3سناریوی مذاکرات اروپایی در دوحه
دو روز گفت‌وگوی انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و علی باقری، معاون وزیر خارجه ایران در دوحه ظاهرا به پیشرفت هایی در خصوص موضوع هسته ای ختم شده است. تاجایی که یک منبع دیپلماتیک که نام وی فاش نشده به شبکه سی ان ان گفت که در گفت وگوهای انریکه مورا و علی باقری حرکت رو به جلویی برای احیای مذاکرات درخصوص برنامه هسته ای ایران شکل گرفته است. این منبع عنوان کرد که در مذاکرات...
وی در ادامه گفت: «محیط کنونی برای کاهش تنش ها مثبت بوده است.» سی ان ان همچنین به نقل از این منبع نوشت: «ایرانیان با اروپایی ها گفت وگو کرده اند و گفت وگوهای غیرمستقیمی نیز با آمریکایی ها داشته اند. این مذاکرات با حمایت قطری ها منجر به تحولات مثبت درخصوص بسیاری از مسائل مربوط به طرفین شده تا حرکت رو به جلوی مثبتی در رابطه با برجام و تبادل زندانیان با آمریکا ایجاد شود.» همچنین پس از این دیدار، انریکه مورا، در صفحه توییترش نوشت: «برای اتحادیه اروپا، برجام (توافق هسته ای) اگر تنها برنامه موجود نباشد، بهترین برنامه ممکن برای پرداختن به نگرانی‌های قانونی جامعه جهانی درباره برنامه هسته ای ایران در زمینه منع اشاعه تسلیحات هسته ای است.»
اروپا چه می خواهد؟
با در نظر گرفتن توییت مورا و به طور کلی رویکرد بروکسل می‌توان گفت که برخلاف آمریکایی ها که در خصوص برجام، سیاست ابهام را دنبال می‌کنند اما اروپا همچنان برجام را به عنوان یکی از گزینه‌های موثر در دستورکار دارد. اما دراین میان حداقل در 9 ماه گذشته در هیچ متن و موضع گیری از طرف آمریکا نه تنها سخن از احیای برجام نیست بلکه حتی نمی گویند برجام در دستور کار نیست و موضع گیری شان کاملا مبهم است. در مقابل و همزمان با برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نماینده اتحادیه اروپا در سازمان‌های بین‌المللی در وین بیانیه ای درباره نظارت و راستی آزمایی آژانس درباره برنامه ایران ارائه می‌کند و می گوید اتحادیه اروپا نسبت به برجام متعهد است اما ما متاسفیم که ایران تصمیمات لازم را نگرفته و اقدامات لازم را انجام نداده است. بر این اساس اتحادیه اروپا دو هفته پیش موضع خود را صراحتا بیان کرد و نشان داد که همچنان برجام را به عنوان یکی از راه‌های موثر در دستور کار دارد.
با این حال در گزارش سی ان ان به نقل از یک منبع مطلع، از لفظ «محدودسازی تنش» استفاده شده است. اگر این عبارت کلیدی را ملاک قرار دهیم، بنابراین موضوعات مطرح شده در مذاکره با اروپایی‌ها مانند طرف آمریکایی در حوزه محدودسازی تنش بوده است. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» نیز در گزارشی که روز پنج‌شنبه اول تیر ماه منتشر شد با عنوان «مذاکرات سه‌بانده ایران با غرب» به پیگیری مذاکرات در سه کانال متفاوت ولی در عین حال همسو به میزبانی کشورهای منطقه اشاره کرد. این سه کانال عبارتند از: کانال مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، کانال مذاکرات مستقیم ایران و اروپا و کانال مذاکرات مستقیم ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از طریق آنها جمهوری اسلامی و غرب به دنبال مدیریت دست اندازهای خود هستند.
همان‌طور که اشاره شد یک باند مربوط به مذاکرات ایران و اروپاست که البته به صورت نظری مسیر جداگانه ای از مذاکرات با آمریکایی ها و جدا از آژانس است ولی در عمل این سه مسیر روی هم تاثیر دارند. با توجه به مفروضات ذکرشده می‌توانیم سه سناریو را در خصوص آینده تنش های هسته ای و احیای برجام مورد بررسی قرار دهیم؛ سناریوی محدودسازی تنش با برجام، سناریوی محدودسازی تنش بدون برجام و سوم سناریوی مذاکرات موازی واشنگتن و اروپا با تهران و اختلاف‌نظر در این دو دسته از مذاکرات.
سناریوی اول
یک سناریو این است که با توجه به مجموعه اخبار منتشر شده از یکسو آمریکایی ها در مسیر مذاکراتی خود سناریوی توافق موقت را دنبال می‌کنند و همزمان اتحادیه اروپا برای دوران پسا‌توافق موقت و جهت احیای برجام زمینه چینی می‌کند. هدف توافق موقت «محدودسازی تنش» است اما اروپا قصد دارد مسیر بعدی را پیگیری کند که همان برجام است. درواقع در این مسیر دو بانده یک باند که همان آمریکاست، مذاکرات محدودسازی تنش را دنبال می‌کند که یکی از اجزای آن حتما هسته ای است که ایران احتمالا تعهد می‌دهد بالای 60 درصد، غنی سازی نکند یا این سطح از غنی‌سازی را متوقف کند. در باند دوم نیز اتحادیه اروپا برای مذاکرات هسته ای احیای برجام زمینه‌سازی خواهد کرد.
سناریوی دوم
سناریوی دوم به اختلاف نظر اتحادیه اروپا و آمریکا در مورد برجام بازمی‌گردد؛ اختلاف‌نظر نه به این دلیل که برجام شاید مفید نباشد بلکه از جنبه های دیگر؛ درواقع آمریکایی ها می گویند احیای برجام برای ما در دسترس نیست، زیرا بر اساس قانون موسوم به «اینارا» هر نوع توافق از این دست، باید از سد کنگره بگذرد؛ این در حالی است که جو بایدن از این تابستان می خواهد کمپین انتخاباتی اش را آغاز کند و جنگ و جدال بر سر این ماجرا این کمپین را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. بر این اساس برای آمریکا چنین گزینه‌ای در مقطع کنونی بسیار هزینه ساز است. با این حال به نظر می‌رسد از دید آمریکایی می‌توان درباره چیزی شبیه به برجام بعد از انتخابات صحبت کرد.
در سطح اتاق‌های فکر نیز برخلاف اروپا در ایالات‌متحده هیچ نشانه ای درباره برجام وجود ندارد و همه بالاتفاق بیان می‌کنند که برجام سال 2015 قابل احیا نیست. این در حالی است که الی گرانمایه مسوول بخش ایران شورای روابط خارجی اروپا در اوج ناآرامی ها مقاله ای در واشنگتن پست نوشت و اشاره کرد که ما به یک توافق هسته ای نیاز داریم. با این حال در اتاق‌های فکری آمریکایی در این مدت شاهد توفان فکری درباره توافق موقت، توافق جدید، پلن سی یا پلن بی دیپلماتیک بوده‌ایم که اگر چه عناوین متعددی هستند ولی همه یک هدف را دنبال می‌کنند: محدودسازی تنش در کوتاه‌مدت.
سناریوی سوم
سناریوی پایانی سناریویی بسیار مهم است، اما اغلب نسبت به آن غفلت می‌شود. اگر محدودسازی تنش را که سی ان ان به آن اشاره کرده است، جدی بگیریم، باید به چند نکته توجه کرد. در برجام ما حداقل با 5 مقطع زمانی مواجه هستیم که دو مورد از آن بسیار اهمیت دارند. یک روز اجرا داریم که از اول ژانویه 2016 تا 18 اکتبر 2023 است و بعد از آن دوره انتقال آغاز می‌شود. طبق برجام در این دوره انتقال چند اتفاق قرار است بیفتد. نخست آنکه ایران طبق قطعنامه 2231، محدودیت‌های موشکی اش برداشته می‌شود. نکته دوم اینکه پارلمان ایران باید پروتکل الحاقی را تصویب کند. سوم هم کنگره آمریکا باید آن دسته از تحریم هایی را که بر اساس قوانین کنگره تعلیق شده، بردارد. اما مساله به همین جا ختم نمی‌شود؛ نکته چهارم که به اتحادیه اروپا مربوط می‌شود این است که برخی از تحریم‌های اتحادیه اروپا در روز اجرا لغو نشدند یا تعلیق شدند، قرار است در روز انتقال این مجموعه تحریم‌هایی که تداوم داشته است، تعلیق شوند و موارد تعلیقی روز اجرا نیز لغو شوند.
اما همه چیز در روز انتقال (19 اکتبر 2023) به گزارش جامع مدیرکل آژانس منوط است. طبق برجام و قطعنامه 2231 مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موظف است در طول دوره اجرا و انتقال دو گزارش مهم تحت عنوان نتیجه‌گیری جامع‌تر منتشر کند. اولین آن در 20 ژانویه 2016 و پیش از لغو یا تعلیق تحریم‌ها صادر شد و طی آن مدیرکل در مورد اجرای تعهدات برجامی ایران اطمینان داد و گزارش دیگر با همین عنوان گزارش نتیجه گیری جامع تر باید قبل از 18 اکتبر (مهر 1402) منتشر شود. روز بعد از 18 اکتبر یعنی بعد از گزارش مدیرکل روز انتقال آغاز می‌شود. اما در شرایط فعلی به نظر نمی‌رسد آژانس قادر باشد چنین گزارشی را با محتویات تایید تعهدات برجامی ایران منتشر کند. بر اساس همین واقعیت ایران شاید در دوحه تصمیم گرفته باشد بر اساس توافق محدودسازی تنش و تعلیق غنی‌سازی60درصدی یا خودداری از غنی‌سازی بالاتر از آن، امتیازاتی در حوزه تعلیق یا لغو تحریم‌های اروپایی از طرف مقابل بگیرد. (همان دسته تحریم‌هایی که قرار بود تا 18 اکتبر و بر اساس گزارش نتیجه‌گیری جامع‌تر آژانس لغو یا تعلیق شوند.)
این تحریم های اروپایی عبارت هستند از: تحریم های فلزی که در صنایع مختلف کاربرد دارد؛ تحریم های نرم‌افزاری مانند نرم افزارهای مورد استفاده در پروژه های بزرگ نفت و گاز و حوزه های مختلف صنعتی. تحریم های مرتبط با فعالیت های هسته ای (کالاها، فناوری‌ها، سرمایه‌گذاری و آموزش های تخصصی). تحریم های تسلیحاتی و تحریم سوئیفت و خروج افراد، نهادها و شرکت‌هایی از لیست تحریم های اروپا طبق پیوست‌های 2 و 4 از ضمیمه2 برجام. این تحریم ها، تحریم های مندرج در مقررات شورا به شماره 2012/ 267 هستند. بنابراین ممکن است یکی از محورهای مهم مذاکرات مورا و باقری همین تحریم ها بوده باشد.
یعنی باقری در ازای تعلیق غنی‌سازی60درصدی یا خودداری از غنی‌سازی بالاتر از آن، از اروپا امتیازاتی گرفته که احتمالا در حوزه همین تحریم هاست. طبق بندهای 20 و 21 ضمیمه 5 برجام، تحریم هایی که در روز اجرا تعلیق شده بودند در این تاریخ لغو می شوند و تحریم هایی که در آن روز تعلیق نشده بودند در این روز لغو می شوند. با این حال در شرایط موجود بده بستان امتیازات در قالب توافق موقت محتمل‌تر است و سناریوهای دیگر از بخت کمتری در مقایسه با «محدودسازی تنش بدون برجام» برخوردارند.
--> اخبار مرتبط