آن چه بر قدیمی‌ترین موسسه پژوهشی دانشگاه تهران گذشت
در هفته‌ای که گذشت ریاست موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران تغییر کرد. به همین بهانه نگاهی کرده‌ایم به عملکرد احمد نادری، نماینده مجلس شورای اسلامی، که در حدود یک سال و نیم گذشته، ریاست این مرکز را بر عهده داشت.
به گزارش ایسنا، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در سال 1337، به همت دکتر غلامحسین صدیقی و با مدیریت دکتر احسان نراقی در دانشسرای عالی شکل گرفت. فعالیت‌های این موسسه صرفا به پژوهش محدود نمی‌شد. هدف از تاسیس این موسسه توام کردن جهات نظری علوم اجتماعی با تحقیقات عملی، انجام دادن خدمات مربوط به تحقیقات اجتماعی برای موسسات و سازمان‌های دولتی و غیردولتی یا بین‌المللی، انجام دادن تحقیقات مستمر اجتماعی مربوط به جامعه ایران بر اساس تخصیص بخش‌های مربوطه و تربیت کارآموز برای رفع نیازمندی‌های کادر داخلی موسسه و خارج از دانشگاه به پیشنهاد سازمان‌های ذی‌نفع عنوان شده بود.
بر اساس آن چه در هفدهمین شماره‌ی نامه علوم انسانی آمده است، با تاسیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، گامی اساسی و تکمیل کننده تلاش‌های قبلی برای توسعه علوم اجتماعی به طور نظری و عملی برداشته می‌شود. تشکیل این موسسه، به نیروها و استادان دانشگاهی شاغل در گروه علوم اجتماعی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و نیز به نیروهای آشنا به مسائل علوم اجتماعی بیرون از دانشگاه فرصت داد (خصوصا در دهه چهل) تا بتوانند کانون مناسب و زمینه فعالیت تازه‌تر و گسترده‌تری را به ویژه در بخش تحقیقاتی برای گسترش مطالعات، مباحثات و آگاهی‌های کارشناسانه اجتماعی و تمهید زمینه‌های برنامه‌ریزی اجتماعی فراهم آورند.
این موسسه طی سال‌های 1337 تا 1357، 349 طرح تحقیقاتی در دستور کار داشته است که از این تعداد، 95 طرح در حوزه جامعه‌شناسی روستایی، 79 طرح در حوزه شهری و 57 طرح در حوزه مطالعات عشایری به اجرا در آمده است. طی سال‌های 1358 تا 1378، روی هم رفته 143 طرح تحقیقاتی در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران اجرا شده یا در دست اجرا بوده است. اغلب این طرح‌ها به حوزه جامعه‌شناسی شهری مربوط بوده‌اند.
این موسسه اکنون دارای 11 گروه پژوهشی است. مطالعات اجتماعی منطقه‌ای تهران، بررسی‌های شهری و منطقه‌ای، مطالعات رسانه و فرهنگ، بخش مطالعات اجتماعات مجازی، مطالعات جوانان، مطالعات توسعه، روانشناسی اجتماعی، انسان‌شناسی زیستی، جامعه‌شناسی دین، مطالعات فرهنگ عامه و فقر و نابرابری‌های اجتماعی عناوین این گروه‌ها هستند. عناوین طرح‌های پژوهشی هر کدام از این گروه‌ها و بودجه‌های آن‌ها در وب‌سایت موسسه که از مهر ماه سال گذشته به‌روز نشده، بیان نشده است.
از بدو تاسیس موسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران تاکنون افراد مختلفی ریاست این نهاد را بر عهده داشته‌اند. پیش از رئیس فعلی این موسسه که چند روزی است به این سمت منصوب شده؛ احمد نادری در اردیبهشت سال 1398 و پس از حسین ایمانی جاجرمی، عهده‌دار این مسئولیت شد.
او در اولین نشست خبری خود به عنوان رئیس این موسسه، با اشاره به این که در سال‌های قبل از انقلاب نقدها و یادداشت‌های مهمی توسط استادان و پژوهشگران در این موسسه نگاشته می‌شد، گفت: بنابراین مشخص می شود که موسسه در نهاد سیاستگذاری بسیار تأثیرگذار بوده است. اما بعد از انقلاب آنچنان که باید و شاید موسسه فعالیت نداشت که دلیلش هم شاید تمرکز بر روی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بود. اما الان ما در تلاشیم که موسسه دوباره به زمان اوج خودش برگردد. تلاش داریم که موسسه در فضای عمومی کشور یک برند شود و دانش تولید شده در آن در اختیار فضای عمومی قرار گیرد.
نادری در این نشست خبری، با بیان این که پس از برگزاری ده‌ها ساعت جلسه کارشناسی با جمع وسیعی از استادان، نخبگان، پژوهشگران و برخی مسئولان شاخص کشوری و لشگری برنامه تحولی موسسه در دو سطح و سه بازه زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تدوین شده است، گفت: سطح اول این برنامه تحولی، تغییر و تحول در رویکردها و راهبردهای موسسه است و سطح دوم این برنامه‌ها تغییر و تحول در اقدامات و فعالیت‌های موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی است.
این سخنان در حالی بیان شد که وی کمتر از یک سال پس از عهده‌دار شدن سمت ریاست این موسسه، نماینده مجلس شورای اسلامی شد و اکنون و پس از روی کار آمدن رئیس جدید موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران نتایج دقیق برنامه‌ریزی‌های بیان شده مشخص نشده است. البته طبق آنچه در کانال این موسسه آمده، در روزهای گذشته و در قالب مراسم تودیع و معارفه‌ای که برای رئوسای این موسسه برگزار شد نادری اظهار کرد: «باید عرض کنم در طول یکسال و نیم حضور بنده در موسسه با وجود شرایط خاص کشور و کمبود بودجه شدید، اما فعالیت های زیرساختی و پژوهشی خوبی شکل گرفته است و توانستیم از میراث و سنت چندین دهه ای موسسه حفاظت نماییم.»
وی در عین حال گفت: «در حیطه فعالیت های علمی و پژوهشی نیز در این دوره، 6 طرح پژوهشی و ملی، 21 نشست علمی، 10 کارگاه آموزشی، تاسیس 4 گروه پژوهشی جدید، انجام 2 موج پیمایش و نظرسنجی، تولید گزارش‌های راهبردی و ارسال آن به بیش از 18 نهاد و دستگاه تصمیم گیر در کشور، عقد تفاهم نامه با 15 نهاد و تولید طرح نامه‌های متعدد متناسب با نیازها نهادها و دستگاه های مختلف در کشور از اهم فعالیت ها بوده است.»
با مروری بر کارنامه فعالیت‌های وی مشخص می‌شود در روزهای ابتدایی ریاست نادری، سلسله نشست‌های راهبردی فهم مختصات جامعه ایرانی در این موسسه آغاز به کار کرد. وی تیر ماه سال 1398 از تاسیس چهار گروه پژوهشی جدید در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی خبر داد. عناوین این گروه‌ها، سنجش و آمایش فرهنگی - اجتماعی ایران، مطالعات اجتماعی گردشگری و مهمان‌داری، مطالعات اجتماعی جهان اسلام و مطالعات اجتماعی اسلامی است البته حال اگرچه بیش از یک سال از تاسیس این گروه‌ها گذشته اما هیچ‌گاه به طور دقیق عملکرد آن‌ها اعلام نشده است.
برگزاری نشست علمی مسئولیت اجتماعی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با رویکرد اسلامی و همچنین برگزاری نشست هم‌اندیشی و تبادل نظر با مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران کشور نیز از دیگر برنامه‌های برگزار شده توسط این موسسه در طول یک سال و نیم گذشته است. یکی از اقدامات نادری در طول ریاست خود بر این موسسه، راه‌اندازی باشگاه پژوهشگران اجتماعی دانشگاه تهران بود. تاسیس این باشگاه «فرصتی برای فعالیت دانشجویان بر مبنای رویکرد عدالت پژوهشی و اشتغال‌زایی تخصصی» عنوان شد.
یکی دیگر از رویدادهای دوران ریاست وی، بازدید «هیئتی تخصصی و عالی‌رتبه» از نمایندگان حشدالشعبی عراق از موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران بود. نادری در این جلسه، آمادگی موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران را برای همکاری «وثیق» با حشدالشعبی در کلیه سطوح علمی، آموزشی و پژوهشی اعلام کرد.
نادری در روزهای پایانی بهمن سال 1398، چند روز پیش از برگزاری انتخابات مجلسی که خود نیز در آن کاندید لیست وحدت نیروهای انقلاب بود نتایج نظرسنجی موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران را درباره‌ی دیدگاه شهروندان تهرانی پیرامون انتخابات مجلس، عملکرد دولت و شهرداری تهران بیان کرد. نتایج این نظرسنجی در روزهای منتهی به انتخابات ابزاری در دست برخی رسانه‌ها برای تبلیغ و حمایت از کاندیداهای مخالف دولت انتخابات مجلس شده بود.
او در دوران ریاست خود بر این موسسه، علی قجری، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم اجتماعی و دانشجوی دکترای دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران را به سمت مدیر پژوهش‌های راهبردی گماشت. قجری پس از این که نادری به مجلس راه یافت دستیار ویژه رئیس فراکسیون مقابله با آسیب‌های اجتماعی و مشاور وی شد.
بر اساس آن چه در کانال تلگرامی این موسسه آمده است، از اردیبهشت 98 تا پایان سال گذشته این موسسه در حوزه علمی و پژوهشی با نهادهایی همچون قوه‌قضائیه، کمیته امداد خمینی (ره)، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شهرداری تهران و نهادهایی دیگر داشته است و چندین نشست و هم‌اندیشی علمی برگزار کرده است.
در هفته‌ای که گذشت، حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا با حکم رئیس دانشگاه تهران ریاست موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران را برعهده گرفت. باید دید در دوران ریاست وی، سرنوشت قدیمی‌ترین موسسه آموزشی و پژوهشی دانشگاه تهران که روزگاری اصلی‌ترین نهاد پژوهش‌های علوم اجتماعی کشور محسوب می‌شده است چه می‌شود و آیا شفافیت لازم در خصوص عناوین طرح‌های پژوهشی و بودجه‌های آن‌ها ایجاد می‌شود یا خیر.
پی‌نوشت: در نگارش این گزارش از مقاله‌ی دکتر مسعود گلچین، در هفدهمین شماره‌ی نامه علوم انسانی کمک گرفته شده است.
انتهای پیام