آغاز دوران تازه روابط ایران و ترکیه

به گزارش مشرق، سفر کوتاه اما مهم محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور برای شرکت در مراسم تحلیف رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نشان دهنده اهتمام و توجه جمهوری اسلامی ایران به روابط ویژه‌ای است که با این همسایه غربی دارد. این مراسم شنبه گذشته، پس از ادای سوگند اردوغان در پارلمان ترکیه در کاخ ریاست جمهوری این کشور و با حضور رؤسای 87 کشور و سازمان بین‌المللی برگزار شد و به این ترتیب سومین دوره ریاست جمهوری اردوغان بر کشور ترکیه آغاز شد. مخبر در یک سفر کوتاه و چند ساعته، به عنوان میهمان ویژه و به نمایندگی از رئیس‌جمهوری اسلامی ایران برای ادای سوگند رئیس‌جمهور ترکیه حضور یافت.

چرا ترکیه؟

در دوره ریاست جمهوری اردوغان بر ترکیه، که به دوره قدرت گرفتن اسلام‌گرایان توسعه‌خواه به رهبری حزب عدالت و توسعه شهرت یافته است، روابط این کشور با همسایه شرقی، دوره تازه‌ای را به خود دید. روابط ایران و ترکیه در دوره جدید، از حوزه‌های اقتصادی و تجاری، فراتر رفته و به همکاری‌های امنیتی و منطقه‌ای نیز گسترش یافته است. براساس چنین چهارچوبی است که اختلاف نظرها درباره مسائل منطقه‌ای، بویژه درباره تحرکات تروریست‌ها در سوریه، هیچ گاه نتوانست بر اصل یا عمق روابط دو کشور خللی وارد کند. به عبارت دیگر، به رغم اختلاف نظرها در مقاطعی، دو کشور همواره تلاش کرده‌اند عمق و غنای روابط را در ابعاد مختلف حفظ کنند. اوج این همکاری و ارتباط را می‌توان در دوره وقوع کودتای امریکایی در ترکیه جست و جو کرد که طی آن، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مخالفان کودتای غیرقانونی و حامیان دولت قانونی اردوغان، سنگ بنای تازه‌ای را برای روابط دو کشور پایه‌گذاری کرد. بیانات رهبر انقلاب در دیدار سال گذشته با رجب طیب اردوغان، بیانگر نوع نگاهی است که جمهوری اسلامی ایران به این همسایه غربی، بویژه در دوره اخیر دارد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار با تأکید بر اینکه «ما امنیت ترکیه و مرزهای آن را امنیت خود می‌دانیم» افزایش همکاری‌های ایران و ترکیه در همه مسائل منطقه را مفید و لازم خواندند و افزودند: «ما همواره از دولت شما در مسائل داخلی و در مقابل دخالت‌ها دفاع کرده‌ایم و همچنانکه گفتید دوستان دوران سخت یکدیگر هستیم و برای ملت مسلمان ترکیه دعا می‌کنیم.» نکته اما اینجاست که روابط ایران و ترکیه به عنوان «دوستان دوران سخت» (به تعبیر رهبر انقلاب) در دولت سیزدهم بیش از پیش ارتقا یافت و سفر معاون اول رئیس‌جمهور به آنکارا و حضور در مراسم تحلیف اردوغان به این معنی است که دو کشور این همکاری‌های همه‌جانبه را با استقرار دولت جدید این کشور ادامه می‌دهند.

نگرانی امریکا از روی کارآمدن دوباره اردوغان

یکی از رویدادهایی که نشان می‌داد انتخابات اخیر ترکیه تا چه اندازه مهم بوده و نتایج آن برای منطقه و کشورهای همسایه تعیین‌کننده است، نوع اظهارنظر و حتی مداخله مقام‌های غربی، بویژه امریکا درباره این انتخابات بود. تنها اندکی قبل از آغاز انتخابات ریاست جمهوری، اردوغان از یک رویداد مهم در پشت پرده سیاست بین‌الملل خبرداد. وی گفت رقبا با امریکا همکاری می‌کنند تا او را سرنگون کنند. وی اضافه کرد که «بایدن دستور سرنگونی اردوغان را داد، من این را می‌دانم. همه مردم این را می‌دانند.» هرچند امریکا تلاش کرد به نوعی این اظهارنظر را تکذیب کند، اما رفتار غرب بویژه امریکا مشخصاً نشان می‌داد تا چه میزان از سرنگونی و شکست اردوغان در این انتخابات استقبال می‌کند، زیرا اردوغان تلاش کرده بود در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، از جنگ اوکراین و روسیه تا نظام تحریم‌های یکجانبه غرب علیه کشورهای مستقل، به نوعی رفتار متعادل و توأم با استقلال را در پیش بگیرد، امری که برای غرب خوشایند نیست.

معنای راهبردی حضور مخبر در مراسم تحلیف اردوغان

در چنین شرایطی است که معنا و اهمیت راهبردی حضور محمد مخبر در مراسم تحلیف دوره سوم ریاست جمهوری اردوغان فهمیده می‌شود. به عبارت دیگر، سفر کوتاه معاون اول رئیس‌جمهور، به عنوان نفر دوم دولت و نیز به عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور به این مراسم، نشان‌دهنده نگاه ویژه‌ای است که جمهوری اسلامی ایران و دولت سیزدهم به این همسایه غربی خود دارد. این معنا در کلام مخبر نیز دیده می‌شود. معاون اول رئیس‌جمهور شنبه گذشته در بدو ورود به ترکیه، با اشاره به سیاست ارتقای روابط با همسایگان در دولت سیزدهم، کشور ترکیه را همسایه‌ای مهم و راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران خواند.

محمد مخبر در فرودگاه آنکارا ضمن تبریک به مناسبت انتخاب مجدد رجب طیب اردوغان به ریاست جمهوری این کشور، وی را یکی از سران کشورهای منطقه خواند که همیشه روابط خوب و مناسبی با ایران داشته و متقابلاً ایران نیز روابط خوبی با وی داشته است. معاون اول رئیس‌جمهور ابراز امیدواری کرد بتوان با گسترش همکاری‌ها، روابط ایران و ترکیه را در دولت جدید این کشور نیز بیش از پیش ارتقا داد.

گفت‌وگو با رئیس‌جمهور ترکیه و سران منطقه

سفر چند ساعته مخبر به ترکیه و حضور در این مراسم، به فرصتی برای تجدید دیدار با سران کشورهای منطقه از جمله اردوغان نیز تبدیل شد، کشورهایی که در دولت سیزدهم، به واسطه سیاست همسایگی دولت، ملاقات‌های چندگانه‌ای میان آنان و رئیس‌جمهور یا معاون اول، در تهران یا پایتخت این کشورها صورت پذیرفته است. معاون اول رئیس‌جمهور که پس از استقبال از سوی وزیر خارجه ترکیه، وارد کاخ ریاست جمهوری این کشور شد، در حاشیه این مراسم با رئیس‌جمهور ترکیه گفت‌وگو کرد. سران و نمایندگان برخی کشورها از جمله رئیس‌جمهور قزاقستان، نخست‌وزیر امارات متحده عربی و وزرای خارجه عربستان و عراق نیز از دیگر سران و مقام‌های منطقه‌ای بودند که در حاشیه این مراسم به گفت‌وگو با محمد مخبر پرداختند.

دیدار نخست‌وزیر پاکستان با مخبر

«شهباز شریف» نخست‌وزیر پاکستان نیز از جمله سران منطقه‌ای بود که در فرصت کوتاه سفر محمد مخبر به آنکارا، با معاون اول رئیس‌جمهور کشورمان دیدار و پیرامون موضوعات مورد علاقه متقابل رایزنی کرد.

شهباز شریف با یادآوری دیدار اخیر خود با آیت‌الله رئیسی رئیس‌جمهور ایران در نقطه مشترک مرزی، افتتاح بازارچه مرزی را گامی رو به جلو برای تحکیم تجارت دوجانبه عنوان کرد. نخست‌وزیر پاکستان پیشبرد سازکار تهاتر با ایران را خوشایند و به سود مردم دو کشور همسایه دانست و گفت که اسلام‌آباد متعهد به ارتقای همکاری‌های فی مابین با تهران است.

افتتاح بازارچه مرزی مورد اشاره شهباز شریف، نخستین بازارچه مرزی ایران در پیشین سیستان و بلوچستان با پاکستان است که 28 اردیبهشت امسال با حضور آیت‌الله رئیسی و نخست‌وزیر پاکستان به بهره‌برداری رسید. لازم به یادآوری است که یک روز پس از دیدار سران جمهوری اسلامی ایران و پاکستان، کابینه دولت پاکستان به ریاست نخست‌وزیر تشکیل جلسه داد و اعلام شد که وزیر خارجه این کشور در رأس یک هیأت بلندپایه برای تسریع اجرای توافقات دوجانبه، به تهران سفر می‌کند.

سیاست دوستی و همسایگی در قبال ترکیه

به هر روی، سفر مخبر به آنکارا را می‌توان بخش دیگری از پازل بزرگ و منطقه‌ای دولت، یعنی گسترش سیاست همسایگی دانست. سیاستی که توانسته ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی تازه‌ای را برای جمهوری اسلامی ایران فعال کند. سفر مخبر به ترکیه و حضور در مراسم تحلیف اردوغان، نشان‌دهنده تقویت این سیاست همسایگی در غرب کشور است. اگر این واقعیت با بهبود رابطه ایران و عربستان، در جنوب خلیج فارس کنار هم قرار گیرد، می‌تواند بیانگر عمق‌یابی سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران در منطقه باشد، امری که در دولت گذشته، به واسطه غفلت از این ظرفیت‌ها، چه بسا به یک نقطه بحرانی و چالش‌ساز هم برای کشور تبدیل شده بود. امروز در سایه سیاست همسایگی دولت سیزدهم، این چالش‌ها به ظرفیت‌های بالفعل تبدیل شده است.