چه شد که اردوغان به پرونده قتل خاشقچی پشت کرد و بن سلمان را در آغوش کشید؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو؛ "سی ان ان" در گزارشی، به سفر اخیر "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه به عربستان سعودی پرداخته و به طور خاص سعی کرده محرک ها و دلایلی که موجب تنش زدایی از روابط عربستان سعودی و ترکیه در شرایط کنونی شده اند را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. سی ان ان تاکید دارد که شرایط خاص داخلی دو کشور و همچنین برخی مولفه های مهم منطقه ای و بین المللی، عملا آنکارا و ریاض را در موقعیت نیازِ متقابل به یکدیگر قرار داده اند که همین مساله، محرکی جهت توسعه روابط دو طرف با یکدیگر شده است.

سی ان ان در این رابطه می نویسد: «اوج گیری جنگ روسیه و اوکراین، دوستی های سیاسی - دیپلماتیکِ عجیبی را در عرصه روابط بین الملل سبب شده است. در این راستا، بسیاری از ناظران و تحلیلگران از ایجاد مناسبات، دوستی ها، اتحادها و بعضا دشمنی هایِ جدید در عرصه معادلات سیاست بین الملل خبر می دهند.

در این چهارچوب، اخیرا، "رجب طیب اردوغان" در اقدامی به عربستان سعودی سفر کرده و با "ملک سلمان"، پادشاه عربستان و "محمد بن سلمان" ولیعهد این کشور دیدار کرده است. آخرین سفر اردوغان به عربستان مربوط به 5 سال قبل (2017) بوده است. در این چهارچوب، دو طرف این انتظار را دارند که در شرایط پُرآشوب منطقه خاورمیانه، وضعیت و فصل جدیدی را در قالب روابط دوجانبه خود برقرار کنند.

اردوغان قبل از عزیمت به عربستان، در ترکیه و در جمع خبرنگاران، به ارائه فهرستی از حوزه هایی که آنکارا و ریاض در مورد آن ها می توانند با یکدیگر همکاری داشته باشند پرداخت (حوزه هایی نظیر: بهداشت و سلامت، انرژی، امنیت غذایی، مسائل مالی و البته عرصه دفاعی). با این همه نکته قابل توجه در روابط ترکیه و عربستان این است که مدلِ خاص حکمروایی و نسخه ای که اردوغان از اسلام سیاسی ارائه می کند، تهدیدی جدی برای محمد بن سلمان و رهبریِ وی در عربستان سعودی است.

عربستان و ترکیه همواره در مورد بازی کردن نقشِ برتر در قالب جهان اسلام، با یکدیگر تنش ودرگیری داشته‌اند. با این حال، روابط دو طرف به طور خاص پس از قتل "جمال خاشقچی" روزنامه نگار سرشناس عربستانی توسط عوامل رژیم سعودی در کنسولگری این کشور در استانبول ترکیه (سال 2018)، به شدت رو به وخامت حرکت کرد.

با این همه، واقعیت های سخت کنونی حاکم بر منطقه خاورمیانه و به طور کلی سیاست بین الملل، موجب شده تا دو طرف تا حد زیادی نسبت به بسیاری از اختلافات خود ولو به صورت موقت بی اعتنایی کنند. اردوغان در شرایط فعلی، عمیقا با بحران اقتصادی و افت قابل توجه میزان محبوبیت خود در داخل ترکیه دست و پنجه نرم می کند. با این همه، برای بن سلمان که به نوعی دولتی غرق در دلارهای نفتی را رهبری می کند، مساله محبوبیت داخلی چندان اهمیت ندارد اما، در عرصه جهانی، تغییراتی در معادلات مختلف ایجاد شده و عملا در نتیجه آن‌ها، کشوری نظیر آمریکا، دیگر عربستان سعودی را دوست و متحد خود نمی بیند (مساله ای که حامل تبعات قابل توجهی برای سعودی ها است).

اردوغان به دلایلی نظیر کاهش سرمایه و محبوبیت سیاسی خود در داخل خاک ترکیه و یا حتی در نتیجه آن‌ها (مساله ای که به طور خاص می تواند تبعات ناگواری را برای اردوغان و حزب متبوع وی در جریان انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه در سال 2023 داشته باشد)، سعی دارد تا خود را تا جای ممکن در معادلات مهم سیاستِ منطقه ای و جهانی، درگیر و فعال نشان دهد. در این راستا شاهد بوده ایم که وی در مدت اخیر در قالب میانجی‌گر، میان روسیه و اوکراین نیز ایفای نقش کرده است.

او و محمد بن سلمان همچنین نگرانی های مشترکی را در مورد بسیاری از مناقشات و موضوعات مهم منطقه ای نظیر سوریه، ایران، لبنان، و حزب الله دارند. از این رو، دو طرف عملا در شرایط کنونی حوزه های مشترکِ مناسبی را میان خود یافته اند که از طریق آن ها می توانند منافعی را نصیب خودشان کنند.

شرایط نَه چندان مناسب اقتصادی و حتی بحرانی ترکیه، به شدت به منابع مالی عربستان سعودی نیاز دارد. در این راستا، اردوغان به صورت ویژه به توسعه روابط تجاری با عربستان و جلب سرمایه گذاری سعودی ها در خاک ترکیه چشم دوخته است. در صورت تحقق این موضوع، اردوغان عملا خواهد توانست تا وقت بیشتری را جهت ابقای خود در قدرت بخرد. مساله ای که محمد بن سلمان نیز به خوبی متوجه آن است. با این حال، محمد بن سلمان نیز شدیدا به دنبال این است که سیاست خارجی مستقل تری را از واشینگتن در پیش گیرد و به طور خاص کاهش تعهدات آمریکا در منطقه خاورمیانه را از طریق توسعه روابط با بازیگرانی نظیر ترکیه جبران کند. الته که در این رابطه، اردغان نیز با اقدام اخیر خود مبنی بر مختومه اعلام کردنِ پرونده محاکمه قضایی عاملان قتل "جمال خاشقچی"(اقدامی که به زعم سازمان سیا با دستور مستقیمِ محمد بن سلمان انجام شده)، به نوعی این سیگنال را به سعودی ها رسانده که مایل به کنار زدنِ کلیه موانع از توسعه روابط با ریاض است.

در این راستا، نکات فراوانی وجود دارند که اردوغان می تواند آن ها را با محمد بن سلمان مورد بحث و بررسی قرار دهد. امکان دارد که محمد بن سلمان از اردوغان بخواهد که پیوندهای نظامی و حضور نظامی ترکیه در قطر را کاهش دهد. روابط پُرتنش قطر با عربستان به تازگی تلطیف شده است. در بحبوحه همین تنش ها بود که قطر از ترکیه خواست تا یک پایگاه نظامی را در این کشور و در حیات خلوتِ سعودی ها ایجاد کند. امکان دارد که ترکیه و عربستان همچنین بخواهند تا در مورد مسائل منطقه ای نظیر موضوع سوریه (که در قالب آن ایران و حزب الله لبنان از قدرت زیادی برخوردارند) نیز همکاری هایی را داشته باشند. البته که توافقات احتمالی اردوغان و محمد بن سلمان محقق نخواهند شد مگر اینکه دو طرف بتوانند نوعی تعادل را با رفع نیازهای متقابلشان برقرار سازند.

با این همه باید توجه داشت که محمد بن سلمان جهت دستیابی به بلندپروازی های جدید خود، صرفا توسعه روبط با کشوری نظیر ترکیه را در دستورکار ندارد و بر اساس بسیاری از گزارش ها، توسعه روابط با چین را هم مد نظر دارد. در این رابطه حتی اخیرا گزارشی دال بر این مساله منتشر شد که چین به عربستان در تولید موشک‌های بالستیک کمک می کند. انتظار می رود که "شی جین پینگ" رئیس جمهور چین خیلی زود از ریاض بازدید کند. ناظران و تحلیلگران بر این باورند که هرگونه همکاری نظامی جدید میان دو کشور می تواند با هزینه های گزافی همراه باشد (نَه از نظر مالی، زیرا عربستان به راحتی از عهده مخارج آن ها بر می آید. بلکه از نظر درخواست هایی که احتمالا چینی ها در آینده از عربستان خواهند داشت). مساله ای که می تواند سیلی از نارضایتی ها را از حکام سعودی، چه در بُعد منطقه ای و چه بین المللی به همراه داشته باشد.

تحولات بهار عربی در سال 2011 به سعودی ها نشان داد که اگر انقلاب هایی رخ دهد، آمریکایی ها به هیچ عنوان اقدامی را جهت نجات متحدان و دوستان راهبردی خود انجام نخواهند داد. یک دهه پس از وقوع این تحولات، این موضوع بیش از همه بر بسیاری از متحدان آمریکا در اقصی نقاط جهان ثابت شده که آمریکا به قدری در سیاست داخلی خود گرفتاری دارد که دیگر زمان و منابعی جهت هزینه کردن در مورد مسائل بحرانی خارجی، و مثلا حمایت از کشورهایی نظیر عربستان سعودی ندارد. در این چهارچوب و با کاهش قابل توجهِ اعتبار آمریکا در جهان و بویژه در منطقه خاورمیانه، سعودی ها در این فکر هستند که شاید اردوغان بتواند برخی گزینه های جایگزین امنیت منطقه ای را به عربستان ارائه کند که این جایگزین ها در نوع خود مثلا می توانند از سطح تنش‌های عربستان با ایران بکاهند. ایران و ترکیه روابط دوستانه و صمیمی با یکدیگر دارد و سعودی ها می توانند امید داشته باشند که شاید از طریق کانال ترکیه بتوانند همکاری ایران با خود در معادله "جنگ یمن"(با هدف کاستن از خسارت ها و هزینه های این جنگ برای عربستان) را کسب کنند. به طور کلی، این شرایط خاص تاریخی و محدودیت های راهبردی است که هم ترکیه و هم عربستان را به یکدیگر نزدیک کرده است و به معنای بهتر کلمه، آن ها را به یکدیگر نیازمندتَر ساخته است. مساله ای که در نوع خود محرک اصلی اوج گیری دور تازه تنش‌زدایی در روابط ترکیه و عربستان است.»