کشف بقایای یک بنای یادمانی مهم مربوط به دوره اشکانی

به گزاشر گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محوطه باستانی ویرانشهر در غرب شهر تیتکانلو، شهرستان فاروج استان خراسان شمالی یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی استان خراسان شمالی است که از سال 1398 مورد بررسی و کاوش باستان‌شناسی قرار گرفته است. پنجمین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی این منطقه که از تیر ماه 1402 آغاز شد، یک حصار چهارگوش به طول و عرض 350 متر است که در گوشه شمالی آن ارگ یا حاکم‌نشین واقع شده است. کاوش‌ها و بررسی‌های فصل‌های گذشته نشان داد که حصار این محوطه به برج‌هایی با پلان راست گوشه مجهز بوده و در میانه ضلع شمال غربی، دروازه اصلی قرار داشته است. تمرکز کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه‌ای که در ناحیه جنوبی محوطه قرار داشت، منجر به کشف بقایای یک مجموعه معماری شد که با دیوار‌های خشتی به ضخامت 3 متر بنا شده بود. ادامه کاوش‌ها در تپه جنوبی نشان داد که در این محل عمارت باشکوهی استوار بوده که از یک ایوان عریض در شرق، یک تالار مربع شکل در غرب و اتاق‌های جانبی در شمال و جنوب تشکیل می‌یافته است. همچنین در فضای ایوان و تالار اصلی راهرویی به پهنای سه متر وجود داشته است. پلان و ساختار بنای نویافته در محوطه ویرانشهر یادآور مجموعه‌های معماری مربوط به حوزه فرهنگی یونانی - باختری در شمال افغانستان است که در دوره اشکانی به نواحی مختلف آسیای مرکزی، فلات ایران و بین‌النهرین سرایت کرده و به گونه مرسومی از معماری معابد و خانه‌های اشرافی بدل گردید. بر اساس عناصر معماری شاخص و قطعه سفال‌های شناسایی شده، عمارت مکشوفه در محوطه ویرانشهر در حدود قرن دوم پیش از میلاد ساخته شده و از آن تا اواسط دوره ساسانی استفاده می‌شده است. آنچه عمارت شناسایی شده در ویرانشهر را از نمونه‌های مشابه متمایز می‌سازد، سلامت نسبی این بناست. استحکام دیوار‌های ساختمان ویرانشهر سبب شده است در اغلب نقاط بیش از 4 متر از ارتفاع بنا حفظ شود. شواهد به دست آمده نشان می‌دهد که بسیاری از فضا‌ها توسط طاق پوشش می‌یافته و دیوار‌ها با لایه‌ای از گچ اندود می‌شده است. بنای یادمانی ویرانشهر از معدود بنا‌هایی از این نوع است که در مرز‌های فعلی ایران شناسایی شده و ادامه کاوش و تبدیل این بنا به یک سایت - موزه خواهد توانست امکان مناسبی را برای شناخت بیشتر پیشینه تاریخی منطقه و توسعه صنعت گردشگری فراهم آورد. دکتر میثم لباف خانیکی، دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران درباره اصطلاح «بنای یادمانی» توضیح داد: این اصطلاح یک اصطلاح مرسوم در باستان‌شناسی است و به بنا‌های باشکوهی که توسط حکومت وقت ساخته شده، نماد قدرت بوده و کاربرد سمبلیک و نمادین داشته است، اطلاق می‌شود.