یوکیا آمانو و رویکردی بی طرفانه در پرونده هسته‌ای ایران

یوکیا آمانو در 9 مه 1947 میلادی در یوگاوارا در ژاپن به دنیا آمد. تحصیلات خود را در همان کشور پشت سر گذاشت و از دانشکده حقوق دانشگاه توکیو فارغ التحصیل شد و بعدها هم در سال های 1973 تا 1975 در 2 دانشگاه فرانسوی دوره هایی گذراند.

خدمت در وزارت امورخارجه ژاپن

آمانو در 1972 میلادی در وزارت امورخارجه ژاپن مشغول به خدمت شد و مدتی هم به عنوان رییس بخش علوم و کنترل تسلیحات هسته‌ای وزارت خارجه ژاپن بود. وی هنگام خدمت در وزارت خارجه در سفارتخانه‌های ژاپن در ویتنام، واشنگتن و بروکسل نیز حضور داشت و یکی از اعضای هیات اعزامی ژاپن به کنفرانس خلع سلاح هسته‌ای در ژنو بود.

این دیپلمات ژاپنی در آوریل 2001 میلادی به‌عنوان نماینده ژاپن در هیات سازمان ملل متحد در زمینه مسایل موشکی شد و درست سه ماه پس از آن نیز وارد گروه متخصصان سازمان ملل در زمینه تحصیلات منع گسترش و خلع سلاح هسته‌ای شده بود. او به عنوان مدیر کل خلع سلاح و منع اشاعه هسته ای درگیر مذاکرات بین المللی چون تمدید معاهده منع اشاعه هسته ای (NPT)، معاهده جامع منع آزمایش هسته ای، پروتکل کنوانسیون سلاح های بیولوژیک، اصلاحیه کنوانسیون سلاح های خاص متعارف و رویه بین المللی علیه اشاعه موشک های بالستیک بود.

مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

دولت ژاپن در سپتامبر 2008 اعلام کرد که آمانو را به عنوان مدیر کل بعدی آژانس نامزد کرده است. آمانو در دوم ژوییه 2009 در دور ششم رای گیری توسط شورای حکام به عنوان مدیر کل آژانس انتخاب شد. رقیب اصلی او در آن سال برای کسب این مقام، عبدالصمد مینتی نماینده آفریقای جنوبی بود. آمانو در 2009 میلادی پس از محمد البرادعی برای نخستین بار به عنوان مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتخاب شد تا این آغاز بتواند راهی باشد، برای انتخاب سه دوره ای که او به عنوان مدیر کل آژانس بین المللی اتمی که تا 2021 میلادی ادامه پیدا کرد.

سفر به ایران

آمانو در طول سال هایی که به عنوان مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی مشغول به خدمت بود به دلیل مسایل هسته ای ایران، بارها به این کشور سفر کرد تا بتواند به این پرونده بین المللی سر و سامانی بدهد. در همین خصوص بود که در خرداد 1391 خورشیدی به تهران آمد و با فریدون عباسی رییس وقت سازمان انرژی اتمی و سعید جلیلی رییس تیم مذاکره کننده هسته ای ایران، دیدار کرد اما آن دیدارها نتیجه ای به دنبال نداشت.

با انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری ایران، آمانو بارها به ایران سفر کرد. وی برای نخستین بار در این دولت در آبان 1392 خورشیدی پس از دومین دور مذاکرات در ژنو و به دعوت علی‌اکبر صالحی به ایران آمد.

مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی در تیر 1394 خورشیدی بار دیگر و هنگامی که تیم مذاکره کننده ایران و رییس سازمان انرژی اتمی در هتل کوبورگ وین با 1+5 مشغول مذاکره بودند، شخصا وارد مذاکرات شد. او در اوج مذاکرات به تهران آمد و با حسن روحانی و علی شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، دیدار کرد؛ سفری که با توافق هسته ای همزمان بود.

آمانو همچنین در شهریور 1394 خورشیدی بار دیگر راهی تهران شد تا با مقامات عالی رتبه ایران دیدار و مذاکره کند؛ مذاکراتی که درباره مسایل مربوط به راستی آزمایی و نظارت بر اقدامات هسته ای در چارچوب برجام بود که این اتفاق عملی شد.

او در دی 1394 خورشیدی یک بار دیگر به تهران سفر کرد؛ سفری که رییس سازمان انرژی اتمی ایران آن را سفری تشریفاتی دانست و اعلام کرد که این سفر در چارچوب تقویت و توسعه روابط ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام می‌شود.

مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی در آذر 1395 خورشیدی دوباره به ایران سفر کرد. آژانس بین المللی انرژی اتمی در بیانیه ای سفر آمانو را بخشی از تعامل سطح بالا میان ایران و آژانس توصیف و مدیرکل آژانس در جریان سفر به تهران درباره اجرای تعهدات ایران در چارچوب برجام گفت‌وگو کرد.

او در آبان 1396 خورشیدی نیز یک بار دیگر به همراه یک هیات عالی رتبه به ایران سفر کرد و با علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران و محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه دیدار و گفت و گو کرد. مدیرکل آژانس اتمی در این دیدارها گفت که توافق هسته‌ای «یک دستاورد مهم در زمینه راستی‌آزمایی» بوده است. بنابراین آمانو در راستای به سرانجام رساندن پرونده هسته ای ایران بارها به ایران سفر کرد و با مقامات ایرانی دیدار و گفت و گوهایی داشت.

آمانو و پرونده هسته‌ای ایران

آمانو در مقام مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی از زمان اجرای برجام بارها گزارش هایی درباره پایبندی کامل ایران به این توافق ارایه کرد. نخستین گزارش آژانس در دی 1394 خورشیدی ارایه شد و با تایید اجرای اقدامات مشخص شده اجرای برجام آغاز شد.

در خصوص همین پرونده و تایید پایبندی ایران به تعهدات خود در زمینه هسته ای، آمانو در 20 خرداد 1398 خورشیدی در سخنرانی آغازین خود در نشست شورای حکام در وین پایتخت اتریش با اشاره به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) گفت: گزارش من درخصوص راستی‌آزمایی و نظارت بر جمهوری اسلامی ایران ذیل قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل فعالیت‌های مرتبط با آژانس را در ماه‌های اخیر در این کشور شامل می‌شود. من به‌طور جدی تاکید کرده‌ام که اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران یک دستاورد مهم برای راستی‌آزمایی هسته‌ای است. بنابراین، امیدوارم که راه‌هایی برای کاهش تنش‌های کنونی از طریق گفت‌وگو به دست آید.

به هرترتیب آمانو در مدت زمانی که عهده دار مسوولیت مدیر کلی آژانس بود، بارها تایید کرد که ایران در عمل به تعهدات هسته ای خود پایبند بوده است.

درگذشت

سرانجام این دیپلمات ژاپنی که به دلیل بیماری خواهان کناره‌گیری از مسوولیتش در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده بود در 22 ژوئیه 2019 میلادی چشم از جهان فروبست تا پرچم آژانس به حالت نیمه افراشته درآید.

در پی درگذشت مدیر کل آژانس، وزارت امور خارجه ایران تسلیت گفت و در پیامی نوشت: جمهوری اسلامی ایران با ابراز تاسف از درگذشت یوکیا آمانو، مدیرکل فقید آژانس بین المللی انرژی اتمی و با تمجید از فعالیت های حرفه ای ایشان مراتب همدردی خود را با دولت و ملت ژاپن، خانواده و همکاران ایشان ابراز می نماید. آمانو در پیگیری حرفه ای و بی طرفانه موضوعات و مسایل خلع سلاحی در دوران فعالیت خود در آژانس، نقش برجسته و تاثیرگذاری در کمک به ارتقاء صلح و امنیت بین المللی ایفاء کردند.

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران نیز در پیامی توئیتری و با انتشار تصاویری از آمانو درگذشت وی را تسلیت گفت و نوشت: از شنیدن خبر درگذشت نابهنگام یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، غمگین هستم. فکر و دعای ما با عزیزان وی است. غریق آرامش باشد. ایشان از همان ابتدا، حامی سرسخت برجام بود و ما انتظار داریم که جانشین ایشان نیز همین مسیر را دنبال کند.

• برجام
• یوکیا آمانو
• سازمان ملل متحد
• سازمان انرژی اتمی ایران
• علی اکبر صالحی
• ژاپن
• ایالات متحده آمریکا
• دولت
• سعید جلیلی
• محمد جواد ظریف
• حسن روحانی
• آژانس بین المللی انرژی اتمی