گذری بر فراز و نشیب پرتاب ماهواره در دولت‌های مختلف / فرق می‌کند چه کسی رئیس جمهور شود

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، صنعت فضایی، که شامل تحقیق، توسعه، ساخت و پرتاب فضاپیما و ماهواره می‌شود، نقشی حیاتی در دنیای امروز ایفا می‌کند. این صنعت نه تنها به ما امکان می‌دهد تا به اکتشافات شگفت‌انگیزی در اعماق فضا دست بزنیم، بلکه فواید بی‌شماری برای زندگی روزمره ما نیز به ارمغان می‌آورد.

در ادامه تاریخچه دستاورد کشورمان در حوزه پرتاب ماهواره از اوایل انقلابتا امروز را بررسی می‌کنیم.

داستان پرتاب نخستین ماهواره به فضا در کشور به 1356 خورشیدی بر می‌گردد که متخصصان این حوزه با گذراندن دوره‌های مختلف تصمیم به اجرای آن گرفتند، اما این طرح پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا 1365 خورشیدی متوقف ماند. در این سال‌ها با وجود تحریم‌های اقتصادی ایران موفق شد سه مدار را برای سه ماهواره خود رزرو کند. بر پایه برنامه چهارم توسعه، ایران باید سالیانه یک ماهواره به فضا پرتاب میکرد که در سال 97 سه نقطه مداری بین‌المللی 26، 34 و 47 درجه شرقی در اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) به نام ایران ثبت شده است. قرار بود سه ماهواره «زهره، سینا و مصباح» در 2 سال اول برنامه چهارم توسعه در مدار قرار بگیرند، اما هر کدام از این ماهواره‌ها به سرنوشتی خاص دچار شدند و فرایند پرتاب آن‌ها در زمان‌های خاص متوقف شد. زهره ماهواره‌ای که هرگز به هوا پرتاب نشد

موضوع پرتاب ماهواره زهره در سال 1356 خورشیدی آغاز و در دوره‌ای بعد از انقلاب متوقف شد که دوباره بحث پرتاب آن در دهه 70 خورشیدی مطرح شد. زهره ماهواره‌ای مخابراتی محسوب می‌شد که قرار بر این بود با همکاری روسیه به فضا پرتاب شود. با پرتاب زهره توانایی قابلیت ارایه خدمات در زمینه ارتباطات تلفن، نمابر، ارتباطات داده و پخش رادیو و تلویزیونی در تمام نقاط ایران فراهم و همچنین ایران از پرداخت اجاره ترانسپوندر برای تامین ارتباطات محلی بی‌نیاز می‌شد، اما زهره هرگز به فضا پرتاب نشد و این بی نیازی‌ها هرگز به دست نیامد. آرام گرفتن ماهواره سینا در فضا ماهواره سینا در آبان 1384 خورشیدی وارد فضا و با پرتاب سینا به فضا ایران جزو چهل و سومین کشور صاحب ماهواره در جهان شد. ماهواره سینا نخستین ماهواره ایرانی به شمار می‌رود که با کمک شرکت‌های روسی و مشارکت کارشناسانی از شرکت صنایع صاایران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مؤسسه مهندسی نقشه برداری ساخته شد. سینا ماهواره‌ای مطالعاتی - تحقیقاتی بود که در بررسی منابع زیرزمینی و عواقب ناشی از حوادث غیرمترقبه به کار می‌رود. مصباح ماهواره‌ای پرحاشیه در 1376 خورشیدی موافقتنامه‌ای برای ساخت ماهواره مصباح میان وزارت علوم و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به امضا رسید و پس از آن ساخت نمونه آزمایشگاهی آغاز شد و در یک حرکت مشترک و با هدف ایجاد فناوری ماهواره و نیروی انسانی متخصص در زمینه این فناوری در کشور، طرح ماهواره مصباح را به اجرا درآمد و براساس موافقت‌نامه این 2 وزارت‌خانه، مرکز تحقیقات مخابرات ایران و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، مسوول اجرای مشترک طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره مصباح در مدار ارتفاع پایین شد در خرداد 1380 خورشیدی مرحله ساخت نمونه آزمایشگاهی ماهواره به پایان رسید و همزمان اقدامات برای انجام دادن مراحل بعدی شامل ساخت نمونه مهندسی و نمونه فضایی آن آغاز شد. این ماهواره گرچه هزینه‌ای بالغ بر 10 میلیارد تومان متحمل شد و در طرح‌های تحقیقاتی از رقم بالایی برخوردار بود، ولی به واسطه این طرح ایران می‌توانست به جمع 15 کشور جهان که صاحب دانش فنی برای ساخت و طراحی ماهواره هستند ملحق شود و این دستاوردی مهم برای کشور به حساب آید. در 29 تیر 1384 خورشیدی نخستین جلسه شورای عالی فضایی رییس دولت هشتم با تاکید بر اهمیت توسعه و رشد منابع انسانی در بخش هوافضا، حضور فعال ایران را در فناوری فضایی گام مهم در جهت توسعه پایدار و اقتدار ملی دانست. سرانجام نخستین ماهواره ایرانی مصباح که به کمک ایتالیا ساخته شده بود در 6 مرداد 1384 خورشیدی و در روز‌های نخست دولت نهم وارد ایران شد و در 15 همان ماه با حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزیر علوم و تحقیقات و فناروی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران پرده‌برداری شد، اما هرگز به فضا نرفت. ماهواره امید پرتابی موفقیت آمیز ماهواره امید، در 1387 خورشیدی به فضا پرتاب و دومین پرتاب ماهواره برسفیر با حمل نخستین ماهواره امید با موفقیت انجام شد و نام مبارک امام عصر (عج) را در فضا تصویر کرد. این ماهواره در هر 24 ساعت، 15 بار به دور زمین چرخیده و گزارش‌هایی سنجشی به ایستگاه‌های زمینی در ایران ارسال کرده است. ناسا نیز تأیید کرد که این پرتاب موفقیت‌آمیز بود. ماهواره امید از نوع ماهواره سبک است و به وسیله ماهواره بر سفیر 2 در مدار قرار گرفت. این ماهواره با هدف برقراری ارتباطات متقابل ماهواره و ایستگاه زمینی، تعیین مشخصات مداری و دورسنجی مشخصات زیرسامانه‌ها، در مدار زمین قرار داده شده بود.

ماهواره نوید این ماهواره نیز در 1390 خورشیدی به فضا پرتاب شد. تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر 750 متر و استفاده از صفحات خورشیدی برای تامین بخشی از برق ماهواره، ویژگی‌های اصلی این ماهواره است. پرتاب ماهواره نوید با استفاده از ماهواره بر «سفیر نوید» از کلاس «ماهواره بر سفیر 1-B» که در سازمان هوا فضای وزارت دفاع توسعه یافته است، انجام گرفت. ماهواره ایرانی نوید 50 کیلو گرم وزن دارد و برای تزریق در مداری با ارتفاع 370 کیلومتر طراحی شده است که دارای طول عمر مداری 2 ماهه بوده و هر شبانه روز 6 بار از فراز ایران عبور می‌کند و در دید ایستگاه‌های زمینی قرار می‌گیرد. این ماهواره به وسیله دانشگاه علم صنعت طراحی شد که ماموریت سطح یک آن تصویر برداری از سطح زمین در طیف مرئی با قدرت تفکیک مناسب برای ماموریت محوله و ارسال تصاویر و اطلاعات پایشی سیستم در مدار LEO به ایستگاه‌های زمینی است. ماهواره پیام ماهواره ایرانی «پیام» در 25 دی 1397 خورشیدی با ماهواره بر ایرانی «سیمرغ» به فضا پرتاب شد، اما بنا به اعلام «محمد جواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفته است. طراحی ماهواره پیام از 1384 خورشیدی آغاز شد. این ماهواره با وزن 100 کیلوگرم از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور انجام مأموریت تصویربرداری طراحی و ساخته شده بود. ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام 500 کیلومتر و با شیب مداری 55 درجه و تصاویری با دقت 45 متر ارسال می‌کرد و پیش بینی اولیه حاکی از این بود که حدود سه سال در مدار زمین باقی خواهد ماند. پیام سه مأموریت تصویربرداری، ذخیره و ارسال داده‌ها را برعهده داشت، اما این ماهواره در مدار فضا آرام نگرفت به طوری که وزیر ارتباطات در این باره در توییتی نوشت: «بامداد امروز (سه شنبه) با وزرای ICT دولت‌های هشتم تا دوازدهم به پایگاه فضایی امام خمینی (ره) رفتیم. ماهواره بر با طی دو مرحله موفق، در مرحله سوم به سرعت کافی نرسید و «پیام» در مدار آرام نگرفت.»

جهش فضایی صنعت فضایی در دولت سیزدهم 

سند 10 ساله فضایی (1401 تا 1410) در آخرین جلسه شورای عالی فضایی، مصوب شد و بر اساس آن هدف‌گذاری کشور در حوزه صنعت فضایی تبدیل‌شدن به یکی از کشورهای صادرکننده خدمات صنعت فضایی است.

این سند راه را در بازه‌های زمانی یک‌ساله، دوساله تا افق 10‌ساله در حوزه‌های ساخت ماهواره، زیرساخت‌های فضایی، توسعه فناوری فضایی، پایگاه فضایی تا ماهواره در لایه‌های مختلف مشخص کرده است. تقسیم کار ملی از دیگر جنبه‌های این سند است و مقرر شده از تکرار اجرای پروژه‌ها و تحقیقات و موازی‌کاری جلوگیری شود.

سرآمدی در توسعه فناوری فضایی بومی در منطقه و افزایش بهره‌مندی شهروندان، کسب‌وکارها و دولت از خدمات و فناوری‌های فضا پایه به عنوان جزء جدایی‌ناپذیری از فعالیت‌های روزمره چشم‌انداز این سند تعریف شده و ماموریت‌هایی برای صنعت فضایی تعیین کرده است.

شکستن طلسم تعطیلی 11 ساله شورای عالی فضایی اولین گام دولت سیزدهم برای تحقق اهداف این سند بوده است و بعد از آن با توسعه زیرساخت‌ها، توانست رکورد مداری پرتاب ماهواره تا مدار 750 کیلومتر را با ماهواره «ثریا» بکشند.

دوازده پرتاب دولت آیت‌الله رئیسی، شهید جمهور به این شرح است:

ردیف ماهواره ماهواره‌بر زمان‌پرتاب 1 ققنوس سیمرغ دی 1400 2 نور -2 قاصد اسفند1400 3 ناهید -1 ذوالجناح خرداد 1401 4 خیام سایوز مرداد 1401 5 پرتاب زیرمداری قائم 100 مهر1401 6 پرتاب زیرمداری بلوک انتقال مداری سامان آذر1401 7 پرتاب تحقیقاتی فروند دوم ماهواره‌بر قائم 100 اسفند1401 8 ماهواره نور 3 قاصد مهر1402 9 پرتاب کپسول زیستی سلمان آذر1402 10 ثریا قائم دی1402 11 مهدا سیمرغ بهمن 1402 12 پارس -1 وستوچنی اسفند1402