ابعاد پیدا و پنهان مذاکره با روسیه
«وحید احمدی»، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و «جلال ساداتیان»، دیپلمات پیشین ایران در گفتگو با فرارو، به بررسی ابعاد پیدا و پنهان توافق با روسیه پرداخته اند. احمدی معتقد است نمی توان به توافق با ایالات متحده و اروپا چندان خوشبین بود و ساداتیان معتقد است شاید می شد کمی دیرتر به توافق با روسیه رسید.
فرارو -«مسعود پزشکیان» و «ولادیمیر پوتین» رؤسای جمهور روسیه و ایران روز جمعه، 28 دی ماه در مسکو معاهده مهمی را برای گسترش همکاری‌های گوناگون امضا کردند. بر اساس این معاهده، روسیه و ایران متعهد شده‌اند که همکاری‌های خود را در زمینه‌های امنیتی و دفاعی نیز تقویت کنند.
به گزارش فرارو، این قرارداد موازی با شرایط امضا شده است که ایران به دنبال احیا یا ایجاد برجام و البته توسعه روابط خود با اتحادیه اروپا است. مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی، نمونه‌ای از همین تلاش‌ها محسوب می‌شود. بر اساس این شرایط، برداشت‌های متفاوتی از عقد توافق جدید ایران و روسیه مطرح است. «وحید احمدی»، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و «جلال ساداتیان»، تحلیلگر ارشد سیاسی و دیپلمات پیشین ایران به بررسی ابعاد پیدا و پنهان این توافقنامه پرداخته اند:
در بحث منافع ملی، توسعه ارتباط با کشور‌های مختلف مهم است
وحید احمدی به فرارو گفت: «در هر کشوری، مهمترین عنصر تعیین کننده، بحث منافع ملی برای آن کشور است و بالطبع در روابط بین کشورها، هر کشوری به دنبال تامین منافع ملی کشور خود است. عنصر تعیین کننده در ارتباط و تعاملات بین کشورها، خواه منطقه‌ای و خواه بین المللی، تامین منافع ملی است. در سال‌های گذشته (پیش از انقلاب) شاید تمایل برای ایجاد ارتباطات بیشتر به سمت غرب بود. طبیعتا، غرب هم که متوجه این تمایل شده بود، بر اساس شرایط موجود بازی می‌کرد. وقتی ترجیح مبتنی بر ارتباط با غرب باشد، شرایط به سمتی می‌رود که با هر مشکلی، چاره‌ای وجود ندارد به جز تحمل. اما سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی از همان سال‌های نخست این بود که باید به سمت تامین منافع ملی خود حرکت کنیم. حال، اگر این منافع از طریق ارتباط با غرب یا ارتباط با شرق است، تفاوتی ندارد. بنابراین، اگر از این زاویه نگاه کنیم، ارتباط ما با کشور‌های منطقه از جمله روسیه، می‌تواند حائز اهمیت زیادی باشد. روسیه یک کشور مهم و اثرگذار در عرصه بین‌الملل است و با توجه به این موضوع، می‌توان از طریق گسترش ارتباط با کشور‌هایی از جمله چین و روسیه که به نوعی در تقابل با غرب هستند، وزن این سوی ماجرا (شرق) را افزود و یک معنای ویژه به این روابط داد.»
وی افزود: «اما ایجاد ارتباط با روسیه تازگی ندارد و از سال‌ها پیش و در دولت‌های قبلی مبنای این همکاری‌ها وجود داشته است. اکنون با این توافقنامه جدید که در قالب 47 ماده و تعدادی تبصره، شکل گرفته، یک زمینه برای همکاری‌های گسترده در جهت همکاری‌های 2 کشور شکل گرفته است. به اعتقاد من، باید از طریق همین نوع معاهدات در جهت افزایش منافع ملی کشور حرکت کنیم. اما این نکته نیز مهم است؛ اگر در بحث تعاملات سیاسی و به اصطلاح دیپلماتیک، گزینه‌های متعددی داشته باشیم، به طبع راحت‌تر می‌توانیم ارتباط برقرار کنیم. این که تنوع ارتباطات داشته باشیم، باعث می‌شود از آن شرایطی که در حالت اضطرار قرار بگیریم و ناچار باشیم برای توسعه ارتباطمان اختیار و انتخاب‌های محدودی داشته باشیم، خارج شویم. در شرایط محدودیت، چاره‌ای نداریم به جز این که کمترین سود را برداشت کرده و امتیازات بیشتری بدهیم. اما وقتی اختیارات و گزینه‌های متعددی داشته باشیم و بتوانیم از بین گزینه ها، گزینه‌ای که بیشترین منافع را برای کشور دارد، انتخاب کنیم، طبعا می‌توانیم بهتر در جهت منافع ملی حرکت کنیم؛ بنابراین می‌توانیم به معاهده جدید با روسیه به چشم یک فرصت جدید یا یک گزینه جدید برای نظام جمهوری اسلامی نگاه کنیم.»
از مذاکره با غرب نمی‌ترسیم، اما سوابق آن‌ها خوشبینی به مذاکرات را کمرنگ می‌کند
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در ادامه و درباره اهمیت توازن در روابط دیپلماتیک ایران گفت: «برخی غربی‌ها به دنبال ایجاد حساسیت درباره این معاهده هستند. این نوع موضع گیری ها، نقادی‌ها و امثالهم نشان می‌دهد برخی، تمایلی به توسعه روابط ما ندارند. اتفاقا همین نوع تبلیغات منفی نشان می‌دهد که این معاهده تا چه حد می‌تواند تاثیرگذار باشد. در عرصه بین‌الملل و منطقه‌ای هم ایران برای روسیه اثرگذار است و هم روسیه برای ایران. اروپا بخشی از واقعیت‌های موجود عرصه بین‌الملل است و اتفاقا ارتباط با اروپا هم مهم است. اما آن چه که موجب تردید برای ما شده که آیا ارتباط با اروپا مثبت خواهد بود یا منفی، پیشینه بد اروپایی‌ها است؛ یعنی اروپایی‌ها در تعاملات گذشته نه تنها خوب ندرخشیده‌اند، بلکه بدعهدی‌هایی هم کرده‌اند و به تعهداتی که به ما داده‌اند، عمل نکرده‌اند. ما مذاکراتی مختلف، در بخش‌هایی مختلف با اروپایی‌ها داشتیم، اما، بیش از آن چه که اروپایی‌ها به تعهدات خود توجه کنند، دائما به دنبال کارشکنی و محدودیت بوده‌اند. اگر اروپایی‌ها از مواضع پیشین خود عبور کنند و واقعیت منافع کشور ما را نیز در عمل ببینند و تعهداتی را که می‌دهند، بپذیرند و به تعهداتی که در مسیر توافق داده می‌شود، عمل کنند، همانطور که رئیس جمهور و وزیر امور خارجه هم گفته‌اند، ما همواره استقبال کرده‌ایم.»
وی افزود: «آن چه باعث می‌شود به دیده شک و تردید به این مذاکرات نگاه شود و یا خوشبینی نسبت به این مذاکرات وجود نداشته باشد، این است که پرونده ارتباطات ما با غربی همیشه به سمتی بوده که غربی‌ها نه تنها گاهی به تعهدات خود عمل، نکرده‌اند، بلکه گاهی کاملا خلاف آن چه که باید عمل کرده‌اند. در حوزه برجام، اگرچه آمریکایی‌ها از برجام خارج شده بودند، اما ما باز هم گفتیم ایرادی ندارد و اگرچه غربی‌ها خارج شده‌اند، ما به تعهدات خود ادامه می‌دهیم. این در حالی بود که بخش‌هایی از تعهدات ما در بازه‌های زمانی مختلف پایان یافت. اگر خاطرمان باشد، چند ماه پیش، درست یک روز پیش از زمانی که تعهدات دوره‌ای ما (بر اساس برجامی که ما به آن متعهد بودیم و اروپایی‌ها نیز ظاهرا به آن اعتقاد داشتند)، به پایان می‌رسید، همین تروئیکای اروپایی، رسما بیانیه‌ای دادند و گفتند درست است که محدودیت‌ها پایان خواهد یافت، اما ما به فشار و رویه گذشته خود ادامه می‌دهیم. این‌ها نکاتی است که هر کشوری در مذاکره خود دخیل می‌بیند و جمهوری اسلامی ایران هم حق دارد با دیده تردید به برخی مواضع اروپا نگاه کند. با توجه به پیشینه ما و غربی ها، قطعا دیوار بین ما ضخیم است و انتظار داریم همانطور که ما متعهدیم، آن‌ها هم متعهد باشند. اگرچه ما از مذاکره نه ابایی داریم، نه می‌ترسیم و نه مذاکره را کنار گذاشته‌ایم. اما اگر اروپا به رویه پیشین خود ادامه دهد، نمی‌توانیم به آینده مذاکرات خوش بین باشیم. غربی‌ها باید منافع ما را نیز در نظر داشته باشند و به تعهداتی که می‌دهند عمل کنند.»
فرصت زیادی برای رسیدن به توافق با اروپا و آمریکا نداریم
«جلال ساداتیان» به فرارو گفت: «مدت‌ها بود که صحبت از توافقنامه روسیه و ایران مطرح بود و حتی قدمت آن به دوران وزارت امور خارجه دکتر ظریف می‌رسد؛ اما این که چرا این مقطع زمانی برای امضای این توافقنامه انتخاب شده، جای تامل دارد. ما در حال تلاش برای گفت‌و‌گو با آمریکا هم هستیم. همچنین در گفت‌و‌گو‌ها با اروپایی‌ها ملاحظاتی مطرح است. اروپایی‌ها هم اکنون در خصوص اوکراین و واکنش ترامپ به شرایط اوکراین و روسیه نگرانی‌هایی دارند. عدم کمک به ناتو و کاهش هزینه‌های اهدایی به اوکراین از سوی آمریکا باعث نارضایتی اروپایی‌ها می‌شود؛ بنابراین ایران اکنون در شرایطی قرار دارد که باید هرچه سریعتر، دلخوری‌های زمستان سخت و ماجرای پهپاد‌ها در اوکراین را حل کند. با توجه به این شرایط، اکنون این قراداد می‌تواند تاثیری منفی بر دیدگاه اروپایی‌ها نسبت به ایران داشته باشد.»
وی افزود: «نکته دیگر این است که هم اکنون روابط ترامپ و پوتین نیز زیر ذره بین اروپایی هاست. این مسئله مطرح است که دو استان بزرگ اوکراین که روسیه به تصرف درآورده، به همراه کریمه در اختیار روسیه قرار گیرد و اوکراین هم به ناتو نپیوندد. همه این‌ها به عنوان تهدید‌هایی علیه اروپا و علیه اوکراین دیده می‌شود. در چنین شرایطی، نزدیک شدن ما به روسیه می‌تواند از سوی اروپایی‌ها تفسیری دوگانه داشته باشد که از یک سو در راستای منافع ترامپ و از سوی دیگر در راستای خواست مقام‌های روسیه باشد. به هر حال اروپایی‌ها بیشتر به منافع خود فکر می‌کنند و اگر از نزدیک شدن ایران و روسیه احساس خطر کنند، به سمت «اسنپ بک» (مکانیسم ماشه) حرکت می‌کنند. در نتیجه این ماجرا پیچیدگی‌های زیادی دارد. آقای پزشکیان اخیرا در گفت‌و‌گو با NBC گفته‌اند ما آماده گفتگوی متوازن و در شرایط استاندارد با اروپا و آمریکا هستیم؛ بنابراین یک پالس مثبت ارسال کرده است. اما تا زمانی که ترامپ وارد کاخ سفید نشده، نمی‌توان تشخیص داد این پالس چگونه ارزیابی و دریافت شده است.»
دیپلمات پیشین ایران در انگلستان در ادامه گفت: «نگرش ترامپ نسبت به مسائل خاورمیانه، اوکراین و ایران تا پیش از ورود او به کاخ سفید معیار جدی نیست و معتقدم روند تصمیم گیری‌های سریع او پس از ورود به کاخ سفید مهمتر است. ابتدا گفته شد توافقنامه ایران و روسیه جنبه دفاعی ندارد، اما اطلاعاتی که منتشر شده نشان می‌دهد این جنبه هم وجود دارد؛ اما جزئیات را نمی‌دانیم که آیا سوخو35 داده می‌شود یا توافق در این سطح نیست.»
وی افزود: «رویکرد اروپا و آمریکا نسبت به این توافق ایران و روسیه، در روز‌های آتی بسیار مهم است. اگرچه تاکید من بر این است که می‌شد کمی دیرتر به این موضوع پرداخت، اما شاید همین موضوع در شرایطی که حساسیت برانگیز نشود، بتواند به توازن در روابط ما کمک کرده و با کاهش فشار بر کشور همراه شود. مسئله هسته‌ای، بُرد موشکی ایران و بسیاری از مسائل دیگر تحت نظر اروپا و آمریکا هستند و باید با کمترین ایجاد حساسیت به سمت توافق حرکت کنیم. برقراری رابطه با روسیه در جهت توازن می‌تواند مثبت باشد؛ به شرطی که این کارت بازی ما به درستی استفاده شده باشد و واکنش اروپا و آمریکا نیز تند یا انتقادی نباشد. واکنش‌های واقعی سر میز مذاکرات مشخص می‌شود.»
از میان اخبار