فرارو احمد شاملو ازجمله بزرگ‌ترین و مشهورترین شاعران معاصر ایرانی است که توانست جریانی نو به نام «شعر سپید» را تحت تاثیر شعر نیمایی در ادبیات ایران پایه‌گذاری کند و یکی از مهم‌ترین دلایل شهرتش همین نوآوری است. شاملو علاوه‌بر مهارت در سرودن شعر، نویسنده‌ای توانمند، مترجم، زبان شناس، روزنامه نگار، فرهنگ نویس، فلیمنامه نویس و پژوهشگری برجسته بود. در ادامه این مطلب مروری کوتاه بر زندگی، شعر و آثار احمد شاملو خواهیم داشت، با این امید که بتوانیم سهم اندکی را در آشنایی و معرفی مشاهیر و بزرگان فرهنگ و ادب کشورمان داشته باشیم.
زندگی و زمانه شاملو
احمد شاملو (ملقب به الف. بامداد و الف، صبح) در روز 21 آذر ماه به سال 1304 در شهر تهران و خانه‌ای در خیابان صفی علیشاه به دنیا آمد. پدرش، حیدر نام داشت که به گفته خود شاملو تبارش به شهر کابل می‌رسید و مادرش کوکب خانم عراقی ازجمله قفقازی‌هایی بود که پس از انقلاب بلشویکی روسیه به ایران کوچ کرده بودند. کودکی شاملو به خاطر شغل پدرش که در ارتش مشغول کار بود، در شهر‌های اصفهان، آباده، شیراز، سمیرم و رشت سپری شد.
شاملو دوران ابتدایی و دبستان را در شهر‌های خاش، مشهد و زاهدان گذارند و سال اول و دوم دبیرستان را در شهر بیرجند و مشهد به پایان رساند تا اینکه برای سال سوم دبیرستان در مدرسه ایرانشهر تهران ثبت نام کرد؛ اما وقتی پدرش برای سر و سامان دادن به ژاندارمری از هم پاشیده گرگان به آنجا فرستاده شد، شاملو نیز به ناچار مقطع سوم دبیرستان را در شهر گرگان به پایان رسانید و برای تحصیل در کلاس چهارم دبیرستان همراه با خانواده راهی ارومیه شد. در این سال شاملو بعد از پیروزی جبهه دموکرات آذربایجان همراه با پدرش دستگیر می‌شود و بعد از آزادی به تهران بر می‌گردد و برای همیشه تحصیل را رها می‌کند.
شاملو در سال 1326 درست زمانی که 22 سال داشت، با خانم «اشرف الملوک اسلامیه» ازدواج کرد و صاحب سه فرزند پسر به نام‌های «سیاوش»، «سامان» و «سیروس» و یک فرزند دختر به نام «ساقی» شد. او در سال 1332 پس از کودتای 28 مرداد به دلیل برخی فعالیت‌های سیاسی که در دفتر مجله داشت، پس از چند روز فرار و تعقیب دستگیر و به زندان قصر منتقل شد و سرانجام در سال 1334 از زندان آزاد می‌شود.
شاملو در سال 1336 با خانم «طوسی حائری» ازدواج می‌کند و پس از گذشت زمانی کوتاه در سال 1340 از ایشان جدا می‌شود. او سرانجام در روز چهاردهم فرودین سال 1341 با خانم «آیدا سرکیسیان» آشنا می‌شود و این آشنایی تاثیر عمیقی بر زندگی‌اش می‌گذارد تا جایی که می‌توان گفت این آشنایی نقطه عطفی در زندگی و شعر شاملو محسوب می‌شود. آن‌ها در سال 1343 با هم ازدواج می‌کنند و شاملو تا آخر عمر در کنار آیدا به زندگی ادامه می‌دهد. سال‌های آخر عمر شاملو به دلیل ممنوع فعالیت بودن در انزوا گذشت. او سرانجام بعد از سپری کردن دوران سخت بیماری قند و قطع شدن یکی از پاهایش در روز دوم مرداد ماه سال 1379 درگذشت و پیکرش در امامزاده طاهر شهر کرج به خاک سپرده شد.
شعر و شاعری شاملو
شاملو در سال 1325 و زمانی که هنوز شهرت شاعری نداشت، با نیما یوشیج آشنا شد و یک رابطه عاطفی و خانوادگی میان آن‌ها شکل گرفت. خودش درباره این رابطه می‌گوید: «نشانی‌اش را پیدا کردم و رفتم در خانه‌اش را زدم. دیدم مردی با همان قیافه که رسام ارژنگی کشیده بودش، آمد دم در. به او گفتم استاد اسم من فلان است، شما را دوست دارم و آمده‌ام به شاگردی‌تان. فهمید کلک نمی‌زنم. در من صمیمیتی یافته بود که آن را کاملا درک می‌کرد. دیگر غالبا من مزاحم این مرد بودم و بدون اینکه فکر کنم دارم وقتش را تلف می‌کنم، تقریبا هر روز پیش نیما بودم.»
به این ترتیب شاملو تحت تاثیر شعر نیما و نوآوری‌هایش قرار گرفت. او نخستین مجموعه اشعارش را به نام «آهنگ‌های فراموش شده» در سال 1326 به چاپ رسانید. او نخستین بار در سال 1329 در شعری به نام «تا شکوفه سرخ یک پیراهن» که آن را منتشر کرد، تحت تاثیر نیما وزن را رها کرد. شهرت اصلی شاملو به دلیل نوآوری در شعر معاصر و سرودن نوعی شعر نوست که به آن «شعر سپید» یا «شعر شاملویی» یا «شعر منثور» می‌گویند. در شعر سپید هیچ نوع وزن عروضی وجود ندارد و موسیقی درونی است که شعر را پیش می‌برد. این قالب امروز یکی از مهم‌ترین قالب‌های شعری است که شاعران معاصر از آن برای سرودن اشعارشان استفاده می‌کنند. شاملو سرانجام در سال 1336 با انتشار مجموعه «هوای تازه» نامش را به عنوان شاعری برجسته در ادبیات معاصر ایران تثبیت می‌کند. مجموعه شعر «کاشفان فروتن شوکران» مجموعه‌ای از اشعار سیاسی شاملوست که ازجمله اشعار معروف آن می‌توان به «پریا» و «مرگ نازلی» اشاره کرد.
شاملو به جز سرودن شعر در ترجمه، پژوهش، روزنامه نگاری و سینما نیز فعالیت داشت. کتاب او با نام «کتاب کوچه» یکی از بزرگ‌ترین آثار پژوهشی درباره فرهنگ عامه مردم ایران است. او در زمینه سینما با فیلم‌سازان مشهوری همچون ناصر ملک مطیعی، ایرج قادری و ساموئل خاچیکیان همکاری داشت و برای آن‌ها فیلمنامه نوشته بود. ازجمله مشهورترین آثار او در زمینه ترجمه می‌توان به ترجمه «ترانه شرقی و اشعار دیگر» سروده فدریکو گارسیا لورکا، «سکوت سرشار از ناگفته‌هاست» سروده مارگوت بیکل، «در‌ها و دیوار بزرگ چین» و رمان «پابرهنه‌ها»، «دن آرام»، «شازده کوچولو» و ترجمه «گیل گمش» که قدیمی‌ترین متن اسطوره‌ای جهان است، اشاره کرد.
باید گفت که تاثیر احمد شاملو بر شعر و ادبیات فارسی به دلیل داشتن بینش عمیق و هنر و کلام صریح بسیار برجسته و غیر قابل انکار است. برخی از اهالی قلم او را آبروی شعر مدرن ایران می‌دانند. شاملو شاعری است که آثار اجتماعی و سیاسی را در کنار اشعار ناب عاشقانه سروده است و همین امر سبب شد که به او لقب «شاعر آزادی» بدهند.
کتاب‌های شعر شاملو
آهنگ‌های فراموش شده (1326)، قطع‌نامه (1329)، هوای تازه (1335)، باغ آئینه (1338)، لحظه‌ها و همیشه (1341)، آیدا در آئینه (1343)، آیدا، درخت و خنجر و خاطره (1344)، ققنوس در باران (1345)، مرثیه‌های خاک (1348)، شکفتن در مه (1349)، ابراهیم در آتش (1352)، دشنه در دیس (1356)، ترانه‌های کوچک غربت (1359)، مدایح بی‌صله (1369)، در آستانه (1376) و حدیث بی‌قراری ماهان (1378).
در انتهای این مطلب یکی از اشعار زیبا و عاشقانه احمد شاملو تقدیم به شما کاربران گرامی خواهد شد:
کیستی که من این‌گونه به اعتماد
نام خود را با تو می‌گویم...
کلید قلبم را در دستانت می‌گذارم
نان شادی‌ام را با تو قسمت می‌کنم
به کنارت می‌نشینم و سر بر شانه تو
اینچنین آرام به خواب می‌روم؟
کیستی که من این‌گونه به جد
در دیار رویا‌های خویش با تو درنگ می‌کنم؟!
کیستی که من جز او
نمی‌بینم و نمی‌یابم؟!
دریای پشت کدام پنجره‌ای
که این‌گونه شایدهایم را گرفته‌ای
زندگی را دوباره جاری نموده‌ای
پرشور... زیبا و روان
دنیای با تو بودن در اوج همیشه‌هایم جان می‌گیرد
و هر لحظه تعبیری می‌گردد
از فردایی بی‌پایان در تبلور طلوع ماهتاب
با عبور از تاریکی‌های سپری شده
کیستی‌ای مهربان‌ترین؟
از دست ندهید
