آمارسازی و آماربازی در بازار برنج کشور
ساری - ایرنا - نبود آمار دقیق و قابل اتکا در باره سرانه مصرف، تولید داخل و به تبع آن میزان نیاز به واردات برنج در کشور طی سال‌های اخیر همواره یکی از عوامل مهم آشفته‌سازی بازار این محصول راهبردی به زیان تولید داخلی بوده است؛ مشکلی که اگر حل نشود تنها برندگان آن کاسبان واردات و دلالان خواهند بود.
به گزارش خبرنگار ایرنا، مثلا در باره سرانه مصرف سه آمار متفاوت طی سال های اخیر به فراخور منفعت دوره ای هر گروه مورد استناد قرار گرفته است تا با متاثر کردن بازار، هر گروه بتواند مسیر رسیدن به سود بیشتر را پیگیری کند. وزارت صنعت، معدن و تجارت سرانه مصرف کشور را 42 کیلوگرم، وزارت جهاد کشاورزی 36 کیلوگرم و وزارت بهداشت 27.5 کیلو گرم اعلام کرده است.
آمارهایی که در باره میزان تولید داخلی هم ارائه می شود، دستکمی از واردات ندارد چون هیچ مبنا و معیار مشخصی به غیر از سطح زیر کشت و میانگین برداشت برای این منظور وجود ندارد، در حالی که نه می توان به سطح زیر کشت اعلامی اعتماد کرد و نه میانگین تولید را جدی گرفت. مثلا وسعت شالیزارهای مازندران 230 هزار هکتار و سطح زیر کشت هم بسته به وضعیت آب و هوایی هر سال بین 215 هزار تا 230 هزار هکتار اعلام می شود. گذشته از این که مبنای استخراج این آمار مشخص نیست، معلو م نمی شود آمار در چه سالی و با چه روشی استخراج شده است و آخرین تغییرات صورت گرفته در آن مربوط به چند سال پیش است و نسبت به گذشته چه تغییراتی را پشت سر گذاشته است.
واقعیت این است که بازار برنج با همین آمارهای ناهمخوان و فاقد مبانی علمی اداره می شود. به عبارتی میزان تولید داخلی بر اساس همین آمارهای بی منبا ارزیابی و برای میزان واردات هم بر اساس همان آمار ناهمخوان تصمیم گیری شود. اگر چه آمار میزان تولید داخلی را می توان بر اساس عملکرد شالیکوبی ها تا حدودی مورد راستی آزمایی قرار داد و نتیجه را پذیرفت، ولی به نظر می رسد برای آمار میزان مصرف سرانه باید فکر اساسی بشود چون همه ساله این آمارهای مختلف به فراخور مورد استناد وارداتچی ها قرار می گیرد که نتایج متفاوت و گاهی زیانباری برای تولید داخلی در پی خواهد داشت.
مثلا اگر سرانه مصرف برنج را بر اساس سرانه 42کیلوگرم وزارت صمت با جمعیت فعلی اعلام شده کشور برابر با 80 میلیون نفر در نظر بگیریم، نیاز کشور به برنج سفید 2 میلیون و 880 هزار تن است. بر این اساس اگر میزان تولید مازندران را 800 هزار تن برنج سفید بگیریم، این استان طبق آمار وزارت صمت سالانه 23.8 درصد از نیاز برنج کشور را تامین می کند. این عدد چنانچه بر اساس سرانه 36 کیلو گرم مورد نظر وزارت جهاد کشاورزی محاسبه شود، مازندران 27.7 درصد نیاز برنج کشور را تامین می کند و اگر سرانه مصرف را بر اساس وزارت بهداشت که به نظر می رسد با توجه به وضعیت اقتصادی فعلی مردم کشور بسیار واقعی تر باشد در نظر بگیریم برای جمعیت 80 میلیون نفری، نیاز کشور به برنج سفید 2میلیون و 200هزار تن است که سهم مازندران در تامین این میزان 36.3 درصد است.
مشکل فقط همینجا تمام می شود. بر اساس آمار رسمی که جهاد کشاورزی مازندران همواره ارائه می کند، این استان 230 هزار هکتار شالیزار دارد که هر ساله پس از پایان نشا کاری بین 215 هزار تا 230 هزار هکتار زیر کشت می رود. مقدار تولید را بر اساس سطح زیرکشت ارقام پرمحصول و کم محصول و البته طی هفت سال گذشته با افزایش سطح زیرکشت دوم در مجموع بین یک میلیون و 200هزار تن تا یک میلیون و 550 هزار تن شلتوک اعلام می کند، رقمی که در پی آن مطرح می شود که مازندران 42درصد نیاز برنج کشور را تامین می کند.
اگرچه به دست آوردن مقدار تولید برنج سفید با توجه به متغیر های مختلفی که وجود دارد، کاری سختی نیست، اما از آن جایی که متوسط مالکیت زمین کشاورزی در مازندران هفت دهم هکتار است و با کمال تاسف باید به این نکته نیز اشاره شود که طرح یکپارچه‌سازی اطلاعات کشاورزی مازندران نیز بر اساس اعلام رسمی پس از گذشت چهار دهه از نقلاب تازه از سال پیش شروع شده که همچنان با کندی در دست اجرا است، نمی توان به آمار واقعی دست یافت، اما هر ساله از سوی مدیریت زراعت جهاد کشاورزی مازندران آمار تولید را بر اساس سطح زیر کشت ارقام محلی و پر محصول و متوسط عملکرد در تولید این ارقام اعلام می شود.
بررسی های کارشناسی نشان می هد که ارقام برنج در میزان عملکرد تولید در هرهکتار به لحاظ ارقام کم محصول و پرمحصول بودن متفاوت است. سطح زیر کشت این ارقام نیز تابع شرایط و معیارهای مختلف شالیکاران از جمله شرایط آب و هوایی، به صورت ویژه وضعیت ذخیره منابع آبی و پیش بینی بارندگی ها، بازار پسندی و قیمت برنج و چگونگی سیاست های دولت در حوزه واردات متفاوت است. از طرفی از آن جایی که شالیکاری در شمال به خصوص مازندران خرده مالکی است یعنی بهره برداران در امر تولید برنج زیاد هستند، همواره به دست آوردن آمار دقیقی از میزان سطح کشت، نوع رقم و تولید دشوار است و اگر هم اعلام می شود به نظر می رسد منطبق با واقعیت نباشد.
اگرچه هر ساله جهاد کشاورزی مازندران آماری از میزان سطح زیر کشت درقالب ارقام کیفی محلی کم محصول و ارقام کیفی پرمحصول اعلام می کند، این که چه مقدار از اراضی شالیزاری به صورت مکانیزه و یا سنتی نشا کاری می شود، متوسط تولید ارقام کم محصول و پر محصول چقدر است، اما بررسی های میدانی خبرنگار ایرنا و اظهارات کارشناسان اقتصادی نشان می دهد که آمارهای ارائه شده همچنان با یکدیگر تناقض دارد.
ارقام پرطرفدار بین شالیکاران شمال
مهم ترین و اصلی ترین منبع در معرفی و میزان عملکرد ارقام مختلف برنج در مازندران موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در شهرستان آمل است. طبق آمار رسمی این موسسه از سال 1342 تا کنون 22 رقم از انواع ارقام برنج پر محصول حتی کیفی و نزدیک به ارقام محلی به کشاورزان شمال معرفی شده است که در این بین فقط ارقام طارم محلی و هاشمی به عنوان ارقام کم محصول کیفی و فجر، شیرودی و ندا به عنوان ارقام پرمحصول آن هم در سطح اندک کشت می شود.
در حال حاضر مهم ترین و عمده ترین ارقام برنج مورد توجه برای کشت بین کشاورزان در مازندران طارم محلی و هاشمی و در استان گیلان نیز " دم سیاه " و " هاشمی " است که کم محصول و کیفی محسوب می شوند. ارقام پرمحصولی مانند شیرودی و فجر در این استان ها بنا بر شرایط مختلف آب دهی رودخانه‌ها، ذخیره آب پشت سدها و آببندان ها و مکانیزاسیون و آفات و از همه مهم تر بازار فروش بین 30 هزار تا 95 هزار هکتار در دو دهه اخیر در نوسان بوده است. به عبارتی سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در این استان ها همواره کمتر از 20 درصد از زمین های شالیزاری در شمال بوده است. عملکرد ارقام شیرودی، فجر، تیسا و روشن به عنوان ارقام برنج کیفی پر محصول 6 تا هفت تن شلتوک در هر هکتار است که نسبت به ارقام محلی طارم هاشمی حدود دو تن بیشتر است.
طبق اعلام رسمی جهاد کشاورزی مازندران سال گذشته از سطح زیر کشت برنج در 215هزار هکتار حدود 65 هزار هکتار از شالیزارهای مازندران زیر کشت ارقام پرمحصول قرار گرفت و بقیه یعنی 171هزار هکتار زیر کشت ارقام محلی قرار داشت. اگر متوسط تولید را در ارقام محلی چهار تن شلتوک حساب کنیم، یعنی سال گذشته در کشت اول از سطح زیر کشت 171هزار هکتار ارقام محلی 684 هزار تن شلتوک تولید شد که معمولا 60 درصد شالی در شالیکوبی ها برابر با 410 هزار تن به برنج سفید تبدیل شده است.
آمار سطح زیر کشت ارقام پرمحصول سال گذشته در مازندران نیز 65 هزار هکتار با متوسط تولید هفت تن نیز برابر با 455هزار تن شلتوک بود که با ضریب تبد یل 60 درصدی 273هزار تن برنج سفید از این میزان به دست آمد. با این تفاسیر مجموع تولید کشت اول تولید برنج سفید مازندران در سال گذشته 683 هزار بود. البته طی پنج تا هفت سال گذشته حدود نیمی از این اراضی به دو روش نشای مجدد و دونوچ یا رتون هم زیر کشت رفت که به طور متوسط حدود 100 هزار تن برنج سفید از آنها به دست آمد. نتیجه این که می توان به درستی محاسبه کرد که مجموع تولید برنج سفید سال گذشته مازندران 783 هزار تن بوده است.
نگاهی به روند کشت ارقام پرمحصول در مازندران طی سال های اخیر نشان می دهد که همواره به دلایل مختلف کشت این ارقام در زمین های شالیزاری مازندران بین 30 هزار تا حدود 93 هزار هکتار در نوسان بوده است. بر اساس آمار رسمی اداره برنج جهاد کشاورزی مازندران بیشترین سطح زیر کشت ارقام پر محصول در سال 1390 با ثبت 92 هزار و 504 هکتار بود که در سال 91 به 76هزار و 984 هکتار کاهش یافت و سال 92 هم به 76 هزار و 814 هکتار رسید. همچنین در سال 93 هم سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در مازندران به 49هزار و 865 هکتار، سال 94 به 47 هزار و 649هکتار و سال 95 و 96 به 50 هزار هکتار کاهش یافت. سال 1397 در مازندران بدترین سال برای کشت ارقام پرمحصول بود چون در این سال سطح زیر کشت به کمترین میزان خود یعنی 34 هزار و 596 هکتار رسید. اگر چه سال 98 به یمن بارندگی های بهاری و آب فراوان سطح زیر کشت دوباره به 58 هزار و 388 هکتار افزایش یافت، این آمار در سال 1399 بار دیگر کاهش شد و به 46هزار هکتار رسید اما در سال گذشته به 64هزار هکتار افزایش یافت.
مازندران چقدر از نیاز برنج کشور را تولید می کند؟
نیاز به واردات برنج اصولا بر اساس کل نیاز کشور مبتنی بر سرانه مصرف منهای تولید داخلی سنجیده می شود. با توجه به وجود سه آمار مختلف از سرانه مصرف و متغیر بودن میزان تولید داخل، مشخص نیست در همه این سال ها تصمیمات برای واردات تابع چه اصولی بوده است.
این آشفته بازار آماری در بازار برنج کشور در حالی است که کارشناسان اقتصادی معتقدند رکن اصلی پیشرفت و توسعه همه جانبه در هر جامعه ای برنامه ریزی و تصمیم گیری بر اساس آمار و اطلاعات دقیق و شفاف و به روز است و اگر در یک جامعه اطلاعات و آمار بر مبنای واقعیات نباشد تلاش برای رسیدن به اهداف توسعه مفهومی ندارد به خصوص این که اگر آمار و اطلاعات در زمینه تولید محصولات استراتژیک و مرتبط با امنیت غذایی باشد، اهمتیش چندین برابر است.
به اعتقاد اقتصادانان، بسیاری از کشورهای پیشرفته و توسعه یافته از طریق جمع آوری آمارها و اطلاعات دقیق، برنامه ریزی های میان مدت و بلند مدت را برای پیشبرد اهداف خود طراحی کرده و می کنند؛ مقوله ای که همچنان در عدد سرانه مصرف برنج بین دو وزارتخانه صمت وجهاد کشاورزی و آنچه در بین جامعه به صورت واقعی وجود دارد، متفاوت است.
ذکر این نکته در اهمیت در اختیار داشتن آمار و ارقام میزان تولید برنج در کشور مهم است که برنامه وزارت جهاد کشاورزی برای رسیدن به خوداتکایی برنج اختصاصی کردن کاشت برنج در کشور فقط در استان های مازندران و گیلان است و دلیل اجرای این سیاست نیز وجود منابع آب برای تولید برنج به عنوان محصول آب بر در این دو استان شمالی کشور در مقایسه با سایر استان ها عنوان شده است.
طبق برنامه راهبردی برای خوداتکایی کشور به محصول برنج داخلی بر محور بالا بردن بهره وری مصرف آب وافزایش بازده تولید در سطح است تا با اجرایی شدن برنامه این وزارتخانه استان های مازندران و گیلان بتوانند نیاز کشور به برنج را بدون اتکاء به واردات تامین کنند.
بر اساس طرح خوداتکایی برنج، سطح زیر کشت ارقام پر محصول در مازندران و گیلان باید به 255 هزار هکتار افزایش یابد در حالی که هم اکنون در کمتر از 120 هزار هکتار از اراضی شالیزاری برنج رقم پر محصول کشت می شود.
خود اتکایی برنج همچنین با اجرای طرح آبیاری تناوبی و تجهیز و نوسازی 275 هزار هکتار از شالیزارهای شمال نیز مورد تاکید است، اما این طرح ها همچنان با کندی در این دو استان برنج خیز کشور درحال انجام است.
کارشناسان کشاورزی معتقدند که اجرای طرح تسطیح و یکپارچه سازی به عنوان طرح‌های مکمل زهکشی و شبکه آبیاری و مکانیزاسیون مورد توجه قرار بگیرد سبب می شود تا علاوه بر افزایش بهره وری، ضریب کشت در قالب کشت ارقام پرمحصول و کشت دوم برنج نیز عملیاتی شود.
طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری در کشور از سال 70 آغاز شد و تاکنون در 70 هزار هکتار از شالیزارهای گیلان و حدود 60 هزار هکتار در مازندران اجرا شده است و بر اساس برنامه ششم سهم سالانه هر یک از دو استان شمالی در برنامه تسطیح ونوسازی اراضی شالیزاری که از سال 95 آغاز شده،10 هزار هکتار است.
ساخت سامانه آبیاری و زهکشی، آرایش مناسب هندسی، قطعه بندی و تسطیح، احداث جاده دسترسی و تجمیع و یکپارچه سازی، فراهم شدن زمینه کشت دوباره برنج، آسان سازی اجرای طرح مکانیزاسیون، کاهش مصرف سم، افزایش درآمد کشاورزان و کاهش ضایعات محصول از مزیت های اجرای طرح تسطیح و یکپارچه سازی اراضی شالیزاری است. مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب هم از دیگر ویژگی های اجرای طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری است که به گفته کارشناسان، تجهیز و نوسازی شالیزارها به طور میانگین سبب 25 درصد صرفه جویی در مصرف آب می شود.
معرفی و تولید بذر گواهی شده پیش نیاز رسیدن به خودکفایی برنج در شمال
یکی از کارشناساتن ارشد موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در آمل به خبرنگار ایرنا گفت که همزمان با اجرای طرح های مهم تسطیح و یکپارچه سازی و زهکشی، تولید بذر اصلاح شده و پرمحصول مهم ترین پیش نیاز برای رسیدن به خوداتکایی تولید برنج در دو استان شمالی مازندران و گیلان است. رحمان عرفانی افزود: توسعه مکانیزاسیون و ساماندهی واردات هم سبب می شود تا کشت ارقام کیفی پر محصول برنج با موفقیت همراه شود. معاون موسسه تحقیقات برنج کشور با اعلام این که راهبرد وزارت جهادکشاورزی برای خوداتکایی کشور به محصول برنج داخلی بر محور بالا بردن بهره وری مصرف آب و افزایش بازده تولید در سطح استوار است، گفت: همسو با این رویکرد موسسه تحقیقات در صدد معرفی ارقام کیفی پرمحصول متناسب با شرائط جدید اقلیمی شمال کشور است. وی اضافه کرد: در یک دهه اخیر چندین رقم پرمحصول کیفی در موسسه تحقیقات برنج کشور به کشاورزان معرفی شد و سال به سال در حال افزایش سطح زیر کشت این ارقام هستیم.
این کارشناسی ارشد در بخش تولید برنج از ارقام کیفی پرمحصول تنها به عنوان یک فاکتور مهم در اختصاصی کردن کشت برنج یاد و تاکید کرد: مکانیزاسیون در کشت شالی هم باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد اگر چه با توجه به رویکرد حمایتی دولت تدبیر و امید در چند سال اخیر تسهیلات مکانیزاسیون قابل توجهی به کشاورزان پرداخت شده است.
تثبیت خودکفایی برنج منوط به عملیاتی شدن طرح های توسعه ای در مازندران و گیلان
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تثبیت و ماندگاری خودکفایی برنج با تولید داخل را منوط به اجرای طرح های مهم تسطیح، یکپارچه سازی و نوسازی زمین های شالیزاری، ساخت سد و افزایش مهار آب های سطحی، زهکشی، تامین بذر گواهی شده، تولید رقم کیفی پر محصول، افزایش سطح زیر کشت ارقام پر محصول و ایجاد زنجیره مکانیزاسیون تولید برنج در 2 استان مازندران و گیلان برشمرد.
حسن عنایتی با بیان این نکته که طرح های خوداتکایی تولید برنج برای دو استان شمالی مازندران و گیلان تهیه شده است و باید عملیاتی شود، افزود: شرائط برای افزایش ضریب تولید برنج به عنوان یک محصول آب بر در زمین های کشاورزی مازندران وگیلان وجود دارد و به همین دلیل کشت این محصول استراتژیک در این دو استان اختصاص ی در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: همچنان رفع مشکل آبگرفتگی 100هزار هکتاری اراضی کشاورزی پایین دست مازندران از دغدغه های جدی کشاورزان است، در حالی که زهکشی، تسطیح و یکپارچه سازی زمین های شالیزاری و خدمات جامع مکانیزاسیون از مهمترین طرح های زیرساختی است. عنایتی با بیان اینکه فقط 60 هزار هکتار از زمین های شالیزاری استان تسطیح شده است، اضافه کرد: اگر طرح تسطیح و یکپارچه سازی و زهکشی زمین های شالیزاری شمال به عنوان مهمترین نیازمندی تامین اعتبار و عملیاتی شود، تثبیت خودکفایی برنج رقم خواهد خورد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران از تهیه طرح جامع زهکشی اراضی استان خبر داد و گفت که با اجرای کامل این طرح حداقل 40 درصد درآمد کشاورزان افزایش می یابد.
وی تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری، اصلاح و بهسازی و افزایش تراکم شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی عمومی، زهکشی زیر زمینی و تلفیقی اراضی کشاورزی برای افزایش راندمان تولید و توسعه کشت‌های ثانویه و احیا، مرمت و بهسازی آببندان ها را چهار پروژه طرح جامع زهکشی اراضی استان معرفی کرد.
عنایتی بیان داشت: خرده مالکی، بالا بودن هزینه های تولید، بالا بودن ضایعات کشاورزی، مشکلات زیر ساختی در حوزه آب و خاک، بی سروسامانی بازار محصولات کشاورزی، نبود بازار دائمی محصولات کشاورزی مازاد بر مصرف در داخل و بازار های صادراتی و ضعف های جدی در مکانیزاسیون سبب شد تا امروز زمین های کشاورزی این خطه به عنوان مهمترین و اولویت توسعه اقتصادی استان هر روز دست خوش تغییرات از یک کشت به کشت دیگر و یا تغییر کاربری های غیر مجاز کشاورزی شود.
وی رویکرد دولت سیزدهم را توجه به اهمیت امنیت غذایی را بسیار جدی توصیف کرد و گفت: از آن جایی که بیشترین اعتبارات درسفر هیا استانی هیات دولت به بخش کشاورزی است، نشان می دهد که تولیدات کشاورزی باید با اجرای طرح های مختلف زیر ساختی به حد نصاب ظرفیت های تولیدی خودش برسد.
عنایتی به سفر هفدم هیات دولت به استان مازندران که بیستم اسفند سال قبل به مازندران انجام شده است، اشاره کرد و گفت: در سفرهای استانی دولت حدود 27 درصد اعتبارات به بخش کشاورزی اختصاص داده شده که این نشان از نگاه ویژه دولت به این حوزه است.
وی ادامه داد: از مجموع اعتبارات منظور شده در بخش کشاورزی مازندران، حدود یکهزار و 750 میلیارد تومان در بخش حفظ آب و خاک، 330 میلیارد تومان در حوزه اجرای طرح‌های آبخیزداری، 275 میلیارد تومان در حوزه شیلات، 60 میلیارد تومان در حوزه موسسه‌های تحقیقاتی مرکبات و برنج، 240 میلیارد تومان در بخش باغبانی مازندران و، 270 میلیارد تومان در بخش جلوگیری از تغییر کاربری اراضی در نظر گرفته شده است که به تناسب میان شهرستان‌های مازندران اختصاص داده می‌شود.
وی گفت: در حال حاضر 34میلیارد تومان از اعتبرات سفر استانی دولت به مازندران در حوزه تحقیقات و پژوهش کشاورزی اختصاص یافته است که برنامه های لازم در نحوه استفاده از این منابع صورت گرفت.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران به وجود 470 هزار هکتار زمین های کشاورزی زراعی و باغی و 340 هزار بهره بردار در استان اشاره کرد و گفت: امروز دانش فنی بین کشاورزان روز به روز در حال افزایش است و اگر هر یک از فعالیت های کشاورزی به صورت زنجیر وار یعنی از تولید تا بازار مصرف ایجاد شود، مطمئنا همه مردم استان و کشور از این داشته ها بهره مند می شوند.
وی طرح کشاورزی قراردادی را از برنامه های جدی دولت در حمایت از کشاورزان به یوژه خرده مالک دانست و گفت: امسال طرح کشاورزی قرار داد در برنج طبق سهمیه ابلاغی وزارت جهاد دکشاوزی که 25هزار هکتار بوده است شروع شد اما به دلیل استقبال شالیکاران این سطح به 37 هزار هکتار رسید.
عنایتی هدف اصلی از اجرای طرح کشت قراردادی برنج را کمک به کشاورزان برشمرد و توضیح داد: با اجرای این طرح، آموزش های لازم به کشاورزان ارایه می شود و کشاورزانی که از بضاعت مالی کافی برخوردار نیستند، کشاورزی برای آنان به صرفه و اقتصادی خواهد شد.
وی افزود: کشاورزی قراردادی باید به عنوان یک اصل پذیرفته شود و همه باید تلاش کنیم این فرهنگ در کشاورزی مازندران نهادینه شود تا شاهد افزایش کمی و کیفی تولید محصولات کشاورزی باشیم.
استان مازندران تولید کننده 72 نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید 15 محصول رتبه اول تا سوم را دارد. این استان با برخورداری از تنها 2 و نیم درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و 11 درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.
برچسب‌ها
