آینده تاریک بازار سرمایه / دلایل عقب‌ماندگی بورس چیست؟

عقب‌ماندگی بورس از سایر بازارهای موازی طی 3.5 سال اخیر به چالشی دائمی برای فعالان این بخش بدل شده است؛ تا جایی‌که باید اقرار کرد بسیاری از سرمایه‌گذاران، دیگر امیدی به بهبود یا اصلاح شرایط ندارند. باتوجه به اتخاذ سیاست‌های انقباضی از سوی دولت و بانک مرکزی، آخرین امیدهای فعالان بورس نسبت به بهبود شرایط نیز، عملا از میان رفت. بازار سرمایه از تورم 40 درصدی حاکم بر اقتصاد نیز به‌شدت عقب مانده است و در نتیجه بروز رکود سنگین در این بخش، دور از انتظار نیست. تداوم این شرایط در سال آتی و همچنین ترس از تداوم تنش‌های ژئوپلتیک در ماه‌های آتی از جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه می‌کاهد و آینده این بازار را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برد.

دلایل عقب‌ماندگی بورس

یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بازار سرمایه در سال جاری نیز همچون چند سال اخیر، در قیاس با سایر بازارهای موازی سرمایه‌گذاری، از رونق برخوردار نبوده است. به‌بیان‌دیگر، این بازار از سایر سرمایه‌گذاری‌ها جامانده است. اتخاذ سیاست‌های متناقض و متعارض از سوی دولتمردان، مهم‌ترین شاخصه منفی موثر بر این بازار در ماه‌های اخیر بوده است. در همین حال، شعارهایی که دولتمردان درباره تنظیم بازار سرمایه سر می‌دادند، با آنچه در عمل اجرا می‌کردند، به‌شدت متفاوت بود. در چنین شرایطی، شاهد بروز مشکلات جدی در عملکرد بورس و سودآوری این بازار بودیم.

فلاح افزود: از سیاست‌گذاری اشتباه دولت که تاثیر منفی بر سودآوری بازار سرمایه دارد، باید با عنوان ریسک‌های غیرسیستماتیک نام برد. از جمله مهم‌ترین ریسک‌های غیرسیستماتیک که عملکرد بورس تهران را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است، می‌توان به افزایش نرخ انرژی مصرفی صنایع، رشد بهای مواد اولیه مصرفی در صنایع پتروشیمی، وضع عوارض صادراتی قابل‌توجه، دشوار کردن مسیر صادرات صنایع معدنی و... اشاره کرد. در ابتدای امسال در ماه اردیبهشت‌، دولت تصمیم به افزایش نرخ گاز مصرفی صنایع از جمله در واحدهای پتروشیمی، سیمان و... گرفت. این در حالی است که انتظار می‌رفت تصمیم‌گیری درباره نرخ انرژی مصرفی صنایع، طبق روال گذشته در فرآیند تدوین بودجه سالانه موردتوجه قرار گیرد، اما همان راهکار قبلی که به‌سبب تغییرات سالانه موردانتقاد بسیاری از فعالان صنعتی و معدنی بود نیز، به‌کنار گذاشته شد؛ یعنی شرایط از قبل هم بدتر و نرخ گاز این صنایع پس از شروع سال تعیین شد و به‌شدت و فراتر از انتظارها افزایش یافت.

فلاح خاطرنشان کرد: میزان مصرف گاز در برخی صنایع قابل‌توجه است و در نتیجه رشد قابل‌توجه بهای آن، تاثیر منفی بسزایی بر عملکرد برخی تولیدکنندگان دارد. یعنی با رشد نرخ انرژی بر هزینه‌های تولید این صنایع افزوده و به‌همان نسبت نیز، از سودآوری آنها کاسته خواهد شد. از آنجا که بسیاری از صنایع موردبحث بورسی هستند یا در بورس پذیرش شده‌اند، این روند تاثیر منفی بسزایی بر ارزش سهام آنها و در ادامه عملکرد بازار سرمایه، خواهد داشت.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: در ماه‌های پایانی امسال، وزارت نفت فرمول قیمت‌گذاری محصولات شرکت‌های پالایشگاهی اعم از بنزین و گازوئیل را تغییر داد. این فرمولاسیون جدید در عمل روند فعالیت و سودآوری صنایع پالایشگاهی را متاثر ساخت. بنابراین باید اذعان کرد که سرمایه‌گذاران بورسی نسبت به آینده عملکرد بازار سرمایه و تصمیمات خلق‌الساعه‌ای که روند تولید را در حوزه‌های مختلف، تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد، نگران هستند. این سرمایه‌گذاران نمی‌توانند نسبت به بروز یا بروز نیافتن چنین مشکلاتی مطمئن باشند. در واقع نبود ثبات در سیاست‌گذاری و استراتژی‌های حاکم بر عملکرد صنایع، یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی است که عملکرد بازار سرمایه را به‌شکل منفی متاثر می‌کند.

این فعال بورسی افزود: در همین حال باتوجه به عدم‌سرمایه‌گذاری کافی برای توسعه زیرساخت‌های انرژی کشور و همزمان روند رو به رشد توسعه صنعتی و اقتصادی کشور، شاهد بروز محدودیت جدی در روند تامین انرژی موردنیاز صنایع هستیم. بسیاری از صنایع بورسی در ماه‌های گرم سال با محدودیت در تامین برق روبه‌رو می‌شوند. همین صنایع در ماه‌های سرد سال، مشکل جدی در تامین گاز دارند. در چنین شرایطی، در عمل از میزان تولید در صنایع کاسته خواهد شد. این چالش به‌منزله افت بهره‌وری، افزایش هزینه تمام‌شده تولید، مشکل حضور در بازار صادراتی و... است، به‌بیان‌کلی‌تر، از ارزش سهام این مجموعه‌ها تحت‌تاثیر شرایط موردبحث کاسته خواهد شد. البته امسال زمستان روزهای خیلی سردی را پشت‌سر نگذاشته‌ایم و عارضه محدودیت گاز، کمتر از انتظار، عملکرد صنایع را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است.

فلاح گفت: متاسفانه باید اقرار کرد که این محدودیت ریشه‌دار است و به این آسانی مرتفع نمی‌شود، یعنی در سال‌های آتی نیز، باید منتظر کمبود برق و گاز مصرفی صنایع باشیم و این چالش، عملکرد صنایع و بورس را به‌طوردائم متاثر می‌کند.

این فعال بورسی گفت: در ادامه از نبود نگاه حمایتگرانه از سوی دولت در قبال صنایع و همچنین بازار سرمایه، باید به‌عنوان دیگر ریسکی نام برد که عملکرد بازار سرمایه را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.

فلاح در ادامه از بروز ریسک‌های امنیتی و سیاسی به‌عنوان دیگر محرک منفی موثر بر عملکرد بازار سرمایه نام برد و گفت: طی امسال، شاهد بروز تنش‌های جدی در منطقه بودیم. حمله اسرائیل به فلسطین و بروز تنش در خاورمیانه، ریسکی جدی است که زمینه خروج صاحبان سرمایه از بورس را فراهم می‌کند.

باتوجه به مجموع موارد یادشده، بازار سرمایه نتوانست خلاف انتظارات کلی در مسیر صعود ارزش سهام و بهبود شرایط، پیش برود. در چنین شرایطی، اعتماد سرمایه‌گذاران نیز به بورس تهران نه‌تنها اصلاح نشد، بلکه روزبه‌روز تحلیل رفت.

در ادامه این کارشناس بازار سرمایه، بااشاره به انتشار اوراق از سوی دولت با نرخ بازپرداخت سود 30 درصدی گفت: همواره رقابت جدی میان سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی و بازار سرمایه وجود داشته است. نرخ بهره بانکی به‌عنوان یک بازار بدون ریسک، رقیب سرسخت بورس تهران است. انتشار اوراق با سود 30 درصد از سوی دولت، به‌منزله پذیرش چنین سودی در میان فعالان بازار است. به‌طبع تمامی صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند که اموال خود را به چنین بازاری بسپارند و بخشی از مشکلات خود را مرتفع کنند؛ در نتیجه با انتشار اوراق یادشده، تیر خلاص بر پیکره اقتصاد و بازار سرمایه زده شد.

در چنین وضعیتی، حتی تولید نیز از صرفه اقتصادی خواهد افتاد، چراکه صنعتگر می‌تواند پول خود را به بانک بسپرد و سود بدون دردسر 30 درصدی را از آن خود کند. افزایش نرخ بهره به‌منزله توقف تولید و بالا رفتن آمار بیکاری است، بنابراین باید اقرار کرد که پیغام‌های منفی روانه بازار سرمایه می‌شود و عملکرد بورس تهران را هم تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.

مشکلات دولت، روی دوش صنایع بورسی

مهدی سماواتی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بازار سرمایه در رده بازارهای هوشمند قرار دارد، یعنی نسبت به ریسک‌های مختلف سیستماتیک و غیرسیستماتیک حساس است و واکنش نشان می‌دهد. در ماه‌های اخیر، طبق روند هرساله شاهد فرآیند تصویب بودجه سالانه بودیم. بسیاری از مواد مطرح‌شده در بودجه سال 1403، تاثیر منفی بر عملکرد بورس دارد و از رغبت به سرمایه‌گذاری در این بازار خواهد کاست. وی افزود: تحت‌تاثیر برنامه مالیاتی دولت، باید اقرار کرد که بسیاری از بنگاه‌های صنعتی با مشکلات جدی در فعالیت خود روبه‌رو خواهند شد. در واقع بخش بزرگی از بار کسری بودجه بزرگ دولت به دوش صنایع خواهد افتاد.

این فعال بازار سرمایه گفت: نرخ قابل‌توجه اوراق دولتی که امسال منتشر شد، به‌منزله چراغ سبز دولت به افزایش نرخ بهره بانکی است و در نتیجه آینده سرمایه‌گذاری در بورس را با اماواگرهای جدی روبه‌رو می‌کند.

وی ریسک‌های ژئوپلتیک حاکم بر منطقه را دیگر چالشی خواند که عملکرد بورس تهران را در ماه‌های گذشته تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. نقش ایران در تنش‌های موردبحث، مهم‌ترین عامل رشد نرخ دلار در ماه‌های اخیر بوده است؛ به‌گونه‌ای که پس از تلاش گسترده بانک مرکزی برای تثبیت نرخ دلار و فروش این اسکناس امریکایی برای یک بازه زمانی چندماهه در بازار آزاد در کانال 50 هزارتومانی، شاهد صعود بهای آن تا مرز 60 هزارتومانی نیز بودیم. در حال حاضر نیز، نرخ دلار در کانال 57 هزارتومانی است. همین نوسانات نرخ دلار حکایت از نبود اطمینان نسبت به شرایط آینده دارد.

سماواتی گفت: تصمیمات خلق‌الساعه سیاست‌گذاران و همچنین مدیران بورسی، دیگر محرک منفی موثر بر عملکرد بازار سرمایه طی ماه‌های گذشته بوده است. در چنین فضایی، هیچ انگیزه‌ای برای جذب سرمایه به بورس وجود ندارد.

این فعال بازار سرمایه افزود: پیش‌بینی بازارهای سرمایه‌گذاری در موقعیت کنونی بسیار دشوار شده است، چراکه از یک‌سو نمی‌توان ریسک تنش‌های ژئوپلتیک را تعیین کرد. از سوی دیگر نیز، افزایش سرمایه شرکت‌ها و الزام به تجدید ارزیابی شرکت‌ها اگر محقق شود، می‌تواند شوک موقت مثبتی را به بازار وارد کند، اما به‌طورکلی در چنین شرایطی، هیچ بورسی توان نفس کشیدن را ندارد.

این فعال بازار سرمایه در پاسخ به سوالی مبنی بر اثر رشد نرخ دلار بر عملکرد بازار سرمایه و سودآوری سهم‌های مختلف گفت: افزایش نرخ دلار یعنی ارتقای ریسک‌های حاکم بر بازار و در نتیجه نخستین واکنش بازار به این شرایط، منفی خواهد بود. سهم‌های صادرات‌محور با گذشت زمان نسبت به نرخ دلار، واکنش مثبت نشان خواهند داد، اما همزمان سهم‌های ریالی که بخشی از نیاز خود را با تکیه بر واردات تامین می‌کنند، از این شرایط، متضرر خواهند شد.

سماواتی گفت: در طول نزدیک به 3.5 سال گذشته، همواره شاهد انتشار اخبار منفی از بورس بوده‌ایم و این بازار به‌طورپیوسته از سایر بازارهای موازی عقب مانده است؛ در نتیجه بازگشت دوباره این بازار به مسیر رشد، آن‌قدرها هم ممکن و شدنی نیست.

سخن پایانی

رکود، وصف غالب روزهای بورس تهران در ماه بهمن بود. سیاست‌های خلق‌الساعه و خارج از انتظار سهامداران، تنش‌های ژئوپلتیک در منطقه و نبود دورنمای روشن از آینده، مهم‌ترین عواملی هستند که به خروج پول، کاهش حجم معاملات و نرخ سهام در بورس تهران منتهی شده است. در چنین شرایطی، بازار سرمایه از سایر بازارهای موازی عقب مانده است و حتی نمی‌توان انتظار بازگشت دوباره آن در کوتاه‌مدت و رقابت با تورم حاکم بر اقتصاد را داشت. در چنین اوضاعی، باید اذعان کرد که عملکرد بورس تهران در قیاس با سایر بازارهای موازی غیرقابل‌پیش‌بینی است؛ در واقع نمی‌توان به بهبود شرایط این بخش در آینده نزدیک، دل خوش کرد.