کم‌آبی و پساب رها شده در دشت‌های خراسان جنوبی
بیرجند - ایرنا - پساب تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند با ظرفیت تولید سالانه هفت میلیون متر مکعب در دشت‌های منطقه رهاسازی می‌شود و با توجه به معضل کم‌آبی، استفاده بهینه از این نوع آب در بخش کشاورزی و صنعت راهکار موثری برای جبران کسری مخازن خراسان جنوبی است.
به گزارش ایرنا پساب فاضلاب، آب نامتعارفی که در شرایط معمولی از آن استفاده نمی‌شود اما با توجه به وضعیت بحرانی خشکسالی طولانی مدت در خراسان جنوبی این آب خاکستری منبع پایداری است که می‌توان با مدیریت اصولی و نوآورانه از آن در بخش کشاورزی و صنعت، آینده‌ای بدون بحران کم‌آبی را متصور شد.
خشکسالی بیش از 2 دهه در استان خراسان جنوبی لنگر انداخته و سال آبی گذشته (اول مهر 1399 تا پایان شهریور 1400) کمبود شدید بارندگی و افزایش دمای هوا، شرایط سخت‌تری را برای این استان ایجاد کرد، به‌گونه‌ای که به دلیل کمبود بارش‌ها، استفاده از منابع آب زیرزمینی افزایش یافت و کسری مخزن آبخوان‌های استان در سال آبی گذشته به 125 میلیون متر مکعب رسید که نسبت به سال آبی قبل‌تر، 25 درصد افزایش داشت.
از طرفی همزمان با افزایش کسری مخزن شاهد افت سطح آب زیرزمینی هم بودیم که متوسط افت سطح آب زیرزمینی از 21 به 25 سانتیمتر افزایش یافت و اکنون از مجموع 44 دشت و محدوده مطالعاتی استان، 9 دشت ممنوعه بحرانی و 22 دشت ممنوعه است همچنین در دهه اخیر تعداد دشت‌های ممنوعه بحرانی استان به دلیل افت مستمر آبخوان‌ها از 2 به 9 دشت افزایش یافته است.
کسری مخزن تجمعی خراسان جنوبی نیز سه میلیارد و 800 میلیون متر مکعب است که این کسری مخزن به دلیل اضافه برداشت از منابع آبی استان در سال‌های متوالی ایجاد شده و کاهش کیفیت منابع آب را نیز در پی داشته و فرونشست زمین هم به عنوان زلزله خاموش پیامد اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی است.
تاثیر محدود بارندگی‌ها بر سفره‌های آب زیرزمینی
به گفته مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی بارش‌های استان از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر 1400) تاکنون نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته 114 درصد و نسبت به بلندمدت 20 درصد افزایش یافته است، اما این بارندگی‌های مناسب تاثیر محدودی بر سفره‌های آب زیرزمینی استان دارد و البته به بهبود وضعیت مراتع و کشاورزی استان کمک می‌کند.
علیرضا خندان‌رو معتقد است که بارندگی‌های مناسب در سال آبی جاری جبران‌کننده کسری مخزن تجمعی منابع آب زیرزمینی استان نیست و مدیریت مصرف آب باید همچنان در استان کم‌بارش خراسان جنوبی در اولویت قرار گیرد.
در چنین شرایطی و با توجه به اینکه خراسان جنوبی از استان‌های خشک و کم‌آب کشور به شمار می‌رود، یکی از منابع مهم آب در دسترس در محدوده شهرها، فاضلاب شهری است که از لحاظ کمی می‌تواند این کسری را جبران کند و تصفیه و بازچرخانی فاضلاب به عنوان یک منبع آب غیرمتعارف در کنار منابع آبی متعارف مورد استفاده قرار گیرد.
در همین راستا سال 84 بود که برای ساماندهی وضعیت فاضلاب، تامین آب و مهمتر از آن ایجاد منبع جدید آبی، تصفیه‌خانه فاضلاب شهر بیرجند با ظرفیت 120 لیتر بر ثانیه در زمینی به مساحت 60 هکتار در فاصله 9 کیلومتری غرب این شهر به روش برکه تثبیت از نوع بی‌هوازی طراحی و اجرا شد تا با جایگزینی پساب با آب کشاورزی و صنعت، آب شرب شهر بیرجند تامین شود.
رهاسازی پساب به امید جذب در زمین
در حال حاضر سالانه هفت میلیون متر مکعب پساب در تصفیه‌خانه شهر بیرجند تولید می‌شود اما این پساب قیمتی بدون استفاده در دشت‌های خوسف، شهرستان مجاور بیرجند به امید جذب در منابع آب زیرزمینی رها می‌شود.
به گفته کارشناسان در شرایط بحران خشکسالی و کم‌آبی شایسته نیست این پساب قیمتی در اطراف شهر به این صورت رها یا به دشت سرازیر شود، در حالی که می‌شود از این پساب در بخش‌های صنعت و کشاورزی استفاده کرد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی در دومین نشست کارگروه اتخاذ تدابیر لازم در راستای تامین امنیت غذایی برای پیشگیری از جرایم علیه بهداشت عمومی استان که بهمن پارسال برگزار شد، گفت: با راه‌اندازی فاز جدید تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند در آینده نزدیک و واگذاری پساب حاصل از تصفیه به کارخانه‌ها و بخش کشاورزی، مشکلات کنونی پساب فاضلاب بیرجند حل می‌شود.
اما با گذشت بیش از یک سال هنوز این واگذاری‌ها از سوی دستگاه متولی به سرانجام نرسیده و پساب تصفیه‌خانه بیرجند همچنان در دشت‌های شهرستان خوسف سرگردان است.
ورود مسوولان قضایی به موضوع
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی نهم اسفند امسال از تصفیه‌خانه بیرجند بازدید کرد و گفت: پساب خروجی تصفیه‌خانه با توجه به خشکسالی‌های اخیر ظرفیت خوبی برای مصارف جایگزین آب شرب دارد که می‌تواند در بخش صنعت و آبیاری درختان کاج توسط شهرداری استفاده شود.
حجت‌الاسلام یدالله وحدانی‌نیا افزود: متاسفانه پساب خروجی تصفیه‌خانه و رهاسازی در زمین‌های اطراف موجب نارضایتی مردم شده که ماموران بهداشت نیز متذکر شده‌اند.
وی بیان کرد: شرکت آب منطقه‌ای و اداره کل منابع طبیعی خراسان جنوبی می‌توانند به این موضوع ورود کنند تا کشاورزان درختانی با مصرف چوب پرورش دهند.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی گفت: زمان مورد نظر برای رسیدن به نتیجه لازم 2 سال آینده است اما شرکت آب منطقه‌ای و اداره کل منابع طبیعی باید بر رشد درختان زمین‌های اطراف نظارت داشته باشند که بتوان از چوب آنها بهره‌برداری کرد.
برای بررسی بیشتر اقدامات انجام شده به منظور مدیریت پساب بیرجند به سراغ مسوولان دستگاه‌های متولی رفتیم و ابتدا مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی به این سوال پاسخ داد که پساب تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند به کجا می‌رود؟
سعید سروری گفت: ابتدا پساب تصفیه‌خانه بیرجند در رودخانه شاهرود جاری بود و با توجه به اینکه اطراف این رودخانه کانون جمعیتی زیادی داریم و احتمال استفاده غیرمجاز از آب تصفیه‌خانه هست، به طول 9 کلیومتر خط انتقال پساب را اجرایی کردیم تا استفاده غیرمجاز صورت نگیرد.
وی افزود: روزانه گروه‌های گشت در منطقه حضور دارند تا استفاده غیرمجاز از پساب توسط برخی افراد انجام نشود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی اظهار داشت: در حال حاضر پساب تصفیه‌خانه بیرجند در دشت خوسف رها می‌شود تا به مرور جذب منابع آب زیرزمینی شود و یکی از راه‌های رفع کمبود آب در شرایط فعلی استفاده از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب برای مصارف کشاورزی و صنایع خاص است.
وی تصریح کرد: به‌کارگیری پساب در مصارف کشاورزی براساس الگوی کشت‌های مورد تایید اگرچه با فواید زیادی توام است ولی چنانچه بدون برنامه‌ریزی دقیق و اعمال مدیریت و نظارت صحیح انجام شود، می‌تواند اثرات منفی زیست‌محیطی و اجتماعی نیز داشته باشد.
سروری گفت: در حال حاضر تصفیه‌خانه فاضلاب شهری بیرجند با ظرفیت سالانه حدود هفت میلیون متر مکعب در حال فعالیت است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 1410 به حدود 20 میلیون متر مکعب در سال برسد.
پساب جایگزین آب چاه کشاورزی
وی درباره نحوه استفاده از پساب تصفیه‌خانه و مدیریت آن بیان کرد: باید مقداری از حجم پساب تصفیه‌خانه بیرجند یعنی سه میلیون و 500 هزار متر مکعب جایگزین منابع آب زیرزمینی و در راستای تقویت سفره‌ها مورد استفاده قرار گیرد که مدیریت این موضوع برعهده شرکت آب منطقه‌ای است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی افزود: همچنین بخشی از پساب تصفیه‌خانه بیرجند باید در اختیار بخش صنعت و معدن قرار گیرد که مدیریت این موضوع برعهده شرکت آب و فاضلاب استان است تا از محل درآمد آن بخش‌های توسعه آب و فاضلاب را انجام دهند.
وی عنوان کرد: برای جایگزینی پساب با منابع آب زیرزمینی استفاده شده در بخش کشاورزی با مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی حوالی روستای محمدیه بیرجند وارد مذاکره شدیم و عملیات اجرایی خط انتقال پساب تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند به این مرکز با هدف جایگزینی یک حلقه چاه، دی امسال آغاز شد.
سروری گفت: خط انتقال پساب تصفیه‌خانه بیرجند با اعتبار 9 میلیارد تومان در حال حاضر 40 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و سال آینده پساب برای آبیاری 80 هکتار درخت کاج در این مرکز تحویل می‌شود.
وی افزود: با شهردار بیرجند هم برای تحویل پساب در راستای آبیاری فضای سبز شهری در حال رایزنی هستیم و مشاور طرح در این زمینه مطالعات لازم را انجام می‌دهد.
واگذاری پساب به بخش صنعت اولویت دارد
استفاده از پساب در صنایع راهکار دیگری است که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان خراسان جنوبی در این باره گفت: با توجه به اینکه پساب تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند با هزینه‌های میلیاردی تولید می‌شود و قیمت تمام‌شده آن بالاست، استفاده از این آب در بخش کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد و استفاده در بخش صنعت در اولویت است.
حسین امامی افزود: تاکنون برخی واحدهای صنعتی مستقر در شهرک صنعتی شهید رحمانی خوسف برای تامین آب مورد نیاز خود از پساب، آستین بالا زده‌اند.
وی گفت: مقرر شد که سه میلیون و 500 هزار متر مکعب از پساب تصفیه‌خانه بیرجند برای جایگزینی چاه‌های کشاورزی در اختیار شرکت آب منطقه‌ای قرار گیرد و بخشی برای آبیاری فضای سبز شهری و بخشی هم به بخش صنعت و معدن واگذار شود.
وی بیان کرد: درخصوص نحوه مصارف پساب تصفیه‌خانه بیرجند کارگروه مشترکی با شرکت آب منطقه‌ای داریم که در این کارگروه تصمیمات لازم گرفته می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی اظهار داشت: اقدامات لازم با سازمان صنعت، معدن و تجارت استان در حال انجام است که حجمی از پساب در اختیار معادن طلای شادان و هیرد و شهرک صنعتی خوسف قرار گیرد و این سازمان برای خرید پساب اعلام آمادگی کرده است.
به گفته وی با واگذاری این آب به بخش صنعت برای همیشه مشکل پساب تصفیه‌خانه بیرجند رفع خواهد شد.
امامی ادامه داد: برای تحویل آب به بخش صنعت در شهرک صنعتی خوسف باید 30 کیلومتر خط انتقال و برای تحویل آب به معادن طلای این شهرستان باید 100 کیلومتر خط انتقال اجرایی شود.
وی حجم پساب تصفیه‌خانه بیرجند را 270 لیتر بر ثانیه بیان کرد و گفت: هزینه تمام‌شده پساب بسیار بالاست و استفاده آن در بخش کشاورزی صرفه اقتصادی آنچنانی نخواهد دشت لذا واگذاری پساب به بخش صنعت در اولویت قرار دارد و توسعه این بخش منطبق بر سند آمایش سرزمین استان است.
استفاده از پساب در بخش کشاورزی با رعایت ملاحظات
استفاده از پساب در بخش کشاورزی با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی را معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی به عنوان راهکاری در این بحران کم‌آبی عنوان کرد و گفت: با توجه به کیفیت خوب پساب تصفیه‌خانه بیرجند استفاده آن در محصولات کشاورزی که در چرخه دوم مصرف قرار دارند، مشکلی ندارد.
سید سعید پورجعفر ادامه داد: از مجموع هفت میلیون متر مکعب پساب تصفیه‌خانه بیرجند، سالانه سه و نیم میلیون متر مکعب جایگزینی برای تخصیص آب شرب بیرجند در نظر گرفته شده، یعنی این مقدار آب باید جایگزین آب چاه‌های کشاورزی شود و در مقابل برداشت آب از چاه‌ها را کم کرد.
وی گفت: در کارگروه درون سازمانی که برای مدیریت پساب تصفیه‌خانه برگزار می‌شود، مقرر شد شهرداری بیرجند با انجام مطالعات لازم از پساب برای آبیاری فضای سبز شهری استفاده کند، همچنین در این کارگروه سهمی برای واگذاری آب به بخش صنعت به ویژه شهرک صنعتی بیرجند و شهرک صنعتی و معادن شهرستان خوسف پیش‌بینی شده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی بیان کرد: شرکت آب منطقه‌ای به کشاورزانی که تایید نوع کشت را از جهاد کشاورزی بگیرند، بیشتر از حجمی که آب از چاه کشاورزی آنان کم شود، پساب تحویل می‌دهد.
وی با بیان اینکه با توجه به استانداردهای پساب تصفیه‌خانه بیرجند، بسیاری از کشت‌ها را می‌توان با این نوع آب انجام داد، افزود: آب پساب آلودگی خاصی ندارد که بگوییم همه کشت‌ها ممنوع است، همچنین با راه‌اندازی مدول دوم تصفیه‌خانه بیرجند در 2 ماه گذشته کیفیت پساب بهبود پیدا کرده است.
پورجعفر در عین حال تاکید کرد: اولویت شرکت آب منطقه‌ای این است که پساب، جایگزین منابع آب موجود شود چون آب جدیدی به دلیل بحران خشکسالی نداریم.
وی گفت: در حال حاضر پساب تصفیه‌خانه بیرجند با هدف تغذیه منابع آب زیرزمینی در دشت شهرستان خوسف رهاسازی و در طول مسیر به سمت دشت جذب زمین می‌شود بنابراین به گونه‌ای نیست که حجم زیادی از پساب را در دشت داشته باشیم و مشکل زیست‌محیطی ایجاد کند.
پورجعفر افزود: البته سالانه یک میلیون متر مکعب پساب تصفیه‌خانه بیرجند به‌طور موقت در اختیار یک شرکت علوفه‌کار برای انجام کشت مدنظر جهاد کشاورزی قرار می‌گیرد.
انجام مطالعات برای بررسی آلودگی پساب
وی درباره اثر آلودگی پساب تصفیه‌خانه بیرجند بر منابع زیرزمینی به انعقاد قراردادی با دانشگاه بیرجند اشاره کرد و گفت: براساس این قرارداد دانشگاه به‌صورت بی‌طرف مطالعات جامع را انجام می‌دهد تا مشکلی در این خصوص هم نداشته باشیم.
پورجعفر اظهار داشت: مدیریت پساب تصفیه‌خانه برعهده شرکت آب منطقه‌ای است اما معرفی نوع کشت باید توسط سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی انجام شود، البته دانشگاه علوم پزشکی و اداره کل حفاظت محیط زیست هم باید نظارت‌های لازم را درخصوص استانداردهای پساب تصفیه‌خانه بیرجند انجام دهند.
وی درباره کیفیت پساب گفت: استاندارد پساب تصفیه‌خانه بیرجند مطلوب است و کیفیت آب پساب گاهی بر حسب میزان ورودی آب و میزان کلر استفاده شده تغییر می‌کند که نیاز است کیفیت پساب به‌صورت روزانه و مستمر چک شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی ادامه داد: با توجه به کیفیت خوب پساب تصفیه‌خانه بیرجند استفاده آن در محصولات کشاورزی که در چرخه دوم مصرف قرار دارند، مشکلی ندارد.
لزوم استفاده از پساب در کشت‌های غیرمصارف انسانی
اما معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی عقیده دارد که بهتر است پساب تصفیه‌خانه برای آبیاری فضای سبز و کشت محصولاتی از جمله چوب و پنبه استفاده شود که مستقیم مصرف انسانی ندارند.
محمدرضا اکبری درباره نحوه استفاده از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند در بخش کشاورزی گفت: آنالیز آب تصفیه‌خانه بیرجند توسط ادارات کل استاندارد و حفاظت محیط زیست انجام و به جهاد کشاورزی ارائه می‌شود و در صورت تایید این 2 دستگاه متولی، ما در معرفی نوع کشت به کشاورزان مشکلی نداریم.
وی اضافه کرد: برای کشت برخی محصولات با پساب محدودیت داریم چراکه کشت علوفه هم با این آب براساس نظر کارشناسان امکانپذیر نیست اما اگر حفاظت محیط زیست کیفیت پساب تصفیه‌خانه بیرجند را تایید کند که این آب عوارض زیست‌محیطی ندارد، مشکلی برای معرفی کشت نوع محصول به کشاورزان نیست.
استفاده صحیح از تصفیه فاضلاب علاوه بر کمک به رفع بحران کم‌آبی و کاهش استخراج بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، قدمی برای نمایش ارزش منابع آبی و فرهنگ صرفه‌جویی محسوب می‌شود.
فاضلاب یک منبع پایدار تولید آب به شمار می‌رود چرا که آب رودخانه‌ها، قنوات، چاه‌ها و منابع زیرزمینی همه وابسته به بارندگی هستند و در این روزگار خشکسالی با کاهش و حتی خشک شدن این منابع روبه‌رو هستیم اما تولید فاضلاب نه تنها هیچ گاه قطع نمی‌شود بلکه هر سال بر مقدار آن افزوده می‌شود.
امید می‌رود با مدیریت و استفاده بهینه از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند در بخش صنعت و کشاورزی بخش از مشکل کم‌آبی مرکز استان و مناطق اطراف رفع شود.
برچسب‌ها
پرونده خبری
