (واس)، این پیام در جریان دیدار علیرضا رشیدیان رئیس سازمان حج و زیارت ایران با عبدالعزیز بن‌سعود بن‌نایف بن‌عبدالعزیز وزیر کشور عربستان، به طرف عربستانی...
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، نیز با تایید این خبر گفت که رئیس‌جمهور در این پیام تشکر ایران از عربستان را ابراز کردند. مهاجرانی در نشست خبری هفتگی با اشاره به ارسال پیام رئیس‌جمهوری به ولیعهد عربستان، اظهار کرد: «پیامی که رئیس‌جمهور از طریق سازمان حج و زیارت برای ولیعهد عربستان فرستادند به این جهت بود که در سال گذشته کشور عربستان در امور حجاج کشورمان به‌خصوص بازگشت آنان همکاری بسیار خوبی را داشت. همان‌طور که می‌دانید بازگشت حجاج همزمان با آغاز جنگ بود. طبیعی است که تشکر ویژه از ایشان شود.»
هماهنگی‌های حج
اما در دیدار رئیس سازمان حج و زیارت با وزیر کشور عربستان چه گذشت؟ این دیدار با حضور علیرضا عنایتی، سفیر ایران در ریاض، صورت گرفت. رئیس سازمان حج و زیارت طی این دیدار با تقدیم پیام رئیس‌جمهور و درخواست برای افزایش سهمیه حج ایران، گفت: «انتظار می‌رود روند خدمت‌رسانی همانند سال گذشته روان و منظم باشد و رضایتمندی زائران ایرانی در موسم حج 1405 افزایش یابد.» به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج و زیارت، علیرضا رشیدیان در دیدار با عبدالعزیز بن سعود بن نایف بن عبدالعزیز، وزیر کشور و رئیس شورای عالی حج عربستان، که روز دوشنبه 26 آبان‌ماه در جریان سفر به این کشور صورت گرفت، با تشریح برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته برای اعزام‌های پیش رو، گفت:«فراهم بودن زیرساخت‌های اقامت، حمل‌ونقل و خدمات اجرایی برای حجاج جمهوری اسلامی ایران، از محورهای اصلی همکاری میان دو کشور است و از تلاش‌های مسوولان عالی کشور عربستان در این زمینه قدردانی می‌کنیم.»
رئیس سازمان حج و زیارت با اشاره به گفت‌وگوهای انجام‌شده با مسوولان وزارت حج و عمره عربستان، اظهار کرد: «با استمرار این همکاری‌ها و پیگیری مشترک، انتظار می‌رود روند خدمت‌رسانی همانند سال گذشته روان و منظم باشد و رضایتمندی زائران ایرانی در موسم حج 1405 افزایش یابد.» رشیدیان در این دیدار همچنین موضوعاتی چون افزایش سهمیه، بهبود مسیر منا به جمرات، هماهنگی خدمات در مشاعر مقدسه و تسهیل فرآیندهای اجرایی را مطرح کرد. وزیر کشور عربستان نیز با تاکید بر نقش روابط سازنده دو کشور اظهار کرد: «پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی به خدمت‌گزاری ضیوف‌الرحمن افتخار می‌کنند و همه ظرفیت‌های خود را برای تامین امنیت، آسایش و آرامش حجاج به کار خواهند گرفت.»
عبدالعزیز بن سعود بن نایف افزود: «حفظ امنیت زائران از همه کشورهای اسلامی در اولویت ماست و ضمن قدردانی از همکاری مسوولان و حجاج ایرانی، اطمینان می‌دهیم که دستگاه‌های ذی‌ربط برای حل موضوعات مطرح‌شده نهایت همراهی را خواهند داشت.»
مفاد پیام پزشکیان چیست؟
فارغ از گمانه‌زنی‌هایی که درخصوص همزمانی این نامه با سفر ولیعهد عربستان به آمریکا و دیدار با ترامپ انجام شده و برخی آن را به مساله میانجی‌گری ارتباط می‌دهند، اما مفاد این پیام تاکیدی دوباره بر احیای مناسبات دیپلماتیک به‌ویژه تاکید بر دو توافق‌نامه همکاری عمومی و امنیتی است. در پایان مذاکرات 19 اسفندماه 1401 خورشیدی برابر با 10 مارس 2023 میلادی، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای علی شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، مساعد بن‌محمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی، و وانگ ئی عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد. دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضاشده در تاریخ 1380.1.28 خورشیدی برابر با 2001.4.17 میلادی و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضاشده در تاریخ 1377.3.6 خورشیدی برابر با 1998.5.27 میلادی توافق کردند.
ایران در گفت‌وگوی ترامپ و بن‌سلمان
علی‌اکبر اسدی*در خصوص تاثیرات سفر محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی به آمریکا بر ایران باید گفت در طول چند سال اخیر چندین پرونده مهم در روابط عربستان و آمریکا داشتیم که به‌رغم همه اتفاقات و حوادث مانند جنگ غزه، دو طرف آنها را پیگیری کردند. این پرونده‌ها عبارتند از پیمان دفاعی بین دو کشور، دستیابی عربستان به جنگ‌افزارهای مدرن آمریکایی از جمله جنگنده F35، بحث عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل، بحث برخوردار شدن عربستان از توانمندی‌های هسته‌ای صلح‌آمیز و همین‌طور موضوعی که خیلی مورد علاقه ترامپ است یعنی بحث توسعه روابط تجاری، اقتصادی و بهره‌مندی آمریکا از سرمایه‌های چندصد‌میلیارددلاری عربستان.
این سفر با توجه به اهمیتی که در این مقطع خاص زمانی دارد، برای هر یک از بازیگران منطقه‌ای از جمله جمهوری اسلامی ایران نیز پیامدها و تاثیرات خاص خود را دارد. به نظر می‌رسد برای ایران هر کدام از ابعاد در جای خود مهم است. دستیابی احتمالی سعودی‌ها به جنگنده‌های F35، یکی از موضوعات مهمی است که می‌تواند معادلات نظامی و تسلیحاتی در خلیج‌فارس را دگرگون کند. این موضوع هر چند برای ایران تهدیدهای خاص خود را دارد، اما بیش از همه مورد مخالفت اسرائیلی‌هاست. آنها نگران هستند که دستیابی عربستان به این جنگنده‌ها، برتری هوایی آنها را مورد تهدید قرار دهد.
ضمن اینکه سعودی‌ها در پی دستیابی به یک توافق دفاعی جدید مانند توافق آمریکا با قطر هستند. به نظر می‌رسد یک سری زمینه‌سازی‌هایی انجام شده و احتمال رسیدن به موفقیت و دستاورد در این خصوص وجود دارد. این امر هر چند به معنای تعمیق روابط نظامی و دفاعی عربستان و آمریکاست و در ادامه همکاری‌های قبلی به شمار می‌رود، اما در آینده و در هرگونه تنش و جنگ احتمالی بین ایران و آمریکا، کار ایران را با دشواری‌ها و محدودیت‌های بیشتری در مانورها، اقدامات و عملیات‌های نظامی منطقه‌ای مواجه می‌کند. مساله دیگر، بحث عادی‌سازی است؛ هر چند که ترامپ بسیار علاقه‌مند است که در ازای اعطای جنگنده‌ها و انعقاد توافق دفاعی با عربستان، محمد بن سلمان را به پیشبرد پروسه صلح ابراهیم و عادی‌سازی تشویق کند. اما به نظر می‌رسد سعودی‌ها تمایل دارند توافقات خودشان با آمریکا را به صورت جداگانه‌ای از موضوع عادی‌سازی پیش ببرند.
مساله مهم دیگری که می‌توان به عنوان پیامد این سفر بدان اشاره کرد، تلاش‌های بن‌سلمان برای کاهش همراهی‌ها با اسرائیل در هر گونه درگیری نظامی جدید با ایران است؛ چراکه هر گونه تنش و جنگ جدید بین ایران و اسرائیل می‌تواند در مرحله جدید منافع عربستان و دیگر کشورهای خلیج‌فارس را در مخاطره قرار دهد. از این منظر شاید اصرارها و پافشاری‌های مقامات خلیج فارس مانند بن‌سلمان بتواند در نهایت فشار بر سیاست‌های جنگ‌طلبانه اسرائیل را افزایش دهد. ضمن اینکه در مباحث تجاری و اقتصادی نیز تلاش ترامپ این است که حداکثر مزایا را کسب کند و وعده‌هایی که در سفر اولیه ترامپ به عربستان داده شد، یعنی برخورداری از ششصد‌میلیارد دلار سرمایه عربستان می‌تواند مابه‌ازایی باشد که ترامپ از آن برخوردار شود. در این بین سعودی‌ها نیز بیش از آنکه بخواهند وارد یک سری توافقاتی مانند عادی‌سازی شوند، مایل هستند که بحث اعطای امتیازات تجاری و بهبود روابط و همکاری‌های تجاری و اقتصادی خود با آمریکا را بیش از پیش مدنظر قرار دهند. تفاوتی که امروز روابط ریاض و واشنگتن نسبت به قبل یعنی سال‌های 2017 یا 2018 دارد، این است که ریاض توانسته روابط خود با بقیه قدرت‌های بزرگ مانند پکن یا مسکو را نیز توسعه دهد و این مساله می‌تواند دست بن‌سلمان را برای یک سری توافقات بهینه‌تر با آمریکا باز بگذارد.
* پژوهشگر مسائل خلیج فارس
