یافته ها از گورهای گورستان نویافته عصرآهن 2 و 3 قره تپه سگزآباد

بخش زیادی از گورهای گورستان نویافته عصرآهن 2 و 3 قره تپه سگزآباد شامل تدفین‌های نوزادان و کودکان است که داخل ظروف آشپزخانه‌ای، به صورت تک نفره با هدایای تدفینی قرار دارند.

به‌گزارش خبرگزاری مهر به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، مصطفی ده‌پهلوان سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: در فصل پایانی کاوش‌های باستان‌شناسی گورستان نویافته عصرآهن 2 و 3 قره تپه سگزآباد قزوین تصمیم بر این شد که تمام تمرکز پروژه کاوش بر بخش جنوب‌غربی (بخشA) ترانشه 12 گورستان نویافته در ابعاد 8×7 متر باشد تا بتوان گاهنگاری دقیق و لایه‌نگاری درستی از این گورستان ارائه داد و به درک بهتری از شیوه‌ها و سنت‌های تدفین دوره‌های یادشده رسید.

او ادامه داد: در کاوش ترانشه 12 در تابستان 1398، در گورستان شرقی قره تپه شواهد مهمی از 4 لایه تدفین بر روی هم و در سطح گسترده‌ای یافت شد که به دلیل محدودیت زمان و کمبود اعتبار مالی مورد نیاز، کاوش در لایه‌های زیرین امکان‌پذیر نبود و اطمینانی از لایه‌های بیشتر تدفین و خاک بکر حاصل نشده بود؛ در ادامه کاوش در تابستان 1400 هدف اصلی دستیابی به لایه‌های پایانی گورستان در اولویت کار قرار گرفت.

این باستان‌شناس افزود: در ادامه روند کاوش در این ترانشه در سال جاری و در عین ناباوری با لایه پنجم تدفین نیز مواجه شدیم که شامل بافت‌های متراکمی از استخوان‌های جانوری می‌شد و در کنار آنها اسکلت کاملی از یک اسب‌سان به دست آمد که کاوش بر روی این لایه‌ها در حال انجام است.

ده‌پهلوان اظهارکرد: در ترانشه 12 تاکنون 65 گور به ثبت رسیده که به سه شیوه، تدفین‌های صندوقی یا چهارچینه خشتی، گودالی در خاکستر و ظروف پخت و پز در جهت‌های شمالی جنوبی، شمال‌غربی جنوب‌شرقی، شرقی غربی قرار داشته‌اند.

به گفته سرپرست هیأت کاوش، تدفین‌های صندوقی یا چهارچینه خشتی معمولا به دو صورت تک نفره و چند نفره هستند که تعداد افراد شناسایی شده در آنها گاهی به چهار فرد نیز می‌رسد و در تدفین‌های چند نفره به غیر از یک یا دو اسکلت، معمولا تدفین‌ها به صورت آشفته است و نظمی در میان آنها دیده نمی‌شود.

او افزود: این آشفتگی را می‌توان به عواملی از قبیل رانش زمین، نفوذ آب و سیلاب، تخریب‌های جانوری و در برخی موارد تدفین‌های ثانویه نسبت داد.

این باستان‌شناس با بیان اینکه در تدفین‌های تک نفره نیز معمولا افراد به صورت جنینی در گور قرار می‌گرفته‌اند تصریح کرد: تدفین‌های گودالی در خاکستر نیز اغلب به صورت تک نفره و کاملا منظم در کنار انباشتی از خاکستر هستند و آشفتگی خاصی در آنها دیده نمی‌شود و مانند تدفین‌های چهارچینه خشتی تک نفره به صورت جنینی در داخل گور قرار دارند.

ده‌پهلوان بخش زیادی از گورهای این گورستان را شامل تدفین‌های نوزادان و کودکان در سنین مختلف اعلام کرد که با شیوه‌های مختلف به دست آمدند؛ در داخل ظروف آشپزخانه‌ای، به صورت تک نفره با هدایای تدفینی و یا در گورهای چند نفره در کنار بزرگسالان قرار دارند و یافته‌های موجود در این گورها همگی متعلق به عصر آهن 2 و اوایل آهن 3 هستند.

او گفت: در اکثر گورها بقایای جانورانی از قبیل بز، گوسفند نابالغ، گاو، شتر و اسب به دست آمد که نشان از تدفین حیوانات در کنار مردگان دارد.

ده‌پهلوان با بیان اینکه مجموعه یافته‌های این بخش از نظر کاربرد در 3 گروه قرار می‌گیرند، گروه اول را شامل ظروف سفالی، شامل گونه‌های مختلف ظروف موسوم به ساغر، ظروف آبریزدار، ظروف لوله‌دار، کوزه، ظروف پایه‌دار دانست و گفت: برخی از این ظروف از گونه آشپزخانه‌ای بزرگ هستند که در گورستان‌های عصر آهن همزمان به ندرت مشاهده می‌شوند و دیگ‌های سفالی پخت و پز را به تدفین جنین و نوزادان اختصاص داده‌اند.

او افزود: گروه دوم شامل زیور آلات شخصی و اشیا تزئینی شامل، دستبند، گردنبند و طوق‌های آهنی و مفرغی کامل، سنجاق، مهره‌های مرتبط با دستبند و گردنبند و آویز که از جنس صدف، عقیق، مفرغ و خمیر شیشه هستند.

ده‌پهلوان اظهار کرد: گروه سوم شامل اشیا با کاربری خاص است که از مهمترین آنها می‌توان به مهر استوانه‌ای با سبک محلی و آشوری اشاره کرد که نشان از جایگاه قابل توجه این محوطه در حوزه فرهنگی آشور دارد.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: بررسی‌های انسان‌شناسی جسمانی و پژوهش‌های ژنتیک، باستان جانورشناسی، سنت‌های تدفینی نادر و شواهد غنی حاکی از تعاملات و پیوندهای فرهنگی و اقتصادی ساکنان این محوطه با مناطق دور دست لبه غربی فلات ایران و حوزه سیاسی فرهنگی حکومت‌هایی از قبیل آشور و حوزه‌های فرهنگی غرب، شمال و شمال‌غرب ایران دارد.

او با بیان اینکه تاریخ‌گذاری مطلق یافته‌ها با کمک مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه ورشو انجام شد و نتایج آن مهر تأییدی است بر تاریخ‌گذاری نسبی مواد فرهنگی عصرآهن 2 و 3 این محوطه از 1050 تا 820 پیش از میلاد تصریح کرد: در میان یافته‌های این گورستان مهره‌های زینتی از جنس آنتیموان با خلوص بالای نود درصد به دست آمد که گویای پیچیدگی کارگاه‌های فلزکاری این عصر است.

این باستان‌شناس گفت: تا کنون بر روی یافته‌های این گورستان پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری متعددی در حوزه‌های باستان‌شناسی، باستان‌سنجی، ژنتیک، ایزوتوپ‌های پایدار، رسوب‌شناسی و مرمت در حال انجام و مقالاتی در دست انتشار است.

او افزود: در پروژه کاوش آموزشی یاد شده بخش عمده‌ای از توجه و توان هیأت کاوش صرف آموزش مهارت‌های فنی و عملی دانشجویان در کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناختی از قبیل، عکاسی حرفه ای در حین کاوش، طراحی فنی یافته‌ها، نقشه‌برداری، حفاظت و مرمت، شیوه‌های درست نمونه‌برداری یافته‌ها برای بررسی‌های آزمایشگاهی، باستان جانورشناسی، انسان‌شناسی جسمانی باستان گیاه‌شناسی و... شد.

ده‌پهلوان در پایان ابراز امیدواری کرد: نتایج علمی این پروژه بتواند سهم مهمی در روشن ساختن ابهامات دانش باستان‌شناسی عصر آهن 2 و 3 شمال فلات ایران داشته باشد.