یک قرن عزاداری در بزرگ‌ترین تکیه مینیاتوری جهان

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ تکیه معاون الملک یکی از بناهای تاریخی شهر کرمانشاه است که با معماری و تزئیناتی خیره‌کننده، نمونه‌ای کامل از هنر و فرهنگ ایران‌زمین را به رخ می‌کشد. این بنا در خیابان حدادعادل شهر کرمانشاه قرار دارد که قدیمی‌ها هنوز هم این محله را با نام قدیمی آن، یعنی آبشوران می‌شناسند.

پیشینه ساخت تکیه معاون‌الملک به دوره قاجار و نزدیک به 120 سال پیش بازمی‌گردد؛ زمانی که معماری ایرانی و اسلامی پیوندهای بیشتری با معماری غربی برقرار می‌کرد. این اثر باشکوه در تاریخ 10 آذر 1354 با شماره ثبت 945 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تکیه معاون‌الملک یکی از اماکن مهم مذهبی و فرهنگی استان کرمانشاه است که در یک قرن گذشته محل برپایی روضه سیدالشهدا (ع) بوده است که از آن به عنوان بزرگ‌ترین تکیه مینیاتوری جهان هم یاد می‌کنند و یک موزه کاشی‌کاری کم‌نظیر در دنیا محسوب می‌شود.

این بنا در سال 1280 توسط حسن معینی ملقب به معاون‌الملک بنا شده است و از سه قسمت حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده است. در آن زمان تکیه به منظور برگزاری مراسم مذهبی و رفع اختلافات قومی و عشایری به کار می‌رفت.

در قسمت عباسیه، روی کاشی سوم ستون اول، جای پایی مشاهده می‌شود که مردم معتقدند این جای پا متعلق به امام رضا (ع) بوده؛ اما در حقیقت این کاشی شبیه‌سازی شده از جای پای امام رضا (ع) در قدمگاه نیشابور است. در قدیم به دلیل حرمت و اهمیت این مکان، مردمی که نزاع و اختلافاتی با یکدیگر داشته‌اند در کنار این سنگ با هم صلح و آشتی می‌کردند.

در سال 1287 در گرماگرم مبارزات جنبش مشروطه‌خواهی گروهی از مشروطه‌خواهان به علت آنکه تکیه معاون‌الملک محل اجتماع مخالفان مشروطه شده بود، با استفاده از توپ این بنا را به آتش کشیدند. با فروکش کردن آتش هرج و مرج، حسن‌خان معاون‌الملک در سال 1307 به بازسازی مجدد این بنای باشکوه پرداخت.

مجموعه تکیه معاون‌الملک سه درب ورودی دارد که درب ورودی اصلی به خیابان حدادعادل، درب شمالی به کوچه معاون‌الملک و درب جنوبی به کوچه ایلخانی مشرف است. کاربرد درب‌های متعدد در این مجموعه در قدیم برای برگزاری بهتر مراسم مذهبی، ورود دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری و جلوگیری از تداخل آن‌ها با یکدیگر بوده است. هم‌اکنون دو درب شمالی و جنوبی مجموعه بسته است و ورود و خروج بازدیدکنندگان از درب اصلی صورت می‌گیرد.

تکیه معاون‌الملک بخش زیادی از شهرتش را مدیون کاشی‌کاری منحصربه‌فرد و استثنائی است که صاحب‌نظران آن را کم‌نظیر و در مواردی بی‌نظیر خوانده‌اند. کاشی‌های زیبای این مجموعه، جلوه‌ای بی‌مانند از پیوند معماری و کاشی‌کاری است. غنای تصویری در کاشی‌های به کار رفته، تنوع رنگ‌های آن‌ها و تنوع در نوع ساخت و ابعاد کاشی‌ها، تکیه معاون‌الملک را به یکی از نفیس‌ترین و تماشایی‌ترین بناهای به یادگار مانده از دوران قاجار تبدیل کرده است.

بانی این مکان یعنی مرحوم «حسن‌خان معینی» در آن زمان با هزینه شخصی خود، هنرمندان سرآمد و بنامی را گرد هم آورد تا به این شیوه هنر ایرانی اسلامی را ماندگار کنند؛ هنرمندانی چون استاد محمد بنا، حاج حسن کاشی‌پز تهرانی، سید ابوالقاسم مانی، حسن تهرانی و حسین خطاط.

از نظر موضوعی می‌توان گفت بیشترین حجم این نگاره‌ها را واقعه عاشورا و حوادث مربوط به آن، روایت‌های مذهبی، قصص قرآنی و داستان‌های ملی و حماسی ایرانی تشکیل داده است. کاشی‌های تکیه بر اساس تکنیک و اجرا به دو گروه کاشی‌های برجسته و کاشی‌های هفت رنگ تقسیم می‌شوند.

علاوه بر کاشی‌های نصب شده بر دیوارها، کاشی‌هایی داخل انبارهای تکیه نگهداری می‌شود که اشعار محتشم کاشانی با خط سفید بر زمینه آبی روی آن‌ها نگاشته شده و مکمل کاشی‌های حسینیه است.

گفتنی است موزه‌ای تحت عنوان موزه مردم‌شناسی کرمانشاه که در ضلع جنوبی قسمت عباسیه تکیه معاون‌الملک قرار دارد قرار دارد که در تاریخ 28 اردیبهشت 1369 تأسیس شد.

این موزه با تالاری به مساحت 200 مترمربع، شامل 29 ویترین از اشیاء قدیمی، صنایع دستی، پوشاک و غیره با مضامین فرهنگی و اجتماعی می‌شود. علاوه بر این، اشیای مختلف مردم‌شناسی از قبیل وسایل کشاورزی، دامپروری، شکار، بافت گیوه، آلات موسیقی، وسایل نگارش، روشنایی و نمونه‌هایی از نساجی، پوشاک، لباس‌های بومی و محلی در این موزه در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد.

علاوه بر آن نیز موزه پوشاک و زیورآلات کرمانشاه یکی دیگر از بخش‌های تکیه معاون‌الملک محسوب می‌شود که در بخش عباسیه قرار دارد. تأسیس این موزه در سال 1383 صورت گرفته است و با غرفه‌های متعدد، پوشاک نواحی مختلف استان کرمانشاه را به نمایش می‌گذارد.

در تالار این موزه که 200 مترمربع مساحت دارد، می‌توان لباس‌های محلی مردم هرسین، قصر شیرین، گیلان‌غرب، پاوه و شهرهای دیگر استان کرمانشاه را به تماشا نشست.