آیا آژانس ناقوس مرگ را به صدا درمی‌آورد؟
اردوان امیراصلانی نوشت: حال که کشور از یک‌سو درگیر مدیریت بیماری همه‌گیر کووید 19 و از سوی دیگر با مشکلات عظیم اقتصادی روبه‌رو است، بهتر آن است که اختلافات داخلی کنار گذاشته شود و راهکاری سنجیده و متناسب برای تعامل با دنیا و نهاد‌های بین‌المللی مربوطه در راستای عزت ملی، منافع کشور و بهبود وضع معیشتی و اقتصادی مردم اتخاذ گردد.
اردوان امیراصلانی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام که در جولای سال 2015 در وین امضا شد و اهداف آن در رابطه با ایران درخور ستایش است به‌طور بالقوه از بند‌هایی که نقطه ضعف محسوب می‌شوند مستثنا نیست. یکی از آن‌ها مربوط می‌شود به تحریم سلاح‌های معمولی به مدت 5 سال که به ایران تحمیل شده و در اکتبر آینده منقضی می‌شود. چندین ماه است که ایالات‌متحده تمایل خود را برای تمدید این تحریم به‌خصوص با استفاده از سازوکار پیش‌بینی شده در توافق وین در راستای حل اختلاف معروف به سازوکار ماشه آشکار کرده است.
سازوکار ماشه بدین معناست که اگر یکی از طرفین برجام به این نتیجه برسد که طرف دیگر به تعهدات مذکور در توافقنامه پایبند نیست می‌تواند مساله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهد مگر در مواردی که شورای امنیت سازمان ملل تصمیم دیگری اتخاذ کند که باتوجه به اختیار وتو ایالات‌متحده امری غیرممکن به نظر می‌رسد. چنین روشی به‌طور خودکار تمام قطعنامه‌ها و تحریم‌های موجود علیه تهران را به قبل از سال 2015 بازمی‌گرداند.
اگرچه ایران هر 6 ماه بخشی از تعهدات خود را متوقف می‌کند و از زمان خروج یکجانبه امریکا از برجام غنی‌سازی هسته‌ای را ازسر گرفته است، اما باتوجه به اینکه ایالات‌متحده از ماه مه 2018 تصمیم گرفت که دیگر عضوی از توافقنامه وین نباشد، اهداف دولت ترامپ از لحاظ حقوقی غیرواقعی به نظر می‌رسند. در آغاز ماه ژوئن، مجید تخت‌روانچی، نماینده دایم ایران در سازمان ملل به طور خاص خاطرنشان کرد که درخواست امریکا برای تمدید تحریم علیه ایران از لحاظ حقوق بین‌الملل هیچ‌گونه وجهه قانونی ندارد. در واقع ایالات‌متحده با خروج از توافق وین دو سال پیش، خود را به‌طور داوطلبانه از حق درخواست بازگشت مجدد تحریم‌ها علیه ایران محروم کرده است.
موضع‌گیری اروپا با سخنان وزرای خارجه کشور‌های فرانسه، آلمان و انگلیس در روز جمعه گذشته در برلین دربرگیرنده همین مفهوم است. چنین تصمیمی برای تکمیل آنچه از توافق هسته‌ای باقی مانده خطرناک خواهد بود. اروپایی‌ها برای بقای برجام تلاش می‌کنند و هرگونه تلاش یکجانبه برای استفاده از سازوکار ماشه و بازگرداندن تحریم‌ها عواقب جدی برای شورای امنیت سازمان ملل متحد دربر خواهد داشت. با این حال، وزرای خارجه کشور‌های فوق با موضع امریکا در مورد رفع تحریم سلاح‌های معمولی همسو هستند و بر این باورند که پایان یافتن محدودیت‌های قطعنامه 2231 می‌تواند پیامد‌های اساسی برای امنیت و ثبات منطقه دربر داشته باشد. واقعیت این است که برجام به‌طور مشهود در حال از هم پاشیدن است، خصوصا اینکه وجود آن بیش از همه مشروط بر بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در ایران است که ادعا می‌شود جمهوری اسلامی از آن امتناع می‌ورزد.
دو گزارش تهیه شده توسط آژانس در اوایل ماه ژوئن حاکی از آن است که بیش از یک سال است درخواست ارایه توضیحات در مورد مواد هسته‌ای و فعالیت‌های اوایل دهه 2000 که توسط تهران اظهار نشده موفقیت‌آمیز نبوده است. همچنین درخواست دسترسی به دو سایت که از نظر آژانس مشکوک به نظر می‌رسند از ماه ژانویه هنوز اعطا نشده است. مسلما این فعالیت‌ها ادعایی قدیمی است و هیچ مدرکی مبنی بر ادامه آن وجود ندارد.
اما امتناع مداوم از سوی تهران به‌طور طبیعی سوءظن‌هایی را برای ایجاد کدورت برمی‌انگیزد که می‌تواند به‌راحتی منجر به اتهام نقض توافق با آژانس انرژی اتمی شود. جمعه گذشته برای نخستین‌بار از سال 2012 آژانس با هماهنگی ایالات‌متحده و اروپایی‌ها قطعنامه مهمی مبنی بر فراخوانی ایران به همکاری صادر کرد. در حال حاضر این قطعنامه فقط جنبه نمادین دارد، اما می‌تواند راه را برای ارایه دادخواست به شورای امنیت هموار سازد.
مسلما امریکا از سیاسی کردن این موضوع ابایی ندارد. دولت ترامپ علنا به دنبال استفاده از همه ابزار‌ها برای ادامه اعمال فشار حداکثر بر ایران است. با این حال، قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی واکنش تند متحدان ایران را در پی داشت. چین هشدار داد که هرگونه تحریم علیه تهران می‌تواند تلاش برای محدودسازی گسترش هسته‌ای در خاورمیانه را به خطر بیندازد و نتیجه این قطعنامه به‌طور قطع پایان‌بخش توافق وین است که دستیابی به آن بسیار دشوار است.
از این رو بقای این توافق به طور ناخواسته تبدیل به زمینه دیگری برای تقابل چین و ایالات‌متحده شده است. مقامات چینی تاکید دارند که امریکا صرفا مسوول این وضعیت است. روسیه نیز در این مورد با موضع پکن همسو است و آنان را به بزرگ کردن بیش از حد موضوع متهم می‌سازد.
اگرچه ایران از حمایت این دو قدرت بزرگ و نظر مساعد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که همواره به دنبال راه‌حل مثبت است برخوردار می‌باشد، با این وجود دست به بازی خطرناکی زده و به نظر می‌رسد که باید درس‌هایی که از اختلافات قبلی خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اوایل دهه 2000 گرفته را به یاد بیاورد، زمانی که کشور درگیر تحریم‌های وحشتناک اقتصادی و سیاسی و انزوا در صحنه بین‌المللی بود به صورتی که عواقب آن هنوز هم امروز احساس می‌شود و تهران چاره‌ای جز بازگشت به میز مذاکره برای شکستن بن‌بست دیپلماتیک نداشت.
در حال حاضر تهدیداتی که از جانب غرب صورت گرفته و هنوز امکان پاسخگویی به آن به صورت متناسب وجود دارد هیچ کمکی به حفظ آرامش اوضاع عمومی و حتی برجام که تنها مانع برای تشدید بحران در منطقه است، نمی‌کند.
حال که کشور از یک‌سو درگیر مدیریت بیماری همه‌گیر کووید 19 و از سوی دیگر با مشکلات عظیم اقتصادی روبه‌رو است، بهتر آن است که اختلافات داخلی بر سر این موضوع کنار گذاشته شود و راهکاری سنجیده و متناسب برای تعامل با دنیا و نهاد‌های بین‌المللی مربوطه در راستای عزت ملی، منافع کشور و بهبود وضع معیشتی و اقتصادی مردم اتخاذ گردد.
