آمار تکان‌دهنده از درآمد نفت ایران تا پایان قرن چهاردهم / کمترین و بیشترین درآمد نفت از آن کدام دولت‌هاست؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان فروش نفت ایران از ابتدایی‌ترین سال‌های کشف نفت در پایان قرن سیزدهم تا سال 1352 برابر با 26 میلیارد و هشتصد میلیون دلار بوده است که این رقم در سال‌های 1352 تا سال 1357 رشدی عجیب را تجربه می‌کند.

قرن چهاردهم را می‌توان قرن وابستگی عجیب و غریب ایران به نفت نامید. اقتصاد ایران چنن به نفت آمیخته شده است که جدا شدن آن از این ماده سیاه رنگ جراحی عظیمی را می‌طلبد. دولت‌ها در ایران همواره برامه کاهش وابستگی به نفت را در دستور کار قرار داده‌اند اما در عمل این آمیختگی همچنان برای اقتصاد ایران دردسرساز بوده است.

تورم بالا و بهره‌وری پایین از نظر بسیاری از کارشناسان به این موضوع باز می‌گردد. بسیاری از کارشناسان معتقدند این میزان درآمد می‌توانست اهرمی لازم و کافی برای دستیابی به توسعه باشد اما برای ایران این اتفاق نیفتاد و ایران همچنان کشوری در حال توسعه تلقی می‌شود. وابستگی اقتصاد ایران به نفت از نیمه قرن چهاردهم با رشد درآمدهای نفتی افزایشی قابل توجه را تجربه کرد.

اولین قرارداد نفتی ایران در دوره پادشاهی مظفرالدین شاه با شرکت دارسی منعقد شد.

به دنبال اعطای امتیاز استخراج و بهره برداری از نفت سراسر ایران، به غیر از 5 استان شمالی، در سال 1280 (ه. ش) از سوی مظفر الدین شاه قاجار به «ویلیام ناکس دارسی» انگلیسی، مته حفاری اولین چرخش های خود در خاک خاورمیانه را تجربه کرد و به این ترتیب نام ایران به عنوان خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه، در تاریخ عملیات نفتی ایران منطقه زرخیز جهان ثبت شد.

به دنبال چند سال تلاش مداوم و مستمر گروه اکتشاف انگلیسی، نهایتاً در سال 1908 میلادی برابر 1287 خورشیدی، اولین چاه اکتشافی و قابل بهره‌برداری نفت به میزان اقتصادی در منطقه مسجد سلیمان حفر شد. این چاه با وسایل ساده و ابتدایی آن زمان حفر و در عمق 338 متری سطح زمین، در سازند آسماری به نفت رسید و بهره‌برداری از آن از سال 1290 خورشیدی، با تولید روزانه 500 بشکه آغاز شد. ستون اول آمار این جدول درامد ناشی از نفت را از دوره مظفرالدین شاه تا سال 1352 برآورد کرده و مقطع زمانی را اولین قرارداد منعقده نفتی گرفته است این در حالی است که فوران نفت در ایران به پایان دوره محمدعلی شاه، باز می‌گردد. درست در دورانی که نفت می‌رفت جای پای خود را در اقتصاد جهانی سفت کند، ایران در تب و تاب عجیب ترین اتفاقات سیاسی برای ورود به دنیایی جدید بود.

رشد درآمدهای نفتی در کنار افزایش میزان صادرات نفت ایران سبب شد ایران به درآمدی افسانه‌ای از محل افزایش قیمت نفت دست یابد. میزان درآمدهای نفتی ایران تنها در سال‌های 1352 تا 1357 به بیش از 112 میلیارد دلار رسید اما با وقوع انقلاب اسلامی ایران وضعیت درآمدهای نفتی دستخوش تغییر گردید چرا که بسیار زودهنگام، ایران با حمله همسایه غربی عراق روبرو شد تا جنگی هشت ساله رخ دهد.

دراین جدول میزان درآمدهای نفتی ایران در دوره‌های مختلف و فعالیت دولت‌های مختلف اعلام شده است. برآوردها نشان می‌دهد فرصت‌سوزی در سال‌های 1384 تا سال 1392 بسیار چشمگیر بوده است به طوری که در این دوره بالاترین درآمد نفتی تاریخ ایران به وقوع پیوست و ایران توانست بیش از 618 میلیارد دلار نفت در بازارهای جهانی به فروش برساند. اما با این حال این وضعیت دیری نپایید و در سال‌های پایانی دهه اول ایران با اولین تحریم گسترده نفتی روبرو گردید. خروج ایران از بازار جهانی نفت زمینه را برای بروز بحرانی چشمگیر مهیا کرد و شوک ارزی سال‌های ابتدایی دهه نود نتیجه مستقیم این اتفاق بود خصوصا آنکه دولت نهم و دهم با اتخاذ سیاست‌هایی نسبت به پول‌پاشی در قالب طرح مسکن مهر و پرداخت یارانه مستقیم اقدام کرده بود و همین امر هزینه‌های دولت را در برابر از میان رفتن درآمدهای نفتی افزایش می‌داد.

اقتصاد ایران پس از برجام، در سال 1394، با شرایط تازه‌ای مواجه گردید و فروش نفت ایران در بازارهای جهانی بار دیگر از سر رفته شد. با این حال خروج ترامپ از برجام، بار دیگر تحریم‌های نفتی علیه ایران را رقم زد. این تحریم در اولین سال قرن نیز همچان پابرجاست و حالا تحریم دوم نفتی در یک دهه چهار ساله می‌شود. ایران در هر دو تحریم نفتی با شیوه دور زدن تحریم‌ها نسبت به فروش نفت در بازارهای جهانی و به مشتریان خاص اقدام کرده است اما در عمل تخفیف اعلامی و همچنین هزینه‌های ناشی از تحریم شوکی برای اقتصاد ایران تلقی می‌شود. باید دید مذاکرات کنونی وین می‌تواند به رفع تحریم نفتی در کشور منجر شود یا خیر.

آمار میزان فروش نفت ایران در سال های پیش از انقلاب از سوی مرحوم ترکان، معاون اسبق وزیر نفت و بخش دوم که درامد نفتی ایران در فاصله سال های 1357 تا 1400 را براورد می کند از سوی وحید شقاقی شهری کارشناس اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی تدوین شده است.

223223